2016 werd het jaar waarin de brexit en de verkiezing van Donald Trump tot Amerikaans president bewezen dat politiek en campagnevoeren niet noodzakelijk gebaseerd moeten zijn waarheid en feiten. ‘In ‘postwaarheid-‘ of ‘feitenvrije’ politiek wordt het debat vooral beheerst door emoties en framin’, zo schrijft polticoloog Carl Devos het in zijn politieke jaaroverzicht ‘De failed state’. Knack.be biedt u exclusief een fragment uit zijn boek.
Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen of de brexitdiscussie in het Verenigd Koninkrijk was er veel te doen om het modieuze ‘post-truth politics’ (of ‘post-factual politics’), maar ook de Wetstraat lijkt vatbaar voor deze opgeklopte aandoening. Bij CD&V houden ze met overgave vol dat de hervorming van de vennootschapsbelasting niet budgetneutraal is, en het gat dus gecompenseerd moet worden met de meerwaardebelasting, wat nooit zal lukken. Vermogens dragen bij ons immers te weinig bij. Bij N-VA gaan ze even gedreven van precies het omgekeerde uit: het voorstel is budgetneutraal en vermogens betalen bij ons al veel.
Allebei leggen ze overtuigende cijfers op tafel. Geen fact checker die soelaas kan brengen, want alle cijfers kloppen, alleen zijn het verschillende facetten en invalshoeken van een complexe werkelijkheid. In ‘postwaarheid-‘ of ‘feitenvrije’ politiek wordt het debat vooral beheerst door emoties en framing. Zo erg is het te lande niet, maar – en dat is helemaal niet nieuw – ook hier wordt de zogenaamde werkelijkheid creatief geconstrueerd. Daarbij zijn ‘objectieve’ cijfers vaste ingrediënten, het lijken onbetwistbare feiten. Onschuldig is dat cijferwerk dus niet. Het komt er inderdaad op aan de ‘juiste’ cijfers in de framing te krijgen.
Ook bij ons bestaan parallelle denkschema’s, waarin men feiten uitsluit die niet de eigen overtuiging dienen: feiten staan ten dienste van meningen. De ene waarheid wordt dan door de andere tegengesproken. De ‘feitenvrije’ politiek is daar als het ware een extreme vorm van. In zo’n vorm van politieke cultuur worden de (inderdaad onvindbare) waarheid en feiten als het ware secundair. Zelfs als bepaalde feiten onmiskenbaar onjuist zijn, blijven ze overeind door de emoties die ze opwekken en het geloof dat ze lijken te ondersteunen. Tegenstanders mogen die onjuistheid dan met alle mogelijke bewijzen en tegenargumenten aanklagen, ze overtuigen niet omdat de ‘aanhangers’ ervan nu eenmaal willen dat ze juist zijn, ook al beseffen ze dat dat misschien niet zo is.
Zo’n vaart loopt het hier niet, maar soms lijkt het erop dat er ook binnen de meerderheid sprake is van parallelle werelden. Zeker tussen ex-kartelpartners CD&V en N-VA is er een zekere onredelijke vervreemding. Hun onderlinge spanningen zijn met rationele, strategische, electorale of ideologische overwegingen te verklaren, maar wat de omvang ervan betreft, spelen ook irrationele en persoonlijke elementen. CD&V wil, zoals ze in maart aankondigde, demonstratief laten zien waarvoor ze staat. Ze wil vanaf de centrumlinkse oever het evenwicht in het beleid bewaren, om zo als enige echte volkspartij stand te houden. N-VA wil dan weer via strategische veranderingen vanaf de centrumrechtse oever aantonen dat ze als bestuurspartij het verschil kan maken.
Deze onderlinge afkeer verhinderde in 2016 een normale toenadering tussen de partijen met hun uiteenlopende ideologieën, ondanks het professionalisme van alle betrokkenen. Daardoor bleef de federale regering onder de verwachtingen en haar eigen kunnen, terwijl de Vlaamse regering haar adem gevonden heeft en zelfs een team geworden is. De vraagt dringt zich dan ook op of en hoezeer deze verzameling partijen op federaal niveau in staat zal zijn om haar hervormingsagenda en begrotingsbeleid af te werken. De volgende jaren wordt het immers alleen maar moeilijker, omdat de kieskoorts toeneemt naarmate de verkiezingen dichterbij komen.
Een belangrijke test voor Michel I is de ontwarring van de fiscale koppeling van de vennootschapsbelasting, de meerwaardebelasting en het activeren van spaargeld. Die ontwarring is door een onverwachte verklaring van de premier in De Zevende Dag (13 november 2016) nog zwaarder geworden. Hij liet weten dat er voor hem en zijn regering ‘geen politieke koppeling is’, waarmee hij CD&V het signaal stuurde dat ze hun meerwaardebelasting konden vergeten. Michel daagde CD&V uit: ze durven wellicht niet nog eens een regeringscrisis uit te lokken, want voor je het weet valt de regering en kan CD&V de rekening betalen. De band tussen CD&V en MR, die in oktober een klap kreeg door de houding van CD&V in de discussie over de fiscale hervorming, kreeg nu ook een tik van de premier.
De wonden zijn niet geheeld. Die tussen N-VA en CD&V ook niet: op zijn blog haalde kwelduivel Eric Van Rompuy snoeihard uit naar N-VA, dat hij van populisme beschuldigde en andere verwijten toestuurde. Ongezien tussen zogenaamde coalitiepartners. CD&V verloor ook munitie door een rapport van de Hoge Raad van Financiën (De Tijd, 15 november 2016), dat stelt dat de hervorming van de vennootschapsbelasting van Van Overtveldt budgetneutraal is als aan de voorwaarden (zoals de afschaffing van de notionele intrestaftrek) is voldaan. Maar haar voornemen, sinds het ontstaan van de regering, om een vermogenswinstbelasting binnen te halen, nam niet af. Die clash is niet meer te vermijden. Een clash die er van de eerste regeringsmaanden zit aan te komen en in 2016 enkel escaleerde en werd uitgesteld.
Dat allemaal tegen de achtergrond van internationale politieke en economische onzekerheid. Wat is de invloed van Trump en de brexit, met bijhorende belemmering voor de handel en goedkopere dollar en pond, op onze economie en welvaart? Zullen verkiezingen in Nederland, Oostenrijk, Duitsland en Frankijk, om enkele te noemen, ook daar radicale partijen versterken? Trump bewees hoe onvoorspelbaar politiek is. 2016 was geen verloren jaar, er is ondanks alles vrij veel beslist. Maar het had veel meer kunnen zijn. En vooral, het had op een heel andere manier kunnen gebeuren. Er zijn helaas geen redenen om aan te nemen dat 2017 op dat vlak een beter jaar zal worden. Integendeel. Een ommekeer is nog mogelijk, maar wordt steeds moeilijker.
‘De failed state’ van Carl Devos is uit bij uitgeverij Van Halewyck.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier