‘Waarom de Arctische ruimte België niet koud mag laten’

Op 14 juni is er NAVO-top in Brussel. De secretaris-generaal van het Noord-Atlantisch bondgenootschap, de Noor Jens Stoltenberg, duidde de klimaatwijziging aan als een thema op de drukke agenda. “Terecht” stelt Kamerlid Jasper Pillen (Open VLD), die een parlementaire resolutie indiende waarin hij oproept om dringend werk te maken van een Belgische beleidsvisie inzake de Arctische ruimte. ‘België moet een plaats aan de internationale tafel krijgen.’

De klimaatopwarming heeft uiteraard een mondiale invloed en de gevolgen worden zeker ook in de Noord-Atlantische oceaan duidelijk. De verwachting is dat vanaf de 2de helft van deze eeuw de Noordelijke IJszee ijsvrije zomers zal kennen. Plots is de Arctische ruimte “hot” want niet enkel kortere vaarroutes maar ook de enorme voorraden gas, olie en mineralen die onder het ijs verstopt zitten, doen veel begerige blikken naar dit onbekende deel van de wereld lonken.

Van zodra een ijsvrije doorvaart mogelijk zal zijn, zal die gebruikt worden. Deze route tussen oost en west is een derde sneller – en dus ook goedkoper – ten opzichte van de route via het Suezkanaal, de Perzische Golf en de Zuid-Chinese Zee, één voor één volatiele gebieden. Onder het pakijs zitten gigantische voorraden olie en gas: een Amerikaanse studie schatte 13 procent van de nog niet ontdekte olievoorraden en 30 procent van de nog niet ontdekte gasvoorraden. De bodem is rijk aan mineralen.

Grootmachten, maar eveneens kleinere landen zonder een directe link met het gebied, positioneren zich. Zo liet een Russische mini-onderzeeër al op 2 augustus 2007 een vlag neerdalen tot 4.261 meter onder de geografische Noordpool. De claim-race was daarmee ingezet. China ontrolt intussen ook een “arctische Zijderoute” en opende een onderzoeksstation in IJsland. Ook het – weggehoonde – idee van gewezen president Donald Trump van de Verenigde Staten om Groenland te kopen paste in dit arctische stratego.

De Arctische Raad, een intergouvernementele organisatie, coördineert de samenwerking in deze regio. Leden zijn Canada, Denemarken, Finland, IJsland, Noorwegen, Rusland, Zweden en de Verenigde Staten. Opvallend: op Rusland na zijn allen lid van ofwel de NAVO, ofwel de EU. De organisatie erkent ook heel wat landen met een waarnemer-statuut. Dit lijstje overlopen is interessant: naast enkele grote Europese landen (Frankrijk, Duitsland, Italië, Polen, Spanje en het Verenigd Koninkrijk) toont de relatief recente waarnemersstatus van India, Japan, Zuid-Korea, Singapore en China de grote, mondiale interesse voor de regio. Ook Zwitserland is er waarnemer. Landen als Ierland, Estland en Tsjechië stelden zich 2 weken geleden op de tweejaarlijkse Ministeriële meeting in Reykjavik formeel kandidaat. Er wordt gefluisterd dat ook Turkije dat deed. En ook Nederland is waarnemer.

Het VN-Zeerechtverdrag uit 1982 regelt de juridische situatie en bepaalt dat Arctische kuststaten elk over een Exclusieve Economische Zone van 200 mijl vanaf hun kustlijn beschikken. De claims van de Arctische kuststaten om hun zone uit te breiden zijn reeds enkele jaren volop aan de gang en in sommige gevallen bestaat er een overlapping tussen claims van verschillende landen voor éénzelfde zeegebied. De klimaatopwarming betekent een betere toegankelijkheid voor scheepvaart om grondstoffen te ontginnen: de nationale claims gaan dus steeds luider gaan klinken.

Een militaire escalatie wordt door experten niet meteen verwacht. Tot nog toe werden geschillen vreedzaam opgelost door het bestaande internationale juridische kader te gebruiken, maar met het smelten van de ijskappen ontdooiden ook de geopolitieke spanningen in de regio, en dat draagt mogelijk veiligheidsimplicaties in zich. Rusland investeert massaal in militaire basissen aan haar noordelijke kusten. De VS heeft een historische aanwezigheid op Groenland. Op 1 na zijn alle Arctische kuststaten ofwel lid van de NAVO, ofwel van de Europese Unie. Enkel Rusland is dat niet. Gelet op de toegenomen spanningen tussen Rusland en de NAVO verdienen de evoluties in het gebied ook onze aandacht vanuit veiligheidsperspectief.

Belgische belangen

Maar de belangen voor een exportland als België liggen ook dichter bij huis. Wat betekent de exploitatie van nieuwe vaarroutes op lange termijn voor onze wereldhavens? Dat Nederland al waarnemer is, moet ons aanzetten tot een actievere houding. Hun Ministerie van Buitenlandse Zaken kwam enkele maanden geleden nog met een heuse Polaire Strategie op de proppen om kansen en bedreigingen van de toekomst te scannen.

Daarom zou België moeten ijveren voor een waarnemerspost in de Arctische Raad en in het algemeen ruimere grondig zijn belangen in de Arctische ruimte moeten analyseren, alsook de opportuniteiten en bedreigingen die vanuit de Arctische regio kunnen komen, zowel op ecologisch, economisch als op veiligheidsvlak. Als lidstaat van de EU en van de NAVO zijn we daar goed voor geplaatst; beide organisaties ontwikkelden immers strategieën om vrede, veiligheid en de vrijemarkteconomie in het Arctisch gebied te vrijwaren.

Binnenkort meert het onderzoeksschip Belgica II aan. Het is tijd om koers te zetten naar de Noordpool.

Jasper Pillen is federaal volksvertegenwoordiger voor Open VLD en zetelt als vast lid onder andere in de Kamercommissie Landsverdediging.