‘Voor witte mensen is het een hopeloze situatie: wat ze ook doen, het is verkeerd’

De strijd tegen racisme begint een gevaar te vormen voor de vrije meningsuiting, vindt professor John McWhorter van Columbia University.

De Franse president Emmanuel Macron waarschuwt voor links dogmatisme in academische kringen in de Verenigde Staten. Het zou een bedreiging vormen voor de vrije meningsuiting. Zijn de Amerikaanse universiteiten een gevaar voor de vrije wereld?

McWhorter: ‘Dat is wat overdreven. We zien wel hoe de artistieke vrijheid en de intellectuele debatcultuur steeds meer vervangen wordt door een bijna religieus wereldbeeld waarin alles draait om de strijd tegen machtsstructuren. Die nieuwe religie is gevaarlijk, want ze wantrouwt de rede en vervangt ze door het gevoel van mensen die zogezegd het slachtoffer zijn van een repressief systeem.’

In dit debat gaat het vaak over termen zoals woke-revolutie en cancelcultuur. Wat betekenen ze precies?

McWhorter: ‘Vijf jaar geleden werden mensen als woke bestempeld als zij dachten dat ze een geheel nieuwe, verhelderende kijk op de werkelijkheid konden krijgen door machtsverhoudingen te analyseren. Ondertussen heeft die term een andere betekenis gekregen. Nu verwijst het naar een linkse stroming die haar wereldbeeld wil opleggen door mensen uit het openbare debat te bannen.

‘De term cancelcultuur raakte in de VS bekend door de rechtszaak tegen komiek Bill Cosby in 2018, die aangeklaagd werd voor verkrachting. Al zijn tv-shows werden toen meteen afgelast. Hij werd dus ‘gecanceld’, wat helemaal terecht was: Cosby werd uiteindelijk veroordeeld tot een gevangenisstraf (van drie tot tien jaar cel, red.). Maar ook de term ‘cancelcultuur’ heeft ondertussen een andere betekenis gekregen. Tegenwoordig maakt de cancelcultuur het mogelijk dat iemand ontslagen wordt omdat hij of zij een mening heeft die zogenaamde grenzen overschrijdt.’

Wat is er mis met iemand ontslaan die racistisch of seksistisch is?

McWhorter: ‘Niets. Maar wat is racistisch precies? Tegenwoordig wordt elke week iemand gecanceld om volstrekt onbenullige redenen. De decaan van de verpleegkundige opleiding aan de Universiteit van Massachusetts Lowell verloor vorig jaar haar functie na de gewelddadige dood van George Floyd. Ze had in een e-mail geschreven dat ze het betreurde dat er zoveel meer zwarte slachtoffers van politiegeweld waren, maar haar e-mail eindigde met de zin Black lives matter, but also, everyone’s life matters. Ze verloor dus haar functie omdat ze vond dat ‘elk leven van belang is’. Een ander voorbeeld is de ex-wetenschapsreporter bij TheNew York Times, Donald McNeil Jr.. Hij verloor zijn baan omdat hij twee jaar geleden tijdens een studiereis het N-woord gebruikt heeft, weliswaar als citaat.’

Sommige Amerikanen vinden dat witte mensen het N-woord niet mogen gebruiken omdat het kwetsend kan zijn.

McWhorter: ‘Dat is juist. Maar de situatie is anders wanneer het gaat om de context te illustreren waarin het woord gebruikt wordt, zoals McNeil heeft gedaan. Ook zwarte schrijvers als Ta-Nehisi Coates, met wie ik trouwens veel meningsverschillen heb, denken daar zo over. Als een bepaald woord voor altijd verbannen zal worden, heeft dat iets atavistisch. Dan schakelen we het verstand uit voor een soort religie. Dat is onlogisch, net zoals christenen bidden voor het eten of joden koosjer eten. Dat zijn rituelen en symbolen om het geloof uit te drukken.’

U noemt dit wereldbeeld de ‘ideologie van de uitverkorenen’. Wat bedoelt u daarmee?

