In de bezette Oekraïense regio’s Donetsk, Loegansk en Cherson worden vanaf vrijdag referenda georganiseerd over toetreding tot Rusland. Wat betekent dat voor het verloop van het conflict?
Wat is er beslist?
De pseudoparlementen van de zogenaamde Volksrepublieken Donetsk, Loegansk en Cherson hebben vandaag aangekondigd dat er van 23 tot 27 september referenda worden gehouden. In die referenda kunnen inwoners zich uitspreken over aansluiting bij de Russische Federatie. De beslissing om die referenda te houden werd al verwelkomd door het Russische parlement.
Het procedé werd eerder al toegepast op de Krim, dat kort na de Maidanrevolutie bezet werd door Russische troepen. Krimbewoners kregen op 16 maart 2014 de keuze tussen aansluiting bij Rusland of onafhankelijkheid. Officieel sprak maar liefst 96 procent van de bewoners zich toen uit voor aansluiting bij Rusland. Als de volksbevragingen doorgaan, lijdt het geen twijfel dat ze de gewenste uitslag voor het Kremlin zullen brengen.
Hoe verhouden de zogenaamde volksrepublieken zich tot Rusland?
Het is duidelijk dat de referenda geen deel uitmaken van een uitgekiend plan. Voor de regio’s Donetsk en Loegansk, die sinds 2014 gedeeltelijk bezet zijn, was het plan aanvankelijk om ze met een speciaal statuut te herintegreren binnen de Oekraïense staatsstructuur. Op die manier zou Rusland de facto invloed krijgen over het Oekraïense binnenland- en buitenlandbeleid, en belangrijke beslissingen kunnen blokkeren. Dat plan werd in februari van dit jaar overboord gegooid, toen Poetin de onafhankelijkheid van de Volksrepublieken erkende en zodoende de zogenaamde Minsk-akkoorden uit het raam wierp.
Toen de Krim in 2014 geannexeerd werd door Rusland, was dat voor veel Russen een bijna mystieke ervaring. In de Russische maatschappij bestaat een bijna volledige consensus dat de Krim bij Rusland hoort. Zelfs opposant Aleksej Navalny en voormalig Sovjetleider Michaïl Gorbatsjov juichten Poetins beslissing toen toe. Bovendien had de Krim eerder al referenda gehouden in 1991 en 1994, waardoor het binnen Oekraïne al een speciaal statuut had.
Die geschiedenis ontbreekt in regio’s als Donetsk, Loegansk of Cherson. Het klopt dat de Donbasregio traditioneel een nogal afstandelijke houding aanneemt ten opzichte van het centrale gezag in Kiev. Dat maakt de regio evenwel nog niet pro-Russisch. Zelfs op de Russische staatstelevisie was het idee dat deze regio’s eigenlijk bij Rusland horen tot voor kort totaal afwezig. Ook de manier waarop Rusland sinds het begin van de oorlog de lokale bevolking in Loegansk en Donetsk inzet als kanonnenvoer, maakt duidelijk dat het regime de regio nauwelijks als meer dan een wingewest beschouwt.
Tegelijk is het duidelijk dat de sinds 2014 bezette gebieden wel degelijk een zekere toenadering tot Rusland hebben doorgemaakt. Rusland heeft er de voorbije jaren op grote schaal paspoorten uitgedeeld. De regio is de facto door het Russisch leger bezet, waardoor er van burgerlijke vrijheden geen sprake is. Door het conflict is de lokale bevolking voor speciale diensten als gespecialiseerde gezondheidszorg of universitair onderwijs aangewezen op Rusland. Bovendien is de bevolking er grotendeels op Russische media aangewezen.
Hoe reageert Oekraïne?
Oekraïne lijkt voorlopig niet onder de indruk van de dreigementen. Andrij Jermak, het hoofd van de presidentiële staf, liet in een communiqué al weten dat Oekraïne ‘de Russische kwestie’ zal regelen. Jermak noemt de Russische chantage gemotiveerd door de angst om te verliezen. In zijn dagelijkse videoboodschap van gisteren – vóór de aankondiging van de referenda – beloofde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky een nieuw offensief te lanceren om de steden Cherson en Marioepol te bevrijden.
Waarom gebeurt dit nu?
Over de referenda wordt al langere tijd gespeculeerd. In de regio Cherson stond begin september al een referendum over aansluiting gepland, maar dat werd wegens de ‘verslechterde veiligheidssituatie’ geannuleerd. Dat er in allerijl nu toch gestemd zal worden, heeft alles te maken met de plotse opmars van het Oekraïense leger in het noorden. De afgelopen week slaagde het Oekraïense leger erin om verschillende stadjes rond Charkiv te heroveren. Ook in de regio Cherson boekte het een bescheiden vooruitgang.
Als de referenda zijn afgerond, zullen Loegansk, Donetsk en Cherson voor de Russische wet deel uitmaken van het Russische grondgebied. Wanneer het Oekraïense leger zijn aanval op de door Rusland veroverde gebieden zou doorzetten, zouden ze voor de Russische wet dus Russisch grondgebied aanvallen. Op die manier wil Rusland de drempel voor Oekraïne verhogen. Tegelijk kan het Russische regime de oorlog in Oekraïne op die manier verkopen als een oorlog waarin Russisch grondgebied wordt aangevallen.
De beslissing om door te zetten met de organisatie van de referenda valt niet los te zien van twee andere wetgevende initiatieven in de Doema. Enkele uren geleden voegde het Russische parlement immers extra amendementen toe die desertie strenger bestraffen. Wie deserteert uit het Russische leger wanneer er een mobilisatie is afgekondigd, riskeert een celstraf van tien jaar. Wie weigert gehoor te geven aan mobilisering of weigert bevelen op te volgen, riskeert een celstraf van drie jaar. Die wetgeving wordt gezien als een mogelijke opmaat naar een gedeeltelijke of algehele mobilisatie.
Hoe verandert dat de balans van het conflict?
Het Russische leger dat momenteel in Oekraïne vecht, is een leger in vredestijd, dat al maanden kampt met personeelstekorten en logistieke problemen. Toch heeft Vladimir Poetin tot nu toe altijd geweigerd om een algehele mobilisatie af te kondigen. Die beslissing is vermoedelijk gemotiveerd door het feit dat het enthousiasme voor de oorlog bij de Russische bevolking beperkt is, en maar weinig Russen bereid zijn om daadwerkelijk de wapens op te nemen. Bovendien heeft het Kremlin de inval van februari 2022 altijd voorgesteld als een ‘speciale militaire operatie’: een beperkte ingreep waarvan de bevolking nauwelijks iets zal merken.
Verwacht wordt dat Vladimir Poetin en defensieminister Sergej Sjojgoe snel een gedeeltelijke of algehele mobilisatie zullen aankondigen? Daarmee zou Poetin toegeven aan de toenemende druk in eigen land om het conflict te escaleren. De impact van een al dan niet algehele mobilisatie is voornamelijk symbolisch. Een mobilisatie zorgt niet voor een plotse toevloed aan goed getrainde troepen. Wie onder de wapenen wordt geroepen, zal eerst extra training nodig hebben. Het is maar de vraag of het Russische leger over voldoende materiaal en uitrustingen beschikt om al die nieuwe soldaten uit te rusten. Er zijn ook vragen te stellen bij de motivatie van wie onder de wapenen wordt geroepen.
Voor Poetin is mobilisatie een politiek risico. Hij heeft een symbolische overwinning nodig en de inlijving van de drie regio’s kan gepresenteerd worden als een tastbaar resultaat van de Russische inspanningen. Maar tegelijk zou een algehele mobilisatie ongetwijfeld voor sociale onlusten zorgen. Tot nu toe stierven vooral soldaten uit de regio’s in Oekraïne, die bovendien vaak van niet-Russische origine waren. Bij een algehele mobilisatie zullen er onvermijdelijk ook meer bodybags in Sint-Petersburg en Moskou aankomen. Dat heeft het Kremlin tot nu toe altijd proberen vermijden. Het is maar de vraag of het nu nog de keuze heeft.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
