Waarom het overlijden van Dehaene de N-VA het hardste treft

Doordat de trouwe stembasis van N-VA zwak is en de N-VA de grootste kaper was van CD&V-stemmen, lopen zij nu het meest risico om door het Dehaene-effect stemmen te verliezen, schrijft politicoloog Seppe Verheyen, gespecialiseerd in de vlottende kiezer.

De laatste dagen verschijnen er veel artikels over het effect van het overlijden van Jean-Luc Dehaene op de campagnes van de politieke partijen. De auteurs stellen ofwel dat de CD&V een boost zal krijgen door een Dehaene-effect ofwel dat de N-VA voordeel zal halen doordat de kiescampagne nu niet op het scherp van de snede wordt gespeeld. Als politicoloog gespecialiseerd in kiescampagnes en vlottende kiezers ben ik overtuigd van de eerste stelling.

Uit Belgisch en internationaal onderzoek blijkt immers dat:

• Tussen 30% en 35% van het electoraat pas een beslissing neemt in de laatste week voor de verkiezingen.
• Voor iets meer dan 50% van het electoraat dat wisselt van partij blijft de vorige partijkeuze de 2^de partij in voorkeur. Met andere woorden: voormalige CD&V-kiezers die zijn overgestapt naar de N-VA, geven CD&V in vijftig procent van de gevallen nog wel op als tweede partij.
• N-VA heeft vele kiezers gewonnen bij CD&V de afgelopen jaren, maar dit wil niet zeggen dat al deze kiezers sterk Vlaams-nationalistisch zijn ingesteld. Vele van de kiezers kunnen zich nog steeds identificeren met CD&V maar hebben om een (weloverwogen) reden beslist de stem aan N-VA te geven. Voor deze kiezers behoort CD&V nog steeds tot een van de mogelijkheden.
• De N-VA is de laatste jaren buiten proportie gegroeid waardoor het stemmenaantal van N-VA zeer dicht bij het maximumpotentieel aanleunt. Andere partijen zoals CD&V hebben een even groot potentieel, maar dit wordt momenteel niet vertaald in het stemmenaandeel. De trouwe stembasis van N-VA is momenteel zwakker dan de basis bij andere partijen.
• Dus doordat de trouwe stembasis van N-VA zwakker is en dat de N-VA de grootste kaper is geweest van CD&V-stemmen bij de recentelijke verkiezingen, hebben zij het meeste risico om stemmen terug te verliezen aan CD&V.

Effect afhankelijk van verschillende factoren

Het risico dat N-VA daadwerkelijk heel wat stemmen kwijtspeelt/terugspeelt aan CD&V wordt tijdens de laatste week voor de verkiezingen bepaald. Hoe groot dit stemmenaantal zal bedragen, is afhankelijk van verschillende factoren. Bij al deze factoren speelt het overlijden van Jean-Luc Dehaene een zeer grote rol. En dit in het voordeel van CD&V.

1. Effect van media: De media zullen CD&V-kopstukken proportioneel meer aan bod laten komen, niet enkel over de campagne maar ook over Jean-Luc Dehaene. Dus zal er meer media-aandacht zijn voor CD&V. Daarnaast zullen aspecten als ‘Quid N-VA’ en ‘bruggenbouwer Jean-Luc’ worden uitgespeeld terwijl de mindere aspecten van beleid van Jean-Luc enkel worden aangezien als heiligschennis.
2. Effect van laatste groet & begrafenis: Velen zullen een laatste groet willen komen uitbrengen en de staatsbegrafenis volgen op televisie. Hierdoor zal de appreciatie voor CD&V toenemen. Ook de christelijke waarden van de partij, waar nog steeds veel Vlamingen zich in kunnen vinden, zullen meer in beeld worden gebracht dan zonder het overlijden van Dehaene.
3. Effect van polls: N-VA blijft stijgen/zich handhaven in de polls. In die polls is het Dehaene-effect nog niet zichtbaar, want ze werden afgenomen voor diens overlijden. Een sympathiestem voor CD&V loert dus om de hoek, want de rationele beslissing dat N-VA de stem toch niet zo erg nodig heeft, is snel gemaakt.
4. Campagne van CD&V en N-VA: CD&V zal een serene campagne verderzetten, waarin verwijzingen naar ‘Jean-Luc’ nooit ver weg zullen zijn. N-VA zal moeten proberen terug wat meer op voorgrond te treden. Het is voor N-VA dus kwestie om hun eigen agenda, die ver weg ligt van de dood van Jean-Luc Dehaene, weer op de voorgrond te krijgen. Dit zal bepalen of zij het stemmenaantal dat ze gaan kwijtspelen aan de CD&V ietwat onder controle kunnen krijgen.

Nieuwe campagnefocus?

In mijn doctoraatsthesis The available voter heb ik aangetoond dat het over de verschillende partijen en landen heen, de jongere, hoger opgeleide kiezers zijn die het meest vatbaar zijn voor campagnes. Maar door het overlijden van Jean-Luc Dehaene zullen ook oudere kiezers (+45) van de N-VA, die Jean-Luc Dehaene als politicus hebben meegemaakt en die bij een van de voorgaande verkiezingen een voorkeur voor CD&V hadden, opnieuw sneller voor de CD&V kiezen. Deze kiezers zullen opnieuw evalueren welke partij het best bij hen past en een gebeurtenis als het overlijden van Jean-Luc Dehaene kan de partij-identificatie reactiveren. Dit met een flinke bonus voor CD&V als gevolg.

Enkele auteurs argumenteerden dat doordat Jean-Luc Dehaene niet op lijst staat er geen Dehaene-effect zal zijn. Dit moet echter tegengesproken worden.

Indien Dehaene nog op de Europese kieslijst stond, had CD&V inderdaad een hoger stemmenaantal gehaald op Europees niveau. Maar hierdoor zou het effect op de federale en Vlaamse verkiezingen beperkt geweest zijn, doordat de kiezer de mogelijkheid had om Europees voor Jean-Luc Dehaene te stemmen. Daarbij zou echter wel bij de federale en Vlaams verkiezingen de originele keuze gevolgd zijn.

Doordat Dehaene niet op de lijst staat, de partij-identificatie met CD&V wordt geactiveerd én de kiezers toch een sympathiestem willen uitbrengen voor Jean-Luc Dehaene kan dit nu zowel Vlaams, Federaal of Europees een stem voor CD&V op leveren. Dit ten nadele van de N-VA.

Hoe groot is het effect?

Naar het precieze Dehaene-effect is het gissen en zelfs na de verkiezingen zal het zeer moeilijk wetenschappelijk te bewijzen zijn, omdat de kiezer niet altijd rationeel beseft wat hem tot een bepaalde partijkeuze heeft geleid.

Maar door het positieve imago van Jean-Luc Dehaene en de reactivering van partij-identificatie van de overgelopen CD&V’ers kan dit – mits geen andere onverwachte gebeurtenissen – enkel positief effect hebben op de verkiezingsresultaten voor CD&V.