‘Waarom is het zo belangrijk om voldoende vitamine D binnen te krijgen?’

‘Voldoende vitamine binnen krijgen is een must voor iedereen: het is een essentiële stof om ons lichaam gezond te houden, maar het is een verhaal met nuances’, schrijft Chantal Mathieu naar aanleiding van haar college voor de Universiteit van Vlaanderen.

In de strikte zin van het woord is vitamine D geen echt vitamine. Immers, de definitie van een vitamine is een ‘voedingsbestanddeel dat essentieel is om ons lichaam gezond te houden.’ Wanneer een vitamine niet in onze voeding aanwezig is, worden we ziek. Een bekend voorbeeld is scheurbuik dat ontstaat door vitamine C tekort en wat kan opgevangen worden door voldoende citrusvruchten te eten, zoals de scheepvaarders in de 16^e en 17^e eeuw ontdekten.

Met vitamine D is het verhaal iets complexer, want we kunnen zelf vitamine D aanmaken in onze huid. Wanneer UV licht- zonlicht- onze huid bestraalt, dan kan een cholesterol-product omgezet worden in cholecalciferol of vitamine D. Problematisch is dat de golflengte van UV stralen die nodig is om dit proces in gang te zetten, net dezelfde golflengte is die beschadiging van de huid geeft, met als gekende gevolgen verbranding en veroudering maar ook een verhoogd risico op huidkanker.

Bovendien is in onze streken de UV straling in wintertijd veel te zwak om vitamine D in de huid te maken en is bovendien het oppervlak aan huid dat wij blootstellen aan de zon in wintertijd zeer klein. Vandaar, dat de meeste mensen in onze contreien een tekort hebben aan vitamine D tegen het eind van de winter. Er zijn echter groepen mensen die het jaar door een tekort hebben aan vitamine D: mensen die weinig in de buitenlucht komen (zoals mensen die in instellingen of woonzorgcentra wonen, maar ook pasgeborenen en jongeren die de meerderheid van hun tijd voor schermen doorbrengen), mensen met donkere huidskleur (waar het UV minder goed door kan) en mensen die weinig huid blootstellen aan UV (zoals mensen die bedekt zijn door kleding, maar ook mensen die een complete UV-blokkerende crèmes aanbrengen).

In die omstandigheden is de enige bron van vitamine D de voeding of farmaceutische supplementen. In de voeding zijn weinig bronnen aanwezig: voornamelijk vette vis zoals makreel (levertraan!) of wilde zalm. Vaak zal men echter vitamine D toevoegen aan yoghurt, fruitsap of ontbijtgranen om zo toch een aanbod aan vitamine D in voeding te hebben. Meestal echter zal men aangewezen zijn op medicamenteuze preparaten van vitamine D.

Hoeveel vitamine D je dan als supplement neemt is belangrijk, want vitamine D is een vet-oplosbare vitamine. Als je er teveel van inneemt, plas je dit teveel niet uit, zoals bij de wateroplosbare vitamines C of B, maar stapel je het op en kan het gehalte aan vitamine D toxisch worden en kan een vergiftiging op treden. Vandaar dat je best met je arts of apotheker spreekt en raad vraagt naar de hoeveelheid die voor jou het beste is. Zo zal een volwassene ongeveer 800 tot 1000 eenheden vitamine D per dag nodig hebben maar deze dosis kan veranderen als je bijvoorbeeld nier of leverlijden hebt. Immers, vooraleer vitamine D actief wordt in je lichaam, dient het nog geactiveerd (gehydroxyleerd) te worden in lever en nier. Dan pas kan het zijn werking uitoefenen.

Die werking is eerst en vooral zorgen voor een stabiel calcium gehalte in het bloed door regulatie van de opname van calcium uit het voedsel in de darm. Wanneer het calcium gehalte in het bloed daalt, zal de bijschildklier (een orgaantje in de buurt van de schildklier) bijschildklierhormoon of parathormoon vrijzetten, waardoor in de nier vitamine D geactiveerd wordt. Daardoor gaat er meer calcium uit het voedsel opgenomen worden, waardoor de calcium spiegels in het bloed stijgen en de overschot van het opgenomen calcium in het bot wordt opgestapeld. Vandaar dat vitamine D als botversterkend vitamine wordt voorgesteld: hoe meer calcium in de voeding en hoe meer vitamine D, hoe meer calcium in het bot kan opgeslagen worden en hoe sterker de botten worden of hoe sneller een botfractuur zal genezen.

Wanneer echter enkel vitamine D ingenomen wordt zonder aanvoer van calcium in het voedsel, zal een omgekeerde calciumstroom ontstaan en zal het bot ontkalken. Wanneer teveel vitamine D wordt genomen, samen met calcium, zal er teveel calcium opgenomen worden in de darm en zal ook de hoeveelheid calcium in het bloed stijgen. Dit wordt dan weer in de nieren uitgefilterd, waar het kan aanleiding geven tot nierverkalking en nierstenen. Opnieuw is overleg met uw arts of apotheker aangewezen.

Tot slot, waarom is het nu zo belangrijk om vitamine D in voldoende hoeveelheden in het lichaam te krijgen? Zoals vermeld, om sterke botten te krijgen of te houden, maar onderzoek heeft aangetoond dat vitamine D een centrale rol speelt in vele andere aspecten van onze gezondheid. Zo wist men reeds in de 19^e en vroege 20^e eeuw dat kinderen uit industriële grootsteden die leden aan tuberculose beter en sneller genazen wanneer men ze naar sanatoria in de bergen stuurde om daar aan de zon te worden blootgesteld.

Dit had misschien een beetje met de gezonde berglucht te maken, maar had vooral te maken dat deze kinderen vaak heel ernstige vitamine D tekorten hadden door de sterke smog en vervuiling in de industrie steden.

Een tekort aan vitamine D leidt immer tot een slecht functioneren van het afweersysteem en zorgt voor een slechte verdediging tegen bacteriën. Het herstellen van de ernstige tekorten waaraan de kinderen leden zal hun afweersysteem geholpen hebben om de ziektes te verslaan. Onderzoek toont aan dat ernstige tekorten aan vitamine D niet alleen de verdediging tegen infecties aantast, maar ook het risico op hartlijden, bepaalde kankers, type 2 diabetes en vooral ziekten van het afweersysteem (autoimuun ziekten) zoals type 1 diabetes of multiple sclerose in genetisch gevoelige personen verhoogt. In proefdieren hebben we aangetoond dat supplementen aan vitamine D deze ziektes kunnen tegen houden.

De dosissen die echter nodig zijn om bij diertjes die al een normaal gehalte vitamine D hebben nog een effect te zien, zijn zo hoog dat ze dan weer een te hoog calcium gehalte in het bloed geven. Vandaar opnieuw, praat met uw arts en apotheker en zorg dat je geen tekorten aan vitamine D hebt, maar doe het veilig.

Chantal Mathieu, Klinische en Experimentele Endocrinologie, UZ Leuven, KU Leuven.