Vierdaagse werkweek zonder loonverlies: kan dat?

Kortere werkweken met behoud van loon? Verschillende overheden en privébedrijven in het buitenland experimenteren ermee en hopen op gunstige effecten voor werknemer én werkgever. Arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) is sceptisch: ‘Een drastische arbeidsduurverkorting kan rampzalig zijn voor een land.’

Zondag, op de Dag van de Arbeid, herdenkt de arbeidersbeweging de strijd voor de achturige werkdag. Honderd jaar geleden werd de algemene arbeidsduur voor het eerst ingekort. De razendsnel evoluerende technologie nam steeds meer menselijke arbeid over. Vijftig jaar geleden werd de zesdaagse werkweek verkort tot vijf dagen. Intussen gaat de technologie nog steeds in ijltempo vooruit en blijft de productiviteit stijgen. Tegelijk piekt het aantal burn-outs. Kan de arbeidsweek nog korter? Kunnen we met zijn allen minder werken voor hetzelfde loon?

In België besliste de federale regering in februari nog om – voor wie dat wil – een vierdaagse werkweek in te voeren. Alleen zouden werknemers in totaal nog evenveel uren per week moeten werken. Wat niet noodzakelijk beter is voor de geestelijke gezondheid van de werknemer. ‘Bij mensen die langere werkdagen kloppen, ontstaan vaker mentale klachten en burn-outs’, weet arbeidseconoom Stijn Baert (UGent).

Groeiende interesse

De Spaanse regering kondigde al in maart 2021 een experiment aan waarbij 2000 à 3000 werknemers zullen overschakelen naar een vierdaagse werkweek van 32 uren. Het project zou 50 miljoen euro kosten, 200 bedrijven zullen eraan deelnemen. Íñigo Errejón, de voorzitter van de linkse partij Más País, lanceerde het voorstel al voor de pandemie. Corona bleek voor de regering een goede impuls: het project zal uiteindelijk dit jaar van start gaan.

Ook in het Verenigd Koninkrijk kunnen meer dan 3000 werknemers in juni deelnemen aan een testfase van de vierdaagse werkweek gedurende zeven maanden. Het project wordt gerund door de universiteiten van Oxford en Cambridge.

De Portugese premier António Costa zette de verkorte werkweek dan weer hoog op de agenda toen hij zich in 2019 kandidaat stelde voor zijn herverkiezing.

En ook Jacinda Ardern, premier in Nieuw-Zeeland, pleitte in mei 2020 voor een vierdaagse werkweek na covid-19. Die zou niet alleen meer productiviteit en een betere werk-privébalans moeten opleveren, maar ook het binnenlandse toerisme opnieuw opdrijven.

Proefprojecten

Verschillende bedrijven testen momenteel het nieuwe model al uit op eigen initiatief: de softwarebedrijven Delsol en CIB Group in Spanje en voedingsbedrijf Unilever in Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld. In IJsland deden meer dan 2500 ambtenaren mee aan een proefproject tussen 2015 en 2019 waarin ze van 40 naar 35 of 36 werkuren gingen zonder loonverlies. Na een succesvol resultaat paste de IJslandse regering de verminderde arbeidsduur toe op alle ambtenaren.

Arbeidseconoom Stijn Baert nuanceert de gunstige IJslandse resultaten. De studie beperkte zich tot de overheid, waardoor de bevindingen moeilijk vertaalbaar zijn naar bedrijven op de vrije markt. ‘Er zijn ook studies die amper een gunstig effect vinden. Dus is er meer onderzoek nodig naar de effecten van arbeidsduurvermindering: het huidige onderzoek zit ergens tussen “geen effect” en “gunstig effect”.’

Arbeidsexpert Sonja Teughels van de werkgeversorganisatie Voka ziet de vertaling van die successen naar de hele economie ook moeilijk gebeuren. ‘Met zo veel economische onzekerheid als vandaag vind ik het wereldvreemd om een vierdaagse werkweek in te voeren. Er is al krapte op de arbeidsmarkt, en dan zouden de loonkosten nog eens omhoogschieten. Bedrijven zullen een verlies van competitiviteit vrezen.’

Gunstige effecten

De impact op de werknemers is positief in de studies. Ze ervaren minder stress en zijn minder gevoelig voor een burn-out. Ze zitten beter in hun vel en de werk-privébalans zit goed. Ook voor de werkgever blijkt de verkorte werkweek gunstig: de werknemers zijn productiever en minder vaak afwezig. Tijdens de werktijd wordt er efficiënter gehandeld om tijdverspilling te vermijden: urenlange vergaderingen en uitgebreide lunches nemen af. ‘In theorie kunnen we zeker een dag minder werken, maar dan heb je ook een efficiëntieverhoging van twintig procent nodig’, zegt Teughels. ‘De technologie om die te realiseren zie ik niet. Bovendien zal ook elke koffiepauze en elke babbel met een collega uit je dag geknipt moeten worden, want elke minuut moet renderen.’ Uit bevragingen van de Stichting Innovatie en Arbeid, ondergebracht bij de SERV, blijkt dat het welbevinden op de werkvloer en de combinatie met het gezin goed zit, maar dat de werkdruk toch stijgt. ‘De arbeidstijd is altijd afgenomen, maar de stress stijgt. Als je de werkweek nog verkort, zie ik die stress alleen maar toenemen.’

In het eerste jaar van het proefproject van softwarebedrijf Delsol nam de verkoop met 20 procent toe en nam het aantal afwezigheden met 20 procent af. In het IJslandse experiment was dat effect minder groot. De productiviteit steeg niet snel genoeg. ‘Ze hebben daar meer werkkrachten moeten inzetten en de loonkosten voor het bedrijf namen toe’, zegt Baert.

Een kortere werkweek maakt banen in theorie ook aantrekkelijker voor sollicitanten. Bij softwarebedrijf CIB Group zagen ze meteen meer kandidaturen binnenstromen. Maar volgens wetenschappelijk onderzoek is doorgaans het omgekeerde waar. Stijn Baert: ‘Werk creëert werk. Als meer mensen meer uren werken, hoeft de overheid per gewerkt uur minder belastingen af te houden. En dat levert meer consumptie, meer ondernemen, meer welvaart en meer jobs op.’

Loonkosten

De meeste experten zijn het erover eens dat een arbeidsduurverkorting met behoud van loon automatisch leidt tot hogere loonkosten, wat het minder aantrekkelijk maakt om mensen in dienst te nemen in België. ‘Werkgevers zullen geneigd zijn arbeidsprocessen te automatiseren of hun productie naar het buitenland te verhuizen’, waarschuwt Baert. ‘Een drastische arbeidsduurverkorting, uitgevoerd in een kleine open economie als België is een recipe for disaster. Ik geloof alleen in een heel geleidelijke en mondiale vermindering van de arbeidsduur.’