‘Waarom moeten de andere fixers van de Gentse machtspartijen niet voor de Optima-commissie verschijnen?’

Maandagavond start de Optima-commissie van de Gentse gemeenteraad. Daniël Termont wordt er aan de tand gevoeld over zijn banden met graaibankier Jeroen Piqueur. Maar dat volstaat niet, vindt Tom De Meester. Méér dan louter individuele normvervaging, moet de ondoorzichtige besluitvorming bij grote vastgoeddeals en de ons-kent-ons-beleidscultuur in het debat centraal staan.

Daniël Termont heeft het onheil voor een groot stuk zelf over zich afgeroepen. Puur juridisch valt er de Gentse burgemeester bitter weinig te verwijten, en anders dan die andere SP.A-coryfee Luc Vanden Bossche hing Daniël Termont bij Optima niét laveloos aan de geldkraan. Maar de opeenstapeling van halve waarheden en hele hiaten in het verhaal van Termont heeft de reputatie van de bijna-beste-burgemeester van de wereld niet bepaald deugd gedaan.

Eerst beweerde Termont dat hij Optima-oplichter Jeroen Piqueur weliswaar kende, maar slechts van héél ver. Tot blijkt dat hij de beruchte blufbankier op diens trouwfeest “geen vriend, maar een goede vriend” had genoemd. Termont herinnerde zich eerst maar één gesprek. Dat bleken er uiteindelijk minstens 70 te zijn – “en het kunnen er meer zijn”, geeft Termont nu toe.

Daniël Termont probeerde iets te halsstarrig om zijn zo gekoesterde imago van populaire volksjongen hoog te houden. “Schrijf maar op: ik ben nooit op het jacht van Piqueur geweest”, laat hij optekenen. Een pijnlijke uitschuiver, want in werkelijkheid was Termont in Cannes wel degelijk samen met Piqueur gesignaleerd op de ‘Alter Ego’, een luxejacht van 1 miljoen euro, met jacuzzi op het dek en sterrenchef Roger Souvereyns aan de kookpotten, aan 600 euro per couvert.

Het blijft verbazen hoe Termont keer op keer probeert om zijn contacten met Optima-CEO Jeroen Piqueur te verdoezelen. Week na week blijven nieuwe afspraakjes tussen Termont en Piqueur in de pers verschijnen. Op luxueuze feestjes en vastgoedbeurzen, in de Optima-kantoren of de VIP-loges van AA Gent, en zelfs in een door Piqueur gecharterd privévliegtuig. Die ontmoetingen lopen gewoon door, ook nadat de Bijzonder Belastingsinspectie (BBI) in 2012 binnenvalt bij Optima.

De Club van Cannes

Het zou zonde zijn om de Optima-Commissie te beperken tot een deontologische doorlichting van de individuele handel en wandel van de Gentse burgemeester-businessman. Want, voor alle klaarheid, niet alleen Daniël Termont heeft hier boter op het hoofd. Het halve schepencollege zat in Cannes bij Piqueur aan de cava.

Dit gaat niet over individuele normvervaging, maar over de veel te nauwe banden tussen de politieke elite in Gent en een breed vertakt netwerk van betonboeren, projectontwikkelaars en financiers. In die wereld worden strategische beslissingen over de toekomst van de stad niet in de gemeenteraad genomen, maar in hotellounges, skyboxes of de coulissen van één of ander VIP-event.

Participatie van de bevolking maakt plaats voor gepriviligieerde contacten met een klein zakennetwerk. Natuurlijk heb ik veel contacten met projectontwikkelaars, verdedigde Daniël Termont zich in de krant, zo hebben we Gent groot gemaakt. Daar zou het debat over moeten gaan, over die visie op stad en samenleving. In mijn visie is Gent niet groot gemaakt door betonboeren en bankiers, maar door textielarbeiders, bioboeren, Turkse immigranten, dokwerkers, West-Vlaamse studenten, beeldende kunstenaars, automobielarbeiders, pop-up-winkeliers, verplegers en professoren. Niet de centen, maar de mensen maken de stad.

