‘VUB hoopte op hoogmis van vrije gedachtewisseling, maar kreeg monoloog van het eigen gelijk’

Eric Corijn, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), ging naar de lezing van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) aan zijn universiteit. Die werd uitgenodigd door het Liberaal Vlaams Studentenverbond en Jong N-VA Brussel. De lezing vond plaats iets meer dan een jaar nadat een eerste poging verhinderd werd door protesten.

Voor de VUB was het een inzet. Vorig jaar was een meeting van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken door een tegenbetoging onmogelijk gemaakt. Nu zou de VUB onder het motto van de vrije meningsuiting zelf garanderen dat de staatssecretaris spreekrecht kreeg.

Wat een lezing was van een studentenvereniging (de liberale LVSV) en een jongerenafdeling (jong N-VA Brussel) werd een inzet voor de vrijplaats die de VUB wil zijn. De grote middelen werden ook ingezet. Rector Caroline Pauwels had haar standpunt kond gedaan via een tribune in de media. Een tegenbetoging werd toegestaan zonder de lezing te boycotten. De top van de universiteit – rector, vicerector, directie rectoraat, topmensen van de administratie – was aanwezig. Er was een omvangrijke (private) ordedienst aanwezig. Door de controverse waren de media ook ruim aanwezig. Er werden speciale VUB-badges uitgedeeld met het motto: ‘Speak freely. Listen repectfully. Different opinions matter‘ met de hashtag ‘WeAreVUB’ erop. Theo Francken laten spreken was een princiepskwestie geworden voor de instelling.

Ik steunde rector Caroline Pauwels in haar argument. De democratie steunt op het tegensprekelijk debat, op de beschaafde uitwisseling van argumenten, op een kritische oordeelsvorming. En zeker de universiteit moet zo’n vrij onderzoek koesteren. En dus ging ik naar de aula, eerder om de rector te steunen dan om het al overbekende gemediatiseerde argument van de staatssecretaris nog eens te aanhoren.

Ik hoopte ook dat de organisatoren het bericht van het rectoraat hadden begrepen? Vrije meningsuiting is het eerste recht. Maar vrije meningsuiting als deel van het maatschappelijk debat voorstellen veronderstelt meteen tegensprekelijk debat en zeker geen monoloog. Overigens gaat het in deze controverse niet alleen om het uiten van meningen, maar vooral om politieke praktijken, om beleidsdaden en dus om machtsverhoudingen. En tenslotte: als de universiteit dat debat wil doorzetten en daarvoor honderden studenten aantrekt dan moet ze ook zorg dragen voor haar centrale opdracht. Wij zijn er inderdaad ook om de studenten het onderscheid te leren tussen ideologie en meningen en anderzijds analyse, onderzoek en wetenschap. Het gaat er dan om het vertoog op zijn samenhang, op zijn coherentie te testen. Het gaat erom de realiteitstest uit te voeren. Het gaat erom de ethische keuzes expliciet te maken.

Een universitaire vrijplaats draait niet alleen om het vrij uiten van losse meningen, maar vooral om die meningen inzet te maken van een degelijk gesprek, van tegensprekelijk onderzoek en zo voortgang te maken in de vorming van een democratische publieke opinie.

Het opzet was edel. Maar de uitwerking was lamentabel. Naar de vorm. Door de overdreven veiligheidsvoorzieningen duurde het ruim veertig minuten voor de lezing van start kon gaan. Dan kregen we een half uur inleidingen voorgeschoteld, waarna een castristische ellenlange lezing van ruim twee en een half uur volgde. Vervolgens was er nauwelijks tijd voor enkele vragen. En vermits die veelal van concrete gevallen uitgingen, ging de staatsecretaris er niet op in, ook niet om de vraag principieel te behandelen.

En dan de inhoud. Een lezing over de uitdagingen van migratie werd eenzijdig beperkt tot vier hoofdstukken: asielzoekers, islam, dubbele nationaliteit en terreur. Alles gebaseerd op een erg simplistische geopolitieke visie. Over framing gesproken. Erg eenzijdig en helemaal niet evenwichtig dus. Erg gericht op wetgeving, controle, opsluiten, terugsturen, push back, illegalen… Geen woord over integratie in een multiculturele samenleving.

En de stijl. De rector had nog er nog zo de nadruk op gelegd, respect. Andere meningen zijn van belang. Open dialoog. Maar neen: urenlang schampscheuten op politieke tegenstanders, voortdurend uitgaan van het eigen grote gelijk, op irritante wijze de eigen ministers met de voornaam tot de club rekenen en de anderen negeren. Het geheel was allesbehalve gericht op het open debat.

De partisane organisatoren zorgden ook niet voor enig kader. Op de tijd werd niet gelet – tenzij om de vragenstellers te selecteren en af te breken toen het tijd was voor de receptie. Een gemiste kans. Het werd een erg eenzijdige samenkomst, erg disproportioneel, zonder echte tegenspraak of tegenargument. Een monoloog met enkele vragen. Een democratie onwaardig.

En zo kon de staatssecretaris wegkomen met enkele erg demagogische ‘vrije meningen’. Hij verdedigde met nadruk de noodzaak van strikte grenzen, van restrictie van het vrij verkeer van mensen, gekaderd in een erg nationalistisch jargon. Niemand vroeg hem hoe dat te rijmen viel met de anderzijds erg neoliberale opvatting over het vrij verkeer van kapitaal, goederen en diensten, met een privatisering van de vrijhandel en een deregulering van de arbeidsmarkt. Neen, op coherentie werd de staatssecretaris niet aangesproken.

Niemand wees hem op de realiteit van Brussel. Een stad van 1,2 miljoen inwoners , waarvan twee derden met migratieachtergrond en waarin de twee nationale gemeenschappen elk in de minderheid zijn. Asielzoekers zijn hier een uiterst kleine minderheid. Alsof een staatssecretaris van Migratie daar niet over gaat.

En wou niemand weten hoe het volgens de staatssecretaris komt dat hij geen begrip heeft voor de zeshonderd mensen die elke dag de falende staat vervangen in de opvang van nieuwkomers en de 40.000 mensen die zich hebben opgegeven voor die taak? De staatssecretaris had geen slide over de multiculturele stad en haar nieuwkomers, over het falende onderwijs en culturele voorzieningen, over de armoede en de onevenwichtige arbeidsmarkt.

Zijn ideologie beslist dat het beleid moet draaien rond terugsturen, streng selecteren en islamofobie. Er was geen tijd voor enige tegenspraak, zeker niet wanneer hij mensenrechten ondergeschikt maakte aan nationale politieke-, beleids- en financiële opties. En zo was er ook geen tijd voor enig gesprek of hij zo’n universitaire vrijplaats wel kon appreciëren. Want een vrijplaats voor vrij onderzoek, of vrije religie of vrije kunst moet ook een asiel zijn, een veilige plek, een beschermende omgeving. Het moet een plaats zijn waar de politie niet om de haverklap kan binnenvallen, zeker niet zonder toelating van rector of pastoor. En wou niemand weten wat de staatssecretaris denkt over de razzia’s in Globe Aroma of in enkele sportclubs? Het valt te betwijfelen dat de staatssecretaris voor Asiel en Migratie zich over dergelijke rechtstatelijke kwesties heeft gebogen.

Vier uur. Wat voor de VUB een hoogmis had moeten worden van kritisch vrij onderzoek, tegensprekelijk debat en vrije gedachtewisseling, is verworden tot een urenlange monoloog van het eigen grote gelijk, niet geremd door enige realiteitszin of tegenspraak.

Politieke meetings moeten zeker kunnen in een aula. Maar wanneer ze worden aangekondigd als vrijplaats van ‘different opinions’ is er alvast een andere regie nodig en ook een spreker die bereid is het academische spel mee te spelen. Nu ging het gewoon om een eenzijdig pleidooi pro domo. Dan kan ik begrijpen dat diegenen die dat rechts, autoritair en racistisch vinden zich vragen stellen of een universitaire aula daarvoor moet worden volgestouwd met steun van de academische overheid.