‘Vlaanderen wil af van het cordon sanitaire’

‘Wat zogezegd gericht was tegen één bepaalde partij, wil alleen maar het status-quo bestendigen. Het was een symptoom van een diepere, typisch Belgische malaise’, schrijft Bart De Valck van de Vlaamse Volksbeweging. ‘Staatshervormingen verdienen een stop, want ze creëren drijfzand waarop niemand nog vooruit durft.’

Misschien hebben we binnen een jaar een nieuwe regering. Ik hoop op een vlotte regeringsformatie na de verkiezingen van zondag 26 mei. En dat hoop ik oprecht zowel voor het federale als voor het Vlaamse niveau. Een verrottingsstrategie om communautaire eisen te realiseren heeft ons een spannend anderhalf jaar opgeleverd in 2010 en 2011. Meer dan 540 dagen zaten we toen zonder regering.

Vlaanderen wil af van het cordon sanitaire.

De slijtageslag van toen zadelde ons niettemin op met een slechte staatshervorming: die van het Vlinderakkoord van 2011. Het is een scenario waarvoor ik in de toekomst liever pas. Van het ex cathedra formuleren van institutionele eisen die Vlaamse partijen dan in de politieke arena moeten waarmaken ben ik evenmin fan. Een zevende staatshervorming die een einde stelt aan alle gekrakeel tussen Vlamingen en Franstaligen is een illusie.

Een zevende staatshervorming die een einde stelt aan alle gekrakeel is een illusie.

Omdat er politiek garen bij te spinnen valt, zal er altijd een eis zijn aan een van de kanten van de taalgrens die eerst moet worden ingewilligd, alvorens de strijdbijl ‘definitief’ zou kunnen worden begraven. Zo schiet het natuurlijk niet op. Bovendien geraakte de gedachte van autonome Vlaamse en Waalse lidstaten van de EU besmet met de bacil van de oude Belgische politieke besluitvormingscultuur.

Er blijft wel altijd iemand ontevreden en wat verbitterd achter en op die manier vertrekt elke nieuwe staatshervorming vanuit rancune en ressentiment – zo lijkt het tenminste in de ogen van de meeste inwoners van een van de huidige deelstaten van dit koninkrijk. Zelfs op rechtmatige institutionele dossiers reageren veel Vlamingen lichtelijk of zelfs uitgesproken verveeld. Ten onrechte, maar begrijpelijk.

Gekartelde bevoegdheden

De periode in de politieke geschiedenis van België is van groot belang: we beleven een potentieel kantelpunt. Als de kans niet wordt aangegrepen om een staatsvormend project voor de Vlamingen in de steigers te zetten, kunnen we vrezen dat de kans daarop voor erg lang verkeken is.

Een moeilijke coalitievorming ondermijnt het draagvlak voor een ambitieus republikeins plan, maar opnieuw aansturen op een staatshervorming doet hetzelfde. Of het moet een hervorming zijn die zich volledig – maar dan ook volledig – richt op het recht afsnijden van de gekartelde bevoegdheidsverdelingen tussen de deelstaten en het federale niveau. In de gezondheidszorg, in het energiedomein, in de arbeidsmarkt: nog altijd kan je niet zeggen dat deelstaten volledig bevoegd zijn om een eigen beleid uit te stippelen.

Steeds zijn er nog strategische luiken waar federaal vadertje staat een dikke vinger in de pap heeft te brokken. Een staatshervorming die peutert aan de federale sociale zekerheid is zelfs nog denkbaarder dan onderhandelingen om voor eens en voor altijd al overgehevelde bevoegdheden te consolideren door wat federaal is achtergebleven weg te snoeien.

Inzetten op een staatshervorming, die bevoegdheden zou ‘homogeniseren’, zoals dat in het jargon heet, durf ook ik niet. Het lukt toch niet, omdat de federale staat nooit alle lijnen met Vlaanderen, Brussel en Wallonië zal willen kappen. Vooral Brussel en Wallonië waken daar angstvallig over. Eenmaal de bevoegdheden ondubbelzinnig zijn afgebakend, komt de fiscale autonomie om het deelstaatbeleid te bekostigen ter sprake.

Het is dan nog maar een kleine stap naar het in vraag stellen van het laatste federale bolwerk: de sociale zekerheid. Niet de sociale bescherming als zodanig komt dan in last, maar wel het belang dat die sociale zekerheid blijkbaar heeft voor de Belgische federale eenheid. Die eenheid blijkt namelijk duur betaald. Om die fundamentele discussie te voorkomen, blijven belangenconflicten en overlegcomités nodig om de precaire evenwichten te bewaren.

Politiek laboratorium

Natuurlijk wens ik dat partijen die de Vlaamse autonomie uitdrukkelijk in hun hart dragen volgend jaar deel uitmaken van de nieuwe coalities. Alle Vlaamse partijen en middenveldorganisaties moeten het Vlaanderen van morgen als een soort politiek laboratorium gaan beschouwen.

De institutionele blokkering die België samenhoudt is ook een ideologische blokkering.

De institutionele blokkering die België samenhoudt – officieel heet die patstelling ‘samenwerkingsfederalisme’, of iets anders van dezelfde wat orwelliaanse strekking – is eigenlijk eveneens een ideologische blokkering. Die ideologische blokkering weerhoudt ons ervan om verdere voorbereidingen te treffen op de uitdagingen van deze eeuw: de energieomslag, een andere arbeidsmarkt, een kosteneffectieve en toch doelmatige gezondheidszorg en ga zo maar door. Verandering begint vooral bij nieuwe ideeën.

Staatshervormingen verdienen een stop, want ze creëren drijfzand waarop niemand nog vooruit durft. Met een radicale stap voorwaarts kunnen we de particratie afbouwen en de democratie weer opbouwen. Ik hoop dat ons Witboek stevige grond onder de voeten zal geven. Laat alle krachten die aan verandering gestalte kunnen geven dat op een ‘machtige’ manier doen, dat wil zeggen: met veel verbeelding en grensverleggend. Bakens verzetten moet je doen wanneer je wint. Eenmaal in een neerwaartse spiraal is het te laat. Dus doe het, nu het nog kan.

De VVB brengt al die uitdagingen samen in het ‘Witboek Vlaamse Staatsvorming’. We plannen die blauwdruk voor een Vlaamse staatsvorming uit te brengen eenmaal de verkiezingsresultaten bekend zijn. Het is een bewustmaking en tegelijkertijd een aanbod dat we aanreiken op het moment dat het stof is gaan liggen. Ik zie het Witboek niet als een ongeleide torpedo die midscheeps de Vlaamse partijpolitiek moet treffen in volle electorale campagne. Een aanbod is steeds een positieve, opbouwende voorzet.

Kruisbestuiving

Op basis van het Witboek willen we een ernstig gesprek met alle Vlaamse politieke partijen. Het zou goed zijn indien we het er eens over worden dat Vlaanderen niet (langer) in België past.

Uit het niets een plan in elkaar steken om België te ontmantelen is al evenzeer onrealistisch als de ‘ultieme’ staatshervorming waarover ik het zonet had. Als duidelijk wordt hoe vrijheidslievende ideeën van N-VA en Open VLD elkaar kunnen bevruchten in een Vlaamse republiek, dan is – om maar iets te zeggen – in die republiek ook een kruisbestuiving tussen sociale ideeën van SP.A en Vlaams Belang niet veraf.

Vlaanderen wil af van het cordon sanitaire. Wat zogezegd gericht was tegen één bepaalde partij, wil alleen maar het status-quo bestendigen. Het was een symptoom van een diepere, typisch Belgische malaise. Willen we meer democratische geestdrift en creativiteit? Willen we dat politieke partijen meer ideeënfabriekjes zijn dan enkel belangengroepen? Willen we Vlaanderen een plek geven in de eenentwintigste eeuw? Dan moeten we een staatsvorming in de steigers zetten.

Staatshervormingen verdienen een stop, want ze creëren drijfzand waarop niemand vooruit durft. Met een radicale stap voorwaarts kunnen we de particratie afbouwen en de democratie weer opbouwen. Ik hoop dat ons Witboek stevige grond onder de voeten zal geven. Laat alle krachten die aan verandering gestalte kunnen geven dat op een ‘machtige’ manier doen, dat wil zeggen: met veel verbeelding en grensverleggend. Bakens verzetten moet je doen wanneer je wint. Eenmaal in een neerwaartse spiraal is het te laat. Dus doe het, nu het nog kan.