Als de Optima-commissie zichzelf ernstig neemt, dan houdt ze beter dat hele ons-kent-ons-bestuursmodel tegen het licht en ontrafelt ze het kluwen van Gentse politici, bankiers en business-mannen – vrouwen hebben in die gepriviligieerde kringen van de macht blijkbaar weinig te zoeken. De ‘Club van Cannes’ worden ze genoemd, de projectontwikkelaars, architecten, bankiers en politici die het net iets beter met elkaar kunnen vinden dan gezond is voor de democratie. Of het nu over Ghelamco gaat, de Oude Dokken, de stadsontwikkeling aan Gent-Sint-Pieters, of andere prestigeprojecten, telkens opnieuw duiken dezelfde namen op: Optima, Ghelamco, Bontinck, of architect Pol Cools, een persoonlijke vriend van Geert Versnick.

“Onze sector is zo rot als iets” getuigt een Gentse vastgoedspeler anoniem. “We weten allemaal dat als je met Bontinck of Cools in zee gaat, je makkelijker een project binnenhaalt. Officieel zijn al die wedstrijden en aanbestedingen transparant, maar je voelt dat er andere dingen spelen. Het is soms heel subtiel. En op den duur doet iedereen eraan mee.” Een andere protaganist: “Politici schuiven mee aan tafel. Je moet connecties hebben om iets gedaan te krijgen. Maar in Gent is het wel heel erg.”

Historisch erfgoed tegen de vlakte

Dat je ‘connecties’ moet hebben om in Gent iets gedaan te krijgen. Dat er in de vastgoedsector geen gelijk speelveld bestaat, laat staan transparante besluitvorming. Daar zou het debat in de Optima-commissie moeten over gaan. Of sluiten we onze ogen voor de weinig democratische walmen die opstijgen uit de Optima-beerput? De Gentse politiek werkt zich uit de naad om het de bouwpromotoren naar hun zin te maken. Daarbij wordt meer dan eens een loopje genomen met burgerparticipatie – in de klankbordgroep van de Oude Dokken mag hoogstens over de kleur van de boordstenen al eens een grondig debat gewijd worden, worden Ruimtelijke Uitvoeringsplannen soms heel “breed” geïnterpreteerd of gaat, zoals deze maand nog op de Tondeliersite, waardevol historisch erfgoed zonder pardon tegen de vlakte.

Waar is Geert Versnick?

Laat ons daarbij de blik vooral niet vernauwen tot het adressenboekje van Daniël Termont. Kijk naar het voorbeeld van de Queen Towers, twee megalomane luxe-woontorens die Optima Global Estate, de vastgoedochter van Optima, samen met Eurostation, mocht bouwen aan het station Gent-Sint-Pieters. Ondanks zwaar protest van het buurtcomité Buitensporig, die vrezen voor de leefbaarheid van de buurt en terecht stellen dat de hoge woontorens in strijd zijn met het ruimtelijk uitvoeringsplan – geeft de Stad Gent op 15 maart 2013 toch een bouwvergunning.

Als Buitensporig in beroep gaat bij de provinciale deputatie krijgen ze ook daar nul op het rekest. Is het dan toeval dat Optima goeie banden onderhoudt met het stadsbestuur, en dat Geert Versnick, lid van de provinciale deputatie die over de vergunning moet oordelen, tegelijk op de loonlijst staat van Optima?

“Daartoe werden eerdere afspraken met de buurt éénzijdig opzij geschoven en regels werden gewijzigd in het voordeel van Eurostation”, zegt Buitensporig. De stad maakte het in augustus 2014 mogelijk dat er nog meer zal worden gebouwd dan de buurt aanvankelijk was voorgehouden. Ook zien de stad en dus ook schepen Tom Balthazar geen graten in het overtreden van een ander en nog veel eenvoudiger regel uit het Ruimtelijke UitvoeringsPlan met name dat er in de A-zone maximaal twee “slanke” torens mogen worden gebouwd.” De conclusie van het buurtcomité: “De stad pleziert Eurostation, Electrabel, Optima en wellicht nog ander groot kapitaal, maar niet de Gentenaars die in die buurt wonen. Het private belang van instanties met centen primeert.”

