‘Vier decennia migratie en nog wachten we op degelijk beleid’

De ontwikkelingen om de toekomst van migratie naar Europa in te schatten, zijn volgens Johan Leman gekend, maar actie blijft uit. ‘Waar blijft het beleid?’

Migratie, inclusie… Iedereen voelt aan dat de situatie vandaag alleen meer ingewikkelder aan het worden is. Het beleid, zowel Belgisch als Europees, lijkt echter niet te volgen. Nochtans beschikt men over alle elementen om een ernstig kader voor toekomstig beleid uit te werken.

In mijn pas gepubliceerd essay, Migraties en interculturele toekomst, doe ik alvast een poging. Tezelfdertijd probeer ik ook de grote principes voor inclusief beleid te schetsen.

Is wat ik voorstel controversieel? Dat spreekt voor zich. Maar ik hoop dat tegenstanders minstens de moed hebben om met redelijke argumenten en cijfers voor de dag te komen.

Om de toekomst van migratiestromen naar Europa in te schatten is kennis over een aantal ontwikkelingen cruciaal. En wat blijkt? Die ontwikkelingen vallen best goed in te schatten.

Demografie

Laten we eerst even kijken naar de bevolkingsaantallen. De Europese Unie, inclusief het Verenigd Koninkrijk, telt vandaag 500 miljoen inwoners. Binnen veertig jaar zullen dit er 700 miljoen zijn, waaronder ongeveer 8% ouder dan 80 jaar. Afrika zal op zijn beurt dan 2,8 miljard inwoners tellen, Azië 5,2 miljard.

Welke impact heeft dit op migratie? Als het aandeel mensen die naar het buitenland trekken gelijk blijft – zoals de afgelopen vijftig jaar het geval was – zal ongeveer 3% van de bevolking het thuisland verlaten. (Kanttekening: het percentage mensen dat België of Nederland verlaat ligt iets hoger dan dit gemiddelde.)

Maar als de 3% aanhoudt, zal het aantal migranten uit Afrika en Azië in absolute cijfers de aantallen migranten die Europa verlaten ver overklassen.

Dat brengt ons bij volgende cruciale vragen. Welke kwalificaties hebben die mensen? Kan Europa dit aan? Hoe bereidt Europa zich hier best op voor?

Verstedelijking

De lokroep van de verstedelijking speelt eveneens een grote rol. In 2008 leefde de helft van de 6,7 miljard mensen op de wereld in steden en dorpen. Eind 2070 zal het al om 70% van de bevolking gaan.

In China, Indië en Brazilië lopen de dorpen vandaag leeg. Nu al verplaatst in China meer dan 10% van de plattelandsbewoners zich naar de steden.

Dit kan zeker problemen geven in die steden, maar er is ook goed nieuws. Veel van die mensen beginnen er niet alleen een eigen zaakje, ook de nataliteit past zich aan. In de steden hebben mensen minder kinderen.

De wereldbevolking zal zo volgens sommigen rond 2050 stabiliseren met een 9 miljard mensen. Volgens anderen komt de stabilisatie er pas in 2060 met een 10 miljard mensen. Wereldwijd zal een gemiddeld gezin dan 2,1 kinderen hebben.

Verstedelijking gaat vaak gepaard met betere scholing. Het probleem dat zich vervolgens stelt, is dat de lokale arbeidsmarkt niet volgt en er onvoldoende vraag is naar geschoolde arbeidskrachten.

Wie geen uitzicht heeft op een job vertrekt vaak naar een ander continent. De migraties naar Europa zullen zo vooral uit Noord- en West-Afrika komen en uit het Nabije Oosten, of uit landen waar vroeger koloniale banden mee bestonden.

Gaat het hier dan om de armsten? Zeker niet, men merkt nu al dat in Afrika de armste emigranten vaak enkel tot in de buurlanden geraken.

Voorspelbare conflicten en klimaat

De migratiestromen zullen mede bepaald worden door etnische en religieuze conflicten. Europa grenst in het Zuid-Oosten aan enkele regio’s die nog lang conflictgebieden zullen blijven.

Het Midden-Oosten kent zijn godsdienstoorlogen zoals wij die ook ooit gekend hebben. Daarenboven zijn veel grenzen er erg kunstmatig en wonen groepen mensen door elkaar wiens nationalisme moeilijk met elkaar verzoenbaar is. Er zullen nog jaren overheen moeten gaan.

Daarnaast zal ook het Afrikaanse continent niet gespaard blijven van gewelddadige conflicten.

Ook de evolutie van het klimaat mogen we niet vergeten. Een rapport van het Britse ministerie van Defensie uit 2014 waarschuwt dat in de komende decennia woenstijnvorming verantwoordelijk zal zijn voor 135 miljoen migranten en natuurrampen daarbovenop nog eens 200 miljoen mensen zullen doen uitwijken. Over de invloed van klimaatveranderingen op migraties bestaat geen consensus. Men neemt aan