‘Vroeger vond je de racisten in een ranzig Antwerps café, nu zitten ze op het internet’

‘Selectieve verontwaardiging veroorzaakt onbegrip bij een groot deel van de publieke opinie’, vreest Luckas Vander Taelen. Hij vergelijkt de racistische reacties die er kwamen op de dood van een jonge Vlaming met Marokkaanse roots, met de uitspraken van aanhangers van het Vlaams Blok aan het eind van de jaren 80.

In 1988 draaide ik voor het RTBF-programma Strip-Tease een reportage over Filip Dewinter. Ik volgde hem de weken voor de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen. Ik filmde hem in Borgerhout waar hij ging aanbellen bij bewoners en in een paar volkscafés. Veel moest hij eigenlijk niet zeggen, want van zodra mensen het groepje Vlaams Blokkers zag, begonnen ze spontaan hatelijke dingen te zeggen over migranten. “Dat zwart gespuis moet hier buiten!” riep er één, “Smijt er een bom naar toe” schreeuwde een hysterische vrouw. “Stuur ze naar de gaskamers!” was de ultieme suggestie.

Ik moest aan die uitspraken denken toen ik de even weerzinwekkende commentaren las op de site van de Vlaamse Verdedigingsliga naar aanleiding van de dood van jonge Vlaming van Marokkaanse afkomst. Het enige verschil is dat er dertig jaar geleden geen internet was en dit soort abjecte racistische taal te horen was aan groezelige cafétogen en niet meteen voor iedereen te lezen stond op het wereldwijde net.

Racisten vind je altijd en overal

De uitspraken in mijn reportage schokten indertijd de Franstalige publieke opinie. Ik bood de reportage aan bij de VRT, maar die vond ze niet relevant genoeg. Hun reactie was er één van dat je aan dat soort marginale mensen niet teveel aandacht moet geven.

Misschien had de VRT toen gelijk. Ik vrees dat er altijd domme en racistische mensen zullen zijn die er schokkende ideeën op nahouden. Toen zaten die in een ranzig Antwerps café; nu op internet.

Maar ik denk niet dat dat soort mensen representatief is voor wat in Vlaanderen leeft. Sommige reacties nu op de posts van de Verdedigingsliga waren bij momenten al even ondoordacht als die commentaren zelf.

Het zal wel met de geest van de tijd te maken hebben dat er snel en meteen moet worden gereageerd en er geen tijd is voor nuance. Voor enige relativering was er geen plaats. Dat er op het net elke dag haatmail te lezen is, weet iedereen. Alleen wou men dat nu even niet vermelden.

Dat er bijvoorbeeld een tijd geleden een grote groep zich op Facebook vrolijk gemaakt had toen er een Jood was vermoord, daaraan had enkel Joods Actueel zich geërgerd. En dat er bij elke terroristische aanslag ook onfrisse commentaren te lezen zijn, daar had men nu niet over. Maar over het proza van de Verdedigingsliga had elke politicus zijn mening.

Selectieve verontwaardiging

Een week later filmde de zoon van haatprediker Shayh Alami zichzelf in de nachtelijke straten van Verviers terwijl hij opriep om christenen de keel over te snijden. Het leek wel of de politieke klasse met vakantie was, want nu was er veel minder heisa.

De jongen uit Verviers bleek zelfs een advocaat te hebben die in het journaal meldde dat hij nu met vakantie was, maar dat hij “begrip” vroeg. “Ik heb me slecht uitgedrukt” liet hij weten, en dat hij er spijt van had. Misschien hadden die minder begaafden van de Verdedigingsliga dat ook moeten zeggen…

Selectieve verontwaardiging en te gemakkelijke veralgemeningen zijn verontrustend, en zorgen voor onbegrip en ongenoegen bij een groot deel van de publieke opinie. Ook nu is er een groep mensen die het maar moeilijk verdraagt dat ze racist genoemd worden omwille van het wangedrag van een paar idioten.

Kiezers diaboliseren

In mijn reportage uit 1988 was nog te zien hoe zelfverklaarde antifascisten affiches van het Vlaams Blok verscheurden, de militanten uitscholden voor nazis en zichzelf met applaus feliciteerden.

Lange tijd heeft men gedacht dat de strijd tegen het Vlaams Blok gewonnen kon worden door de partij en zijn kiezers te diaboliseren. Maar daarmee duwden ze de partij in een ideale underdogpositie die een ruimer electoraat dan de primaire racisten aansprak.

In 1988 braken ze door in Antwerpen, drie jaar later was er de eerste in een reeks Zwarte Zondagen. Hopelijk zijn we nu niet weer op weg naar een nieuwe zwarte zondag.