Fixers van de machtspartijen

Waarom moet Geert Versnick eigenlijk niet voor de Optima-commissie verschijnen? Of andere fixers van de Gentse machtspartijen? Luc Vanden Bossche (SP.A) speelt een hoofdrol in vele schimmige deals en grote vastgoeddeals, net als Geert Versnick (Open VLD), all-round ritselaar en politicus in bijberoep. Of dealmaker Yannick De Clerck (Open VLD), peetvader van paars en vader van Matthias De Clercq, de liberale kandidaat-burgemeester. De Clerck was van dichtbij betrokken bij de financiële constructies rond het Ghelamco-stadion en werd later regeringscommissaris bij het UZ. Ook de naam van CD&V-fixer Etienne Schouppe duikt op in de Gentse vastgoeddossiers.

Gezocht: democratie

En dat brengt ons tot de kern van de zaak: de deals in de achterkamertjes van de macht ondermijnen elke democratie. “De stad van de toekomst kiest voor echte participatie en basisdemocratie”, staat er nochtans zwart op wit in het bestuursakkoord van SP.a, Open VLD en Groen. De tekst staat bol van de beloftes over “participatie van onderuit” en het betrekken van de Gentenaars en “buurtbewoners in het bijzonder” bij “alle grote toekomstplannen voor de stad.”

In werkelijkheid staat de sluipende besluitvorming door ons-kent-ons-netwerken van politici en betonboeren haaks op democratische transparantie en inspraak. De nauwe verwevenheid tussen politiek en projectontwikkelaars heeft een grote impact op de stedelijke democratie en de betrokkenheid van burgers.

“Wat we vandaag meemaken, is de clash tussen het Gentse model van participatieve, stedelijke vernieuwing waar de voorbije jaren zo mee is uitgepakt en een ander, minder verheffend Gents model”, schrijft professor stadssociologie Stijn Oosterlynck in een vlijmscherp opiniestuk. Het Gentse stadsbestuur is inderdaad aan een grondig (zelf)onderzoek toe.

Het Optima-schandaal heeft de jarenlange, nauwe banden aan het licht gebracht tussen het Gentse stadsbestuur, projectontwikkelaars en bouwpromotoren. Deals worden beklonken in achterkamers en op luxejachten door ondernemers, bankiers en politici, ver van de schijnwerpers, ver van kritische burgers en ver van het democratische debat in de gemeenteraad. “Als de publieke discussie over de zaak-Optima ergens over moet gaan”, schrijft Oosterlynck. “laat het dan niet zozeer individuele normvervaging zijn, maar de ondoorzichtige besluitvorming in stedelijke elitenetwerken.”

Een regimewissel?

De aandachtige toehoorder in de Gentse gemeenteraad hoorde hoe N-VA kopstuk Siegfried Bracke zich verzette tégen een openbare onderzoekscommissie. Liever achter gesloten deuren, vond Bracke. Sluw en slim, want Bracke mag dan al bloed geroken hebben, de N-VA heeft in het hele Optima-dossier ook boter op het hoofd. En geen klein beetje.

Vanuit het Optima-schandaal loopt een rechtstreekse link naar het Antwerpse stadsbestuur van N-VA-voorzitter Bart De Wever. Of wat moeten we denken van Joeri Dillen, een projectontwikkelaar uit de Optima-stal, die het tot kabinetschef van Bart De Wever schopte, waarna Optima-zuster Land Invest Group op wonderbaarlijke wijze een bouwvergunning kreeg voor de megalomane Lins Towers in Antwerpen-Noord, tegen alle adviezen van de administratie in? Voor Jeroen Piqueur had geld geen kleur. In Gent ging hij scheep met SP.a en Open VLD, in Antwerpen haalde hij de N-VA aan boord.

Bracke mag dan wel pleiten voor een regimewissel in Gent, niemand gelooft dat N-VA plots garant staat voor transparantie en participatieve democratie. In Antwerpen is de ploeg-De Wever er in recordtempo in geslaagd om het stedelijk beleid helemaal op maat van de projectontwikkelaars te schrijven. In december 2013 liet het stadsbestuur weten dat ze de veel gelauwerde dienst Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen (AG Stan), die werkt aan de regie van gebiedsgerichte geïntegreerde stadsprogramma’s, opdoekt. Al is deze dienst maar klein, toch kadert burgemeester De Wever zijn besluit in ‘een noodzakelijke besparingsoefening’. Professor Jef Van den Broeck van de KU Leuven zit de Antwerpse stadscommissie voor ruimtelijke ordening voor. Hij reageert boos: ‘De stad jaagt de opgebouwde kennis gewoon weg.’

De actiegroep Ademloos kopte op zijn website: ‘Lobbyen bij stadsbestuur kan herbeginnen.’ AG Stan was voor de projectontwikkelaars een vervelende sta-in-de-weg. ‘Met het opdoeken van de AG Stan lijken er meer opportuniteiten te komen voor de markt’, analyseert professor Van den Broeck. Waarop N-VA – schepen Rob Van de Velde repliceerde: ‘De stad heeft niets aan verstarring. We geven daarom de privésector inderdaad meer ruimte om te ondernemen.’ Kortom: wie denkt de N-VA een alternatief biedt voor de ons-kent-ons-cultuur, die is eraan voor de moeite.

Stadsontwikkeling van onderuit

We hebben nood aan een nieuw model van stadsontwikkeling, met participatie van onderuit. Een stad op mensenmaat. Die stad bouw je niet in één-twee-drie. Maar laat mij toch al enkele concrete pistes naar voren schuiven die onze stap een stap vooruit kunnen helpen.

1. De Optima-commissie moet meer zijn dan een partijpolitiek steekspel. Verbreed de blik en verdiep het onderzoek naar de elitaire netwerken van de macht en de informele besluitvorming, weg van de publieke schijnwerpers en het democratische debat in de gemeenteraad. Nodig experten en academische specialisten uit op de commissie, en betrek hen in het onderzoek. Bevraag de burgers. Gent verdient beter dan een spektakelcommissie voor de schone schijn, om dan over te gaan tot de orde van de dag.

2. Als Optima ons één ding leert, dan is het dat het stadsbestuur méér dan een armlengte afstand moet houden van banken en private ondernemingen. Waterdichte schotten tussen de politiek en big business, dat hebben we nodig. Dat Daniël Termont jaarlijks 26.000 euro bijverdient als bestuurder bij het beursgenoteerde gasbedrijf Fluxys, en Geert Versnick 35.000 euro schnabbelt als ondervoorzitter van Elia, dat is onzindelijk. Verkozen (ex-)politici zijn verantwoording verschuldigd aan de bevolking en horen niet thuis in raden van bestuur van multinationals, beursgenoteerde bedrijven of banken. Wat is er mis met een consequent en onbezoldigd engagement voor de samenleving?

3. Sinds jaar en dag verzet het Gentse stadsbestuur tegen de komst van een onafhankelijke stadsbouwmeester. Waarom grijpen we Optima niet aan om een onafhankelijke waakhond in te stellen die de keuze van de projecten mee in goede banen moet leiden? Als eerste opdracht kan deze stadsbouwmeester een grondige audit doorvoeren van de toewijzing van grote stadsontwikkelingsprojecten van de afgelopen 15 jaar.

4. Gent heeft dringend nood aan een consequent linkse oppositie in de gemeenteraad. Als Bracke & Co moeten toekijken op inspraak en participatie, dan zijn we eraan voor de moeite. Een kritische stem die het stadsbestuur wakker schudt en de stem vertegenwoordigt van een kritisch middenveld, is niet alleen goed voor de democratie. Het kan ook een belangrijke rem zijn op het spel van markt en macht, en de greep van projectontwikkelaars en betonboeren op onze stad.

5. Bovenal hebben we nood aan een nieuwe politieke cultuur, die kiest voor structurele inspraak van de bevolking, die controle toelaat door een kritisch middenveld en participatie als een democratische hefboom beschouwt, en niet als louter window-dressing. Politici zijn verkozen door de bevolking en moeten het algemeen belang voorop stellen, niet het privé-belang van bouwpromotoren en graaibankiers. Dat zijn we aan de samenleving verplicht.

Tom De Meester is lid van het PVDA-partijbureau en voorzitter van PVDA Gent.