‘Vlaanderen is de schoonmoeder van de lokale besturen’

Vlaanderen, dat zo graag meer bevoegdheden wil overnemen van het federale niveau en van die schoonmoeder af wil, doet precies hetzelfde met de lokale besturen. Het geeft de gemeenten niet waar ze recht op hebben: beleidsruimte, autonomie en een krachtig bestuur.

In bijna alle Vlaamse gemeenten zijn op 2 januari de nieuwe gemeenteraden en schepencolleges geïnstalleerd. Minister Geert Bourgeois (N-VA) wilde de lokale democratie versterken, en de gemeenteraad versterken. Het blijkt echter een losse flodder te worden. De duizenden nieuwe en herverkozen gemeenteraadsleden zullen snel geconfronteerd worden met de beperkte bewegingsvrijheid. Vadertje staat, in deze Vlaanderen, controleert immers elke stap en elke euro.

Met zijn nieuwjaarsboodschap, dat de bureaucratie voor de gemeenten vermindert, neemt Geert Bourgeois zijn wensen voor werkelijkheid. Vlaanderen is zelf verantwoordelijk voor de bureaucratie die gemeenten opgelegd krijgen. En dat is niet niks, integendeel.

De verdienste van Bourgeois ‘schuilt’ – een beter woord is er niet – in het afschaffen van sectorale plannen voor alle domeinen, van jeugdwerk tot sociaal beleid, en die te vervangen door een meerjarig strategisch beleidsplan. Dat is een erg chique naam voor een super ingewikkeld plan, alomvattend, dat bij de opmaak misschien minder, maar bij de rapportage voor nog veel meer bureaucratie dreigt te zorgen dan ooit tevoren. Vlaanderen toont zich eens te meer als een schoonmoeder. Gemeenten krijgen niet meer beleidsruimte.

Gemeentelijke autonomie in Vlaanderen is nog heel ver af. Er komt geen uitbreiding van de lokale bevoegdheden. Wat de provincies aan bevoegdheden moeten inleveren wordt niet toegekend aan de gemeenten, maar steekt zij in de eigen Vlaamse portefeuille. De Vlaamse overheid legt de gemeenten wel tientallen beleidsprioriteiten op. In ruil voor financieringen moeten ze die opnemen in hun eigen meerjarenplan en er uitgebreid verslag van uitbrengen.

Daarenboven vertonen deze prioriteiten onderling geen enkele samenhang. Vlaanderen wil wel dat de gemeenten een ‘integraal’ beleid voeren, maar zelf kan het dat niet. Zo zijn de prioriteiten voor Cultuur, Sport en Welzijn totaal verschillend. Bij Cultuur wordt vooral ingezet op infrastructuur, bij Sport zijn detailregels met bestedingspercentages voor subsidies aan sportclubs en voor levenslang sporten, bij Welzijn maakt de omzendbrief er zich vanaf met de mededeling dat ‘minister Jo Vandeurzen (CD&V) nog een aparte omzendbrief zal publiceren met aanbevelingen’. Het zal voor gemeenteraadsleden niet eenvoudiger worden om hun schepencollege te controleren. Door het nieuwe systeem worden uitgaven veel beter verborgen onder de paraplu van grote rubrieken. Geen goede zaak voor de onmachtige gemeenteraden.

En toch heeft Bourgeois een punt(je). Er moesten de voorbije legislatuur veel te veel beleidsplannen en jaarverslagen worden geschreven. Uit schroom vergeet Bourgeois er dan bij te zeggen dat het Vlaamse niveau die heeft opgelegd. En vreemd genoeg waren er een aantal sectoren bij die zelf vragende partij waren. Er zijn weinig of geen schepenen en ambtenaren in de sectoren Cultuur, Jeugd en Sport die vragende partij zijn dat hun plannen naar de eeuwige jachtvelden zijn verbannen. Zij spraken over planlust, niet over planlast. Omdat er dan gelegenheden zijn om met het middenveld, de verenigingen, de sportclubs, de jeugdverenigingen te spreken en hun noden mee te nemen. Weg die kansen, weg met de burgerparticipatie. We krijgen in vele gemeenten een gesloten beleid, minder inzicht voor de burger, een schemerig bestuur.

Gemeenten moeten echte autonomie krijgen zoals in Scandinavië, in Nederland enz. Dat betekent: ruimere bevoegdheden (bijv. op het vlak van welzijn, kinderopvang, wonen, ruimtelijke ordening, leefmilieu …), veel minder Vlaamse prioriteiten, minder gedetailleerd en geen rapportageverplichtingen. Dit in combinatie met een algemene financiering die niet aan al die regels is gebonden. Daarnaast moet er worden ingezet op het permanente gesprek met de burgers, adviesraden respecteren en een transparant beleid voeren.

Gemeenteraadslid: meer dan een stemmachine? De verkozen raden zouden het toonbeeld moeten zijn van bestuur dicht bij de burger. Helaas. De beleidsvrijheid wordt er niet groter op. De rol van raadsleden wordt immers verzwakt. De gemeenteraad heeft de voorbije decennia zwaar aan belang ingeboet. De gemeenteraad is verworden tot een stemmachine van de meerderheid: zwijgen en ja-knikken. De gemeenteraad als de wachtkamer voor de sprong hoger op, schepen worden. Het proces wordt in de hand gewerkt door de explosie van verzelfstandigde agentschappen (Autonome Gemeentebedrijven, vzw’s) en intercommunales.

Daar worden steeds meer strategische beslissingen genomen. Zo maakte een intercommunale in de Leiestreek een regionaal windplan op met principes en voorwaarden voor de plaatsing van windmolens, zonder bespreking en goedkeuring in de gemeenteraden van de aangesloten gemeenten. Dergelijk beleid ontsnapt aan democratische controle door de gemeenteraadsleden. Helaas.

Bourgeois moet inzetten op wat er toe doet: de opkuis van de bestuurlijke verrommeling van de dure honderden intercommunales met hun donkere achterkamers. Stads- en Streekgewesten zijn het alternatief.

De minister moet de gemeenteraden herwaarderen. Alleen op die manier kan van de leden verwacht worden dat zij voldoende gewapend zijn. Dat betekent een sterkere inhoudelijke betrokkenheid, betere informatieverstrekking, garanties op grondig debat, exclusieve toewijzing aan de gemeenteraad van debat en beslissingen over strategische kwesties, een professionele ondersteuning van de fracties (zeker in de centrumsteden), meer mogelijkheden om werk en politiek te combineren, meer vormingsmogelijkheden…

Daarnaast zouden de raadsleden een belangrijke rol kunnen spelen in participatie-initiatieven in steden en gemeenten, als brugfiguren tussen de burger en de colleges van burgemeester en schepenen. De volksvertegenwoordigende rol van de gemeenteraad komt vandaag te weinig tot uiting.

De gemeenteraad wordt steeds meer een schaamlapje in plaats van de hoeksteen van de democratie. Vlaanderen, dat zo graag meer bevoegdheden wil overnemen van het federale niveau, en van die schoonmoeder af wil, doet precies hetzelfde met de lokale besturen. Het geeft de gemeenten niet waar ze recht op hebben: beleidsruimte, autonomie en een krachtig bestuur.

Bart Caron

Vlaams volksvertegenwoordiger (Groen)