‘Waar is de expliciete keuze voor rechten van kinderen in ons vluchtelingenbeleid gebleven?’

‘We dagen onze beleidsmakers uit om meer jeugdwerker te zijn’, schrijft Eveline Meylemans, jongerenadviseur bij de Vlaamse Jeugdraad. ‘We zien enkel de vluchteling en zijn blind voor het kind.’

Jaarlijks komen duizenden kinderen en jongeren in ons land aan. Ze worden in een kwetsbare situatie ontzegd van een jeugd. Het beleid ziet enkel de vluchteling en vergeet het kind. Nochtans zijn het jongeren, mensen zoals jij en ik, met evenveel rechten. Op papier zijn we het daar internationaal over eens. De praktijk toont echter het tegendeel. Hoog tijd om onze beleidsmakers te appelleren op hun verantwoordelijkheden. De Vlaamse Jeugdraad daagt hen uit om in het opstellen van vluchtelingenbeleid meer jeugdwerker te zijn. Hier is waarom.

Wanneer je in je vriendenkring eens rondvraagt wat de beste periode van je leven zou moeten zijn, zal je vaak hetzelfde antwoord krijgen: je jeugd. Die periode bepaalt voor een groot stuk ook het verder verloop van je leven en is daardoor heel specifiek. Daar zijn we het ook internationaal over eens. De Verenigde Naties hertaalde de mensenrechten van kinderen zelfs naar een apart Kinderrechtenverdrag om universeel aandacht te vragen voor de specifieke situatie van onze jonge medeburgers.

Ieder jongere heeft evenveel rechten. Op papier.

Kinderrechten gelden voor alle kinderen evenveel, zonder uitzondering. Het non-discriminatiebeginsel van het Kinderrechtenverdrag is daar heel duidelijk in. Toen België in 1991 het kinderrechtenverdrag ratificeerde, verbond het zich ertoe de inhoud van dit verdrag na te leven. Maar papier en praktijk stemmen niet altijd overeen.

In lijn met het kinderrechtenverdrag moet onze overheid bijvoorbeeld speciale opvangmodaliteiten (en ondersteuning) bieden voor niet-begeleide minderjarigen op de vlucht. Op die manier zouden niet in grootschalige centra worden opgevangen, maar in kleinere huiselijkere centra. Wat op papier zo mooi staat beschreven, contrasteert met de verhalen van de tientallen jongeren op de vlucht die ik de afgelopen jaren hoorde. Als jongerenadviseur bij de Vlaamse Jeugdraad werk ik al een aantal jaren samen met andere jongeren, organisaties en experten uit het veld rond vluchtelingenbeleid. Één vraag blijft in ons werk telkens terug komen: waar is die expliciete keuze voor de rechten van kinderen en jongeren in ons vluchtelingenbeleid gebleven?

Niet alle jongeren die ik hoorde, komen immers terecht in dat specifieke aanbod. ‘Kind-zijn’ lijkt niet meer te volstaan om in de kindgerichte opvang terecht te komen. Je moet bijvoorbeeld ook ‘slachtoffer van mensenhandel’ of ‘aantoonbaar kwetsbaar’ zijn. Maar zijn ontheemde jongeren die hier alleen verblijven, ver weg van alles dat ze kennen, niet per definitie kwetsbaar? Zijn niet alle kinderen per definitie kind?

‘Zijn niet alle kinderen per definitie kind?’

Wat denkt u zelf van een 16-jarige die maanden lang in een groot centrum woont, gebouwd voor meer dan 200 man, op een kamer die hij moet delen met acht volwassen en volkomen vreemden anderen. Zonder extra ondersteuning of omkadering. Los van de context kunnen we het er allemaal over eens zijn dat dit een schending van de kinderrechten is. Toch is dat het verhaal dat onder meer Abdul* en Muhammad* mij vertelden. Voor hen liggen onze principes blijkbaar anders.

Rechten lijken in een ander perspectief geplaatst te worden als de jongere in kwestie niet Bart of Jonas maar Abdul of Muhammad heet. Het non-discriminatiebeginsel ten spijt, vertrekken we hier niet vanuit de noden en rechten van jongeren om hen opvang en ondersteuning te bieden, maar vanuit hun juridisch statuut, dat steeds nauwer wordt gedefinieerd.

Hoger belang van het kind versus hoger belang van… de overheid?

Een ander heikel maar actueel punt zijn de detentiecentra. Het opsluiten van minderjarigen druist in tegen het hoger belang van het kind, een van de leidende principes van het kinderrechtenverdrag. Onderzoek toont bovendien aan dat detentie een diepgaande impact heeft op de ontwikkeling en het welzijn van kinderen. Al deze info is geweten, uitgebreid beschikbaar en wetenschappelijk geverifieerd. Toch bouwt onze federale regering op dit eigenste moment aan een detentiecentrum voor vluchtelingengezinnen met kinderen. Begrijpen wie begrijpen kan. Ik begrijp het alvast niet.

Nood aan meer jeugdwerk in het vluchtelingenbeleid

De keuze voor kinderrechten is zoek. Maar meer dan wijzen op wat niet goed loopt, willen we onze beleidsmakers ook alternatieven aanbieden. In het realiseren van de kinderrechten van jonge vluchtelingen kan ons vluchtelingenbeleid veel leren van jongerenorganisaties zoals Tumult, Mediaraven, de Chiro, De Scouts en noem maar op. Daarom pleiten we met de Vlaamse jeugdraad in ons meest recente advies voor het recht op vrije tijd als uitgangspunt in het benaderen van kinderen op de vlucht.

Het recht op vrije tijd? Dat gaat niet over het recht op een bal of een pakje weerwolfkaarten. Het gaat over het recht om los van alle procedures en administratieve handelingen naast migrant, vluchteling, asielzoeker, vreemdeling – of eender welk statuut- ook kind te kunnen zijn. Een basisrecht naast alle anderen. We dagen onze beleidsmakers uit om meer jeugdwerker te zijn. Om ook in situaties waarin het niet evident is, te blijven kiezen voor kinderen en jongeren. Zelfs wanneer dat moeilijk is. Zeker dan. Het is hoog tijd dat het beleid jongeren met een vluchtverhaal gaat benaderen als wie ze zijn: gewone jongeren in een ongewone situatie. En ten allen tijde dragers van onvervreemdbare rechten.

Waarheid, durven én doen

Ja, het vergt politieke moed om kinderrechten na te streven. Ja, het vergt ook politieke en maatschappelijke reflectie. En ja, in de spiegel kijken kan soms pijn doen. Maar als we papier en praktijk met elkaar in overeenstemming willen brengen, is er werk aan de winkel.

Politiek is een kwestie van keuzes maken. Wel beste politici, maak de juiste keuzes. Erken dat het beleid op sommige vlakken schromelijk tekort schiet en onderneem actie. Handel hierbij naar jullie eigen principes, ze staan mooi opgesomd in het Kinderrechtenverdrag. Het is, om in jeugdwerktermen af te sluiten, dringend tijd voor waarheid, durven én doen. Of is gewoon doen duidelijkere politieke taal? Hoe dan ook, politici, de bal ligt in jullie kamp.

*Abdul en Muhammad, ficitieve namen, echte verhalen.