McWhorter: ‘Mensen met die ideologie geloven oprecht dat zij dragers zijn van een hogere wijsheid. Ze lijken op aanhangers van een fundamentalistische godsdienst zoals het calvinisme. Ik weet dat de term “uitverkorene” een negatieve connotatie heeft en dat is ook mijn bedoeling. Bewegingen die in de geschiedenis dachten de ultieme waarheden te hebben gevonden, hebben de mensheid al veel ongeluk gebracht. Ik heb het hier niet over de klassieke linkerzijde die strijdt voor praktische zaken als een minimumloon of een zorgverzekering. Wel over aanhangers van de identiteitspolitiek die het internet afstruinen om iedereen die het niet met hen eens is als racist aan de schandpaal te nagelen.’

Identiteitspolitiek kan ook gezien worden als een legitieme poging om eindelijk de stem van benadeelde groepen te laten horen.

McWhorter: ‘Identiteitspolitiek is een vage term die al sinds de jaren zestig wordt gebruikt. Wat het tegenwoordig zo relevant maakt, is het idee dat de positie van mensen in de maatschappij vooral bepaald wordt door kenmerken zoals geslacht of huidskleur. Geslacht wordt niet langer als binair beschouwd en heeft verschillende subgroepen. Over de huidskleur leeft het idee dat witte mannen alle macht hebben en dat ze anderen op verschillende manieren onderdrukken. Die machtsverhouding wil de identiteitspolitiek doorbreken. Zo mag je uitspraken van mensen die onderdrukt worden, nooit in twijfel trekken. Dat betekent dat het niet gaat om wat iemand zegt, en of het al dan niet waar is, maar om de identiteit van de persoon die spreekt. Die overtuiging moet je dus gewoon volgen zonder erbij na te denken. Daarom vergelijk ik de beweging met een religie.’

Een nieuwe generatie van antiracisme-activisten horen volgens u bij de ‘uitverkorenen’. Wat is het verschil tussen deze nieuwe generatie en de medestrijders van de beroemde Amerikaanse antiracisme-activist Martin Luther King in de jaren zestig?

McWhorter: ‘De strijd tegen racisme in de VS kent verschillende fasen. De eerste fase was het project van Martin Luther King, namelijk de rassenscheiding afschaffen in scholen, openbaar vervoer, restaurants,…. De tweede fase begon in de jaren zeventig. In die fase werd nog steeds gestreden voor gelijke rechten voor zwarten, maar ook de bestrijding van racistische vooroordelen werd een aandachtspunt. De derde en nieuwe fase gaat veel verder. De nieuwe generatie activisten wil dat witte mensen aan zelfreflectie doen en zich van elke gedachte zuiveren die een anti-racistische wereld in de weg staat.’

Wie gelooft daarin?

McWhorter: ‘Neem bijvoorbeeld het boek Witte gevoeligheid van Robin DiAngelo, een bestseller in de VS. Daarin probeert DiAngelo haar lezers ervan te overtuigen dat elke witte medeplichtig is aan een diep racistisch systeem. Als iemand ontkent dat hij een ‘wit privilege’ geniet, bewijst dat volgens DiAngelo alleen maar dat hij te ‘fragiel’ is om zijn racistische eigenschappen onder ogen te zien. Het is een cirkelredenering waar niet uit te komen is. Het boek heeft het idee van een oerzonde en lijkt daarom opvallend veel op de Bijbel.’

DiAngelo wil dat witte mensen hun onbewuste raciale vooroordelen inzien. Wat is daar mis mee?

McWhorter: ‘In principe niets. Maar nog geen enkele beweging is er tot nu toe in geslaagd om de psyche van mensen voor 100% te zuiveren van zondige gedachten. De nieuwe generatie wil witte mensen perfect maken door zelfs de kleinste misstap als racistisch te bestempelen. Nog nooit in de hele geschiedenis van de mensheid heeft een groep zo een perfectie geëist om haar doel te bereiken. Maar voor witte mensen is het een hopeloze situatie, want wat ze ook doen, het is verkeerd.’

Wat bedoelt u daarmee?

McWhorter: ‘Witte mensen die alleen met witte mensen daten zijn racisten. Als een witte man met een zwarte vrouw uitgaat, is hij enkel op zoek naar een scharrel. Een ander voorbeeld: wanneer witte mensen uit zwarte buurten verhuizen, is dat ‘white flight’. Als ze ze naar zwarte buurten verhuizen, dragen ze bij tot de gentrificatie. De beweging is zo tegenstrijdig, dat niets juist kan zijn. Ze is zo gefocust op het blootleggen van racisme, dat de logica volledig verloren gaat.’

U beweert dat de ideologie van de ‘uitverkorenen’ meer kwaad dan goed doet voor de Afro-Amerikanen. Waarom?

McWhorter: ‘De ideologie wil niet zozeer gewone zwarte mensen helpen in hun dagelijkse leven. Ze wil in de eerste plaats racisme bestrijden door witte mensen te veranderen in ‘anti-racisten’. Dat kan ernstige gevolgen hebben. In heel wat schooldistricten in de steden zijn zwarte en latino jongens verantwoordelijk voor de meeste gewelddadige incidenten. Daarom worden zij vaker van school gestuurd dan witte of Aziatische jongens. De “uitverkorenen” zeggen dat die cijfers ‘structureel racisme’ aantonen. Volgens hun ideologie is elk verschil tussen zwarten en witten automatisch gebaseerd op racisme. Maar als de jongens, die hun omgeving systematisch terroriseren, niet van school worden gestuurd uit anti-racisme, daalt het leerniveau voor iedereen. Ook voor de zwarte leerlingen die vaak de meerderheid vormen op deze scholen. Racisme wordt wel symbolisch bestreden, maar het is nadelig voor de zwarte leerlingen die echt vooruitgang willen boeken.’

Als je naar de cijfers kijkt, is er weinig twijfel over dat de Verenigde Staten nog steeds een racistische samenleving is. De coronapandemie heeft Afro-Amerikanen bijvoorbeeld veel harder getroffen dan witte Amerikanen. Bovendien bedraagt het gemiddelde financiële vermogen van een wit huishouden in de VS 188.000 dollar, wat bijna acht keer zoveel is als dat van een zwart huishouden. En een derde van de gevangenispopulatie in de VS is zwart, terwijl Afro-Amerikanen slechts 13 procent van de totale bevolking uitmaken.

McWhorter: ‘Natuurlijk zijn er nog steeds grote verschillen tussen zwarte en witte mensen in de VS. Dat betwist niemand. Ik zie ze ook liever verdwijnen, maar sociale processen zijn complex. Trouwens, de reden waarom zwarten vaker in de gevangenis zitten dan witten heeft niet alleen met racisme te maken.’

Met wat dan wel?

McWhorter: ‘Neem bijvoorbeeld de “War on Drugs” in de VS en de aanscherping van het strafrecht als gevolg daarvan. Dat beleid werd ingevoerd door witte mannen die zich inderdaad niet bewust waren van de rassenkwesties en die heel specifiek de zwarte criminelen wilden bestrijden. Toch stonden vele prominente zwarte politici achter die verscherping van de wet. Want zwarte wijken werden op die manier verlost van bendecriminaliteit. Het is dus te simplistisch om te beweren dat racisme de enige reden is waarom Afro-Amerikanen veel vaker in de gevangenis zitten dan witte mensen. Tenzij je gelooft dat de zwarte politici in de jaren negentig hun eigen mensen wilden kwetsen.’

In Europa was er ophef omdat een witte schrijfster het gedicht zou vertalen dat de zwarte dichteres Amanda Gorman had voorgedragen bij de eedaflegging van de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden. Begrijpt u dat?

McWhorter: ‘De vraag is of een zwarte vertaler het werk beter zou doen. Misschien. Maar niemand lijkt zich af te vragen waarom dat eigenlijk zo moet zijn. Achter het idee dat enkel een zwarte vertaler een zwarte dichter zou kunnen vertalen, zit het beeld dat zwarten een geheimzinnige, spirituele gemeenschap vormen. Dit is een nationalistisch idee uit de negentiende eeuw dat nu weer aanvaard omdat het als ‘anti-racistisch’ wordt beschouwd.’

Door het protest mag waarschijnlijk een zwarte vertaler het gedicht vertalen. Zijn er geen hardere methoden om minderheden te steunen?

McWhorter: ‘Daar zit een zekere waarheid in. Maar wanneer de revolutie te draconisch wordt, komt er een tegenbeweging die haar toevlucht neemt tot dezelfde afschuwelijke methoden.’

Hebben de identiteitspolitiek en de cancelcultuur voor Donald Trump de weg naar het Witte Huis geëffend?

McWhorter: ‘Een beetje wel, ja. Wanneer een witte arbeider, die net zijn baan verloren is, van een academische elite te horen krijgt dat hij een ‘wit privilege’ geniet en een zwarte professor niet, is het logisch dat hij zoiets die academische elite kwalijk neemt.’

Toont de bestorming van het Amerikaanse Capitool niet aan dat de echte bedreiging van de democratie veeleer van rechts komt? En is het dan niet belachelijk om te waarschuwen voor de gevaren van een linkse cancelcultuur?

McWhorter: Ongetwijfeld. In het rechtse kamp vind je anti-wetenschappelijke en soms gewelddadige bewegingen. Maar de anti-wetenschappelijke linkse bewegingen, die geen fysiek geweld gebruiken, maar iedereen vervolgen die een onafhankelijke mening durft te hebben, zijn minstens even beangstigend. Intellectuelen maken deel uit van de ziel van een natie. Als zij dienaren worden van een simplistische en egoïstische ideologie, dan zou dat een tragedie en een gevaar zijn voor de intellectuele eerlijkheid van de VS. Het gaat om veel meer dan wat gekibbel op Twitter. Deze nieuwe ideologie sijpelt door naar het onderwijs. Het zogenaamde 1619 Project van TheNew York Times is al officieel lesmateriaal. Dat bevat een reeks artikelen waarin hoofdzakelijk wordt beweerd dat de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog werd uitgevochten om de slavernij in stand te houden, wat volstrekte onzin is. Het is terecht dat in de VS monumenten verwijderd worden van generaals die gestreden hebben voor de zuidelijke staten en de slavernij, maar onze kinderen moeten alle aspecten van de geschiedenis leren. Niet alleen hoe witte mensen over de hele wereld ten koste van de zwarten leefden.

Is het toevallig dat de ‘ideologie van de uitverkorenen’ opbloeit nu het marxisme heeft afgedaan als grote linkse formule om de wereld te verklaren?

McWhorter: Voor intelligente mensen zijn ideologieën als drugs. Ze zijn geneigd om te zoeken naar een model dat overal een antwoord op heeft. Dat was voor een lange tijd het marxisme. De nieuwe ideologie gebruikt het model van de witte hegemonie dat bijna alles zou verklaren. Als je die leer volgt, voel je je een goed mens. Westerlingen voelen zich schuldig en die leer helpt hen dat gevoel af te stompen. Daarom begrijp ik volledig waarom mensen zich hierbij aansluiten.

Zal de woke-revolutie ooit te gronde gaan door haar eigen radicaliteit?

McWhorter: Dat is moeilijk te voorspellen. In zulke groepen is er in elk geval altijd de tendens om elkaar te bannen en de sociale media versterken die tendens alleen maar.

De vooraanstaande Amerikaanse anti-racistische activist Ibram X. Kendi beschuldigde de voormalige president Barack Obama ervan racistische ideeën te verspreiden. Obama had zich in een toespraak kritisch uitgelaten over de afwezigheid van zwarte vaders. Zal de eerste zwarte president van de Verenigde Staten ook ooit gecanceld worden?

McWhorter: Barack Obama hoeft zich geen zorgen te maken. Hij is namelijk niet opgevolgd door een normale president, maar door Donald Trump. Alleen al daardoor wordt Obama’s nalatenschap minder kritisch bekeken. . In vergelijking met Trump lijkt Obama een heilige, en dat beeld zal ook niet meer veranderen.

René Pfister

Copyright Der Spiegel, vertaling: Nina Lauwaert