‘Vrouwen mogen de tweede viool spelen maar nooit de eerste’

‘Het is altijd de man die de massa en macht is van een film, een crimi, een soap, een toneelstuk. Verdwijnt Frank Bomans uit Thuis, dan kunnen de leading ladies het ook vergeten’. Guido Lauwaert over een nog te zetten stap in de vrouwenemancipatie.

De voorbije dagen is ‘De zaak-Jappe Claes‘ in het nieuws gekomen door zijn sensatiegehalte. Machtsmisbruik van jonge vrouwen, zoals hij dat deed in zijn functie van artistiek leider van de regieopleiding aan de Amsterdamse Toneelschool, is uiteraard verwerpelijk. Jappe Claes selecteerde zijn minnaresjes als een roofdier zijn prooi. Terecht is hem de deur gewezen en wordt hij geweerd van de podia en uit de studio’s. Dat dit gebeurde is enkel en alleen te danken aan de media-aandacht en vooral de insteek ervan. Tot het ‘nieuws’ werd keek niemand in de theaterwereld op van deze affaire. Omdat het eerder schering was dan inslag.

Hoelang de boycot zal duren is een goeie vraag maar belangrijker is dat het wijst op een toestand die al veel langer aan de orde is in het theater- en televisiemilieu. Het fenomeen is niet nieuw maar de focus op de voorkeur voor jonge vrouwen is dat wel. Ze zijn ook heel zwak, zeker als ze ambitieus zijn en absoluut carrière willen maken. Liefst zo snel mogelijk omdat ze weten dat de carrière van de vrouw in het theater- en televisiemilieu van korte duur is. Met het groeien der jaren vermindert de aandacht van theatermakers voor vrouwen.

Wie zijn oor te luisteren legt, hoort niets dan geweeklaag. Enkel vrouwen die een intense verhouding gehad hebben met een regisseur en die afliep zonder vechtscheiding [Franz Marijnen en Bien de Moor / Luk Perceval en Els Dottermans] of getrouwd zijn met een regisseur [Johan Simons en Elsie de Brauw] hoeven niet bang te zijn van belangrijke rollen voor hun tweede en derde leeftijd. Zulke gevallen zijn eerder uitzondering dan regel.

Simonneke en Marianne

Oudere actrices komen wel aan bod als ze de dragende kracht zijn van een productie. En dat geldt haast enkel voor soaps, zoals Thuis. Schrap Marleen Merckx [Simonneke], Janine Bischops [Jenny Verbeeck] en Leah Thys [Marianne Bastiaens] en de kijkcijfers donderden de diepte in. Hoe groot echter hun aandeel ook is, het valt in het niets met de grote boottrekker Pol Goossens [Frank Bomans]. Verdwijnt hij kunnen de leading ladies het ook vergeten. Het is altijd de man die de massa en macht is van een film, een crimi, een soap, een toneelstuk. Vrouwen mogen de tweede viool spelen maar nooit de eerste. En als ze een dragende rol hebben komt dat als versterking van de rol van de man.

Dat geldt niet enkel voor het Nederlands taalgebied, maar is internationaal het geval en, zoals al gezegd, van alle tijden. Ingrid Bergman schittert in de film Casablanca niet alleen omdat ze jong is, zevenentwintig [net voor de gevarenzone], maar vooral dankzij Humpfrey Bogart, die à propos ten tijde van de opname van de film in 1942 al drieënveertig was. Elisabeth Taylor kreeg voor haar rol van Martha in de film Who’s Afraid of Virginia Woolf een Oscar. Wie echter goed kijkt ziet dat zij schittert door Richard Burton [Georges]. Daar heeft Edward Albee, als auteur van het oorspronkelijke toneelstuk op gewezen, zonder kritiek te hebben op de prijs voor Taylor of haar acteerprestatie. Hij sprak van een Pierrot en August-truc. Hij dateert uit de tijd van de Commedia dell’arte. Bij de oudere generatie beter bekend als Laurel en Hardy, zijnde de ene die de grap aangeeft en de andere die hem afwerkt [en met de pluimen gaat lopen]. Nog dichter bij huis heb je Bassie en Adriaan en met kop en schouders boven alle anderen uitstekend, Gaston en Leo.

Beterschap in zicht

Opvallend is dat vrouwen in het circus de zweep mogen aanreiken en in de film zorgen voor het sekselement. De vrouw is voor het spektakel, of dat nu film of toneel is, grofweg gezegd enkel van belang om de handel. Maar beterschap is komende. Een Nederlandse journaliste in ons mailverkeer omtrent ‘De zaak-Jappe Claes’ en de positie van de vrouw in film en theater wees me op de langzame omslag: ‘In Hollywood rijst op dit moment meer en meer protest tegen filmstudio’s die in een liefdeskoppel de actrice vanzelfsprekend maximaal 30 jaar oud casten. Voor de acteur gelden geen leeftijdsrestricties. Alsof volwassen mannen niet zouden kunnen vallen voor volwassen vrouwen. Alsof normale vrouwelijke personages een vadercomplex hebben. Ook vrouwen hebben oog voor fysieke mannelijke schoonheid – dus waarom zou een meisje per definitie vallen voor een oude man?’

Ook in ons taalgebied is er een ommekeer gaande. In het voorbije theaterseizoen waren de opvallendste kenteringen in het toneeltheater te zien. En niet toevallig van dezelfde auteur, Tom Lanoye. Hij heeft in twee van zijn drie theaterstukken de oudere vrouw de dragende rol gegeven. Als hoge waardering voor hun kunde, maar ook als verdoken protest tegen het dumpen van oudere actrices. Zijn bewerking van King Lear werd Koningin Lear. Eindelijk kreeg Frieda Pittoors de eer die ze verdient. De hoofdrol, het trekpaard waarin de mannen, van de regisseur tot de acteurs, slechts een bijrol vervulden. Hetzelfde geldt voor Vivianne De Muynck. In Gaz is zij de enige actrice en in de monoloog gaat het niet over de moeder / echtgenote die bezorgd is om haar zoon / echtgenoot, maar om haar eigen geestelijke verwerking van de oorlog. Ze neemt, om het met de woorden van Tom Lanoye te zeggen ‘de maat van de tijd waarin zij leeft’.

Hopelijk zet de jonge trend zich door. Het is toch een schande dat bijvoorbeeld actrices als Gilde De Bal en de onlangs overleden Greta van Langendonck vergeten worden / werden, enkel en alleen omdat ze niet passen in het plaatje van het scherm of het podium. Tom Lanoye heeft de boot van de aanlegsteiger geduwd. Het is te hopen dat hij ‘nakomelingen’ kent. Het is een nog te zetten, onvoltooide stap in de vrouwenemancipatie. Waar niet alleen de vrouwen verantwoordelijk voor moeten zijn maar ook de mannen een belangrijke rol in spelen. Het is gewoon een kwestie van respect voor de vrouw, opwaardering van de verlichtingsgedachte en de erkenning van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, ongeacht de leeftijd.