Door de oorlog in Oekraïne denken Finland en Zweden over toetreding tot de NAVO. Vredesactivist Ludo De Brabander, die met Vrede vzw al jaren pleit voor de afschaffing van de defensieorganisatie, ziet het met lede ogen aan. ‘Landen zouden beter aanvaarden dat ze pas veilig zijn als andere landen zich veilig voelen.’
Nog nooit heeft de Russische president Vladimir Poetin zo openlijk gedreigd met een nucleaire aanval, nog nooit was de geopolitieke situatie zo gespannen. Daarom, zo schrijft vredesactivist Ludo De Brabander in zijn boek Voordat de bom valt, moeten we zo snel mogelijk naar een kernwapenvrije wereld.
‘Kernwapens zijn massavernietigingswapens. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben de Amerikaanse atoombommen op Hiroshima en Nagasaki honderdduizenden slachtoffers gemaakt’, zegt De Brabander, woordvoerder van Vrede vzw, een organisatie die ijvert voor internationale vrede en sociale rechtvaardigheid. ‘Bovendien, zo blijkt uit simulaties, zou een kernwapenoorlog met 200 tot 300 wapens een nucleaire winter veroorzaken met fors dalende temperaturen. Als je dan kijkt naar de groeiende spanningen, misverstanden of communicatiestoringen van vandaag, is het voor mij duidelijk: kernwapens moeten de wereld uit. Want het is niet meer de vraag of kernwapens ooit nog gebruikt zullen worden, de vraag is wanneer ze gebruikt zullen worden.’
Vroeger dacht men dat landen hun kernwapens niet zouden inzetten omdat een kernoorlog wederzijdse vernietiging zou betekenen. Dat noemt u een fabeltje.
Ludo De Brabander: Er zijn genoeg voorbeelden uit de geschiedenis die bewijzen dat de dreiging van wederzijdse gegarandeerde vernietiging een illusie is. Uit archieven weten we dat het enkele keren maar een haar gescheeld heeft of we waren in een kernoorlog beland. Er zijn tal van ‘broken arrows’, onverwachte incidenten en misverstanden met kernwapens. In 1966 vielen er bijvoorbeeld per ongeluk vier Amerikaanse kernbommen op Palomeras, een dorp in het zuiden van Spanje. Twee bommen zijn ontploft. Er is gelukkig geen kettingreactie ontstaan maar er kwam wel plutonium vrij, waardoor het gebied vandaag nog altijd ontoegankelijk is. Menselijke en technische fouten zijn altijd mogelijk.
Sommige landen hebben een ‘Launch Under Attack’-systeem. Zij lanceren zodra ze een aanval detecteren. Is dat geen reden om niet als eerste aan te vallen?
De Brabander: Die detectiesystemen falen ook. Er zijn al verschillende problemen mee geweest. In 1983 meldde het detectiesysteem van de Sovjet-Unie een nucleaire aanval vanuit de VS. Gelukkig heeft luitenant-kolonel Stanislav Petrov, de verantwoordelijke officier, dat toen niet gerapporteerd aan zijn oversten. Uiteindelijk was het een vals alarm en rapportering had wellicht geleid tot een nucleaire tegenaanval.
Bovendien belanden we nu in een fase van technologische vernieuwingen. Er zijn hypersonische wapens, die misschien zes tot tien keer sneller zijn dan het geluid. Een detectiesysteem is dan niets meer waard. Vooraleer zo’n systeem iets kan detecteren, is de ontploffing al lang gebeurd.
Veel landen, waaronder de VS, eigenen zich het recht toe om als eerste kernwapens in bepaalde omstandigheden in te zetten. Voor mij is dat dreigen met genocide.
‘België zou veel veiliger zijn zonder kernwapens. In een kernwapenoorlog zijn hier meteen twee grote doelwitten: Brussel met het NAVO-hoofdkwartier en Kleine-Brogel met de Amerikaanse kernwapens.’
Zouden de VS echt een aanval starten, als ze weten dat ze uiteindelijk zelf geraakt zullen worden?
De Brabander: Er zijn momenten geweest waar kernwapens bijna ingezet werden. Van 1961 tot 2003 was er een Single Integrated Operational Plan (SIOP) waarin de VS een blauwdruk hadden uitgewerkt van een eerste aanval op de Sovjet-Unie. Bovendien werkt het afschrikkingsprincipe alleen met rationele leiders. Neem Poetin of de voormalige Amerikaanse president Donald Trump. Wie vertrouwt dat soort leiders 100 procent? Ik alvast niet. Er is geen garantie dat de VS over 20 jaar nog altijd een stabiele democratie zijn. Dus we kunnen maar beter ontwapenen.
Op dit moment weten we wie de negen kernwapenstaten zijn. Is die kennis op zich niet waardevol? Stel dat er landen beginnen te experimenteren onder de radar.
De Brabander: Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) heeft daar een goed controlesysteem voor. Elke nucleaire site moet aangegeven worden en elk land dat het verdrag ondertekende, moet zijn installaties openstellen voor inspecties zodra we weten dat er nucleaire technologie is. Dat is behoorlijk sluitend. Bovendien is het ontwikkelen van kernwapens nog altijd een complexe bezigheid, ik denk niet dat je dat lang verborgen kunt houden.
Het kan ook anders. We hebben verdragen gesloten rond landmijnen, clustermunitie, biologische en chemische wapens. We hebben zelfs een verdrag dat een kernwapenverbod inhoudt. Al 62 landen hebben dat verdrag getekend en geratificeerd en daar zullen er nog bijkomen. De kernwapenmachten moeten afspraken maken op korte termijn om kernwapens volledig af te bouwen, en duidelijke controlesystemen inbouwen die het onmogelijk maken om vals te spelen. Anders krijg je het gevaar op proliferatie: dat nog meer landen kernwapens zullen eisen. De Turkse president Erdogan heeft al gevraagd waarom zijn land geen kernwapens mag hebben. Kernwapenmachten investeren nu weer volop in hun arsenalen en gedragen zich alsof ze een monopolie hebben. Dat is onhoudbaar.
Stel dat er een verbod komt, hoe kun je dan overtredingen bestraffen?
De Brabander: Dat is een hypothetische vraag. De straf kan niet betekenen dat je naar een militaire escalatie gaat omdat een land zich niet houdt aan het verbod. Landen moeten aanvaarden dat ze pas veilig zijn als andere landen zich veilig voelen. Dat betekent dat je moet werken aan goede relaties met andere landen, wat ook de aard van het regime is. Een confrontatiepolitiek werkt contraproductief.
In Iran en Noord-Korea was nucleaire ontwapening moeilijk. Waarom zou het nu opeens wel lukken?
De Brabander: Het nucleair akkoord van 2015 met Iran was een goed akkoord. Iedereen was het daarover eens. Alleen vond president Trump dat het strenger moest, waardoor de VS het akkoord hebben opgezegd. Trump heeft er dus voor gezorgd dat de controle op het nucleair programma van Iran voor een stuk is weggevallen. En hoe verschrikkelijk je de leiders in Noord-Korea ook mag vinden, er was geen balans in de onderhandelingen. De VS handhaafden het sanctieregime en dus kwam er geen akkoord.
Wij focussen nu heel erg op Iran, maar ondertussen heeft Israël ook kernwapens. Voor veel buurlanden kan dat niet. Een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten zou een heel goede oplossing zijn, als je een akkoord sluit met betere onderlinge relaties en verificatiesystemen. Latijns-Amerika en Afrika zijn ook kernwapenvrije zones.
‘Een militaire alliantie zoals de NAVO heeft vijanden en dreigingen nodig om haar bestaansreden te rechtvaardigen.’
Hoe realistisch is het om aan wederzijds vertrouwen te werken tussen de kernwapenstaten terwijl er een oorlog woedt in Oekraïne?
De Brabander: Ronald Reagan, de Amerikaanse president die het militair defensiebudget verdubbelde, was uiteindelijk de grote initiatiefnemer voor een militair ontwapeningsakkoord met Rusland in 1987. Er moet dus zo snel mogelijk gepraat worden met Moskou.
Hoe pak je zoiets praktisch aan?
De Brabander: Er zijn veel schijnbaar uitzichtloze conflicten geweest waarin toch een akkoord werd bereikt. Als beide partijen het gevoel hebben dat ze wat kunnen winnen, dan denk ik dat het mogelijk is. Natuurlijk moet de oorlog in Oekraïne eerst stoppen, maar we moeten ook beseffen dat de uitbreiding van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) een inbreuk is op de veiligheidsgevoelens van Rusland.
Een kernwapenvrij Europa tot aan de Oeral, dat kan een eerste stap zijn. Dat wil nog niet zeggen dat Rusland en de VS meteen moeten stoppen met kernwapens, maar de NAVO kan een signaal geven door de kernwapens van de VS in Europa te ontmantelen. België zou bovendien veel veiliger zijn zonder kernwapens. In een kernwapenoorlog zijn er meteen twee grote doelwitten in België: Brussel met het NAVO-hoofdkwartier en Kleine-Brogel waar de Amerikaanse kernwapens liggen.
Sinds de oorlog in Oekraïne wordt er weer veel gesproken over de NAVO. Finland en Zweden, tot nu toe neutrale landen, zoeken toenadering uit angst voor hun buur Rusland.
De Brabander: De NAVO is een militaire alliantie. Ik weet niet of lidmaatschap Finland en Zweden veiliger zal maken. Neutraliteit biedt in heel wat gevallen een belangrijke veiligheidsgarantie. Zwitserland heeft al jaren geen oorlog gekend.
Wie lid wordt van de NAVO krijgt bondgenoten, maar je belandt ook in een geopolitieke context waar alles op een zeer gemilitariseerde manier bekeken wordt. De NAVO gebruikt Poetin om de angsten van burgers te bespelen en een agenda door te duwen, vooral voor bewapeningsuitgaven. En dat gaat ten koste van constructieve diplomatie. Het is een nieuwe stap in de escalatie van de slechte relaties met Moskou.
‘We zijn verontwaardigd over Rusland in Oekraïne maar tegelijkertijd leveren we wapens aan Saoedi-Arabië, dat eenzelfde brutale oorlog voert in Jemen.’
Wilt u de NAVO afschaffen?
De Brabander: Net zoals de NAVO is Vrede vzw opgericht in 1949. En wij zeggen al sinds 1949 dat de NAVO afgeschaft moet worden. De dreiging van Oost-Europa was de belangrijkste bestaansreden van de alliantie. In 1991 viel de Sovjet-Unie uit elkaar en toen vroeg iedereen zich af wat er moest gebeuren met de NAVO.
Bill Clinton, de toenmalige Amerikaanse president, zei in 1994 dat de NAVO moest uitbreiden. Het werd een interventieorganisatie, ook al staat dat niet in het oprichtingsverdrag. Dat gaat gaat ten koste van gemeenschappelijke veiligheidsfora zoals de Verenigde Naties (VN). Een militaire alliantie zoals de NAVO heeft vijanden en dreigingen nodig om haar bestaansreden te rechtvaardigen.
Je kunt het ook omdraaien: is het niet logisch dat je bondgenoten zoekt als je je bedreigd voelt door regimes zoals Rusland?
De Brabander: Het is actie en reactie. Rusland heeft vaak gereageerd omdat het zich bedreigd voelde. We focussen voortdurend op Rusland als agressor en negeren een hele voorgeschiedenis waarin het Westen sterk heeft bijgedragen aan de spanningen. Poetin en het politieke establishment van Rusland zijn daar deels het product van. De VS wilden de enige supermacht blijven. Hastings Ismay, de eerste secretaris-generaal van de NAVO, formuleerde de doelstelling van de NAVO zo: ‘To keep the Russians out, the Americans in, and the Germans down.’
Vindt u dat het Westen mee verantwoordelijk is voor de Russische oorlogsmisdaden in Tsjetsjenië of Syrië?
De Brabander: Nee, natuurlijk niet. Rusland heeft dezelfde imperialistische reflexen en ambities als andere grootmachten. Poetin zag Tsjetsjenië als een oorlog tegen terreur, zoals wij die hadden in Afghanistan. Laten we dus niet vergeten wat wij allemaal uitgespookt hebben. Wat Rusland doet in Oekraïne is brutaal, ongelooflijk brutaal, maar wij hebben daar ook een aandeel in. Sinds 2014 heeft de VS voor 2,5 miljard wapens aan Oekraïne geleverd. In Oekraïne zijn volgens cijfers van de VN 14.000 doden gevallen tussen 2014 en 2021, dus vóór de Russische inval. In eerste instantie was dit een nationalistisch conflict. Als je Kiev steunt met wapens, dan help je dat conflict voeden.
‘We focussen voortdurend op Rusland als agressor en negeren een hele voorgeschiedenis waarin het Westen sterk heeft bijgedragen aan de spanningen.’
Moeten we geen tegenwicht bieden? Een signaal geven dat de oorlog in Oekraïne gestopt moet worden?
De Brabander: Uiteraard. Tenminste, als het is om de oorlog te stoppen. Maar laten we ook afstappen van het eurocentrisme. We zijn verontwaardigd over wat Rusland doet in Oekraïne maar tegelijkertijd leveren we wapens aan Saudi-Arabië, dat eenzelfde brutale oorlog voert in Jemen. De VN heeft die oorlog de grootste humanitaire catastrofe ooit genoemd. En wij voeden die met onze wapens.
Nu moeten we de kanalen open krijgen voor onderhandelingen met Rusland. We moeten een oplossing vinden voor Oekraïne die rekening houdt met de veiligheidsperspectieven van elk kamp, zodat er een einde komt aan de gevaarlijke bewapeningswedloop en militarisering. Op termijn moet er een nieuwe relatie komen met Rusland, die niet ontaardt in meer spanningen en wapens. Alleen zo kunnen we Europa vrijwaren van oorlogen en nucleaire escalatie.
Ludo De Brabander, Voordat de bom valt, EPO uitgeverij, 216 blz., 19,90 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier