‘Volksverhuizingen om klimaat zijn van alle tijden’

‘De verspreiding van de wereldbevolking is in het verleden mede bepaald door klimaatverandering en natuurrampen. Die verspreidingspatronen kunnen in de komende jaren opnieuw ingrijpend veranderen’, zegt Dina Ionesco van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

De Atlas of Environmental Migration, met voorbeelden die tot 45.000 jaar terug dateren, laat zien dat veranderingen in de natuur en natuurrampen door de geschiedenis heen een rol speelden in de verspreiding van de bevolking op aarde.

Het is echter zeer waarschijnlijk dat onwenselijke veranderingen in de natuurlijke omgeving, direct veroorzaakt of versterkt door klimaatverandering, het patroon van menselijke nederzettingen drastisch gaan veranderen.

Verdere degradatie van landbouwgrond, de ontwrichting van fragiele ecosystemen en de uitputting van kostbare natuurlijke bronnen zoals zoetwater zullen direct gevolgen hebben voor het leven van mensen.

17,2 miljoen mensen

De klimaatcrisis heeft nu al impact: volgens het Internal Displacement Monitoring Centre verlieten 17,2 miljoen mensen vorig jaar hun huis als gevolg van rampen die hun leven negatief beïnvloedden.

Volksverhuizingen om klimaat zijn van alle tijden.

Langzame veranderingen in natuurlijke omgeving, zoals verzuring van oceanen, verwoestijning en kusterosie, hebben ook direct impact op de capaciteit van mensen om te overleven op hun plaats van herkomst.

Het is zeer waarschijnlijk dat meer mensen zullen migreren op zoek naar betere kansen, als de levensomstandigheden verslechteren op de plaats waar ze nu wonen. Sommige voorspellingen over de 21ste eeuw geven aan dat zelfs nog meer mensen gedwongen moeten verhuizen door de negatieve geloven van de klimaatverandering.

Groeiend bewustzijn

Het Intergouvernementele Klimaatpanel (IPCC), de belangrijkste VN-autoriteit op het gebied van klimaatwetenschap, heeft herhaaldelijk gezegd dat de klimaatverandering migratiepatronen zal beïnvloeden.

De Wereldbank voorspelt dat 143 miljoen mensen in drie regio’s in de wereld tegen 2050 te maken krijgen met interne klimaatmigratie (migratie binnen landen), als geen klimaatactie wordt ondernomen. Het bewustzijn over de gevolgen van de klimaatverandering voor migratie en de interactie met andere factoren die invloed hebben op migratie – zoals demografische, politieke en economische factoren – is echter veranderd in de afgelopen jaren. Er is nu meer kennis, meer reden om snel te handelen, goed voorbereid te zijn en te reageren.

Global Compact voor Migratie

In de afgelopen tien jaar is het politiek bewustzijn over milieudegradatie gegroeid en is het besef doorgedrongen dat dit een wereldwijd probleem is.

Als gevolg daarvan hebben veel landen belangrijke overeenkomsten ondertekend, zoals het Klimaatakkoord van Parijs, het Sendai Raamwerk voor Rampenrisicovermindering en het Global Compact voor Migratie, dat een duidelijke route biedt voor regeringen om de kwestie van klimaat en migratie aan te pakken.

Het Compact kent veel referenties aan klimaatmigratie, inclusief een sectie over maatregelen die te nemen zijn tegen milieu- en klimaatuitdagingen. Het is de eerste omvangrijke visie waarin uiteengezet wordt hoe landen kunnen omgaan – nu en in de toekomst – met de impact van klimaatverandering, rampen en milieudegradatie op internationale migratie.

Onze analyse van het Compact richt zich op de prioriteiten van landen, als het gaat om de aanpak van milieu-migratie. De belangrijkste zorg is mensen minder reden te geven hun land te verlaten, door negatieve oorzaken van migratie aan te pakken. In het bijzonder natuurrampen, de negatieve gevolgen van de klimaatverandering en milieudegradatie.

Volledige dorpen migreren

Met andere woorden, de belangrijkste prioriteit is het vinden van oplossingen die mensen de mogelijkheid geven thuis te blijven en zich aan te passen aan de veranderende milieuomstandigheden. Deze benadering kan wanhopige migratie met alle daaraan verbonden tragedies voorkomen.

Echter, als de klimaatimpact te intens is, is er een andere prioriteit die naar voren wordt geschoven in het Compact, namelijk het “verbeteren van de beschikbaarheid en flexibiliteit van veilige migratie.” Landen zoeken dan oplossingen zodat mensen veilig kunnen migreren via reguliere routes, en zorgen voor oplossingen voor mensen die al onderweg zijn.

Hervestiging

Een laatste toevlucht is geplande hervestiging van mensen. Dat betekent de hervestiging van volledige dorpen en gemeenschappen wier omgeving onleefbaar is geworden door de klimaatimpact.

Humanitaire bijstand en bescherming van mensen die al onderweg zijn, zijn ook middelen die landen kunnen inzetten. Tot slot geven landen aan dat relevante data en kennis belangrijk zijn voor het besluitvormingsproces. Zonder meer kennis en betere analyses bestaat de kans dat beleid zijn doel mist en irrelevant wordt.

Complex probleem

Reageren op de uitdagingen van milieudegradatie op een manier waar zowel landen als gemeenschappen, inclusief migranten en vluchtelingen, baat bij hebben, is een complex proces met veel verschillende actoren.

Oplossingen kunnen variëren van het aanpassen van migratiepraktijken, zoals visa-regimes, tot het ontwikkelen van beschermingsmaatregelen op basis van mensenrechten. Het belangrijkste is een gecoördineerde benadering door nationale regeringen, waarbij experts uit verschillende sectoren betrokken worden.

Geen slachtofferrol

Eén eenvoudige oplossing bestaat niet. Er zijn wel veel oplossingen die verschillende aspecten van deze complexe situatie tackelen. Zonder sterke betrokkenheid van burgerorganisaties en de gemeenschappen zelf, die het beste weten wat goed voor hen is, kan niets zinnigs bereikt worden.

Ik denk ook dat we moeten stoppen met discussies die zich alleen richten op migranten als slachtoffers van een tragedie. Het grotere plaatje is zeker niet altijd positief, maar we moeten niet vergeten dat migranten dagelijks hun veerkracht en capaciteit tonen om te overleven en weer op te bloeien in moeilijke situaties.

Dina Ionesco is hoofd van de Divisie Migratie, Milieu en Klimaatverandering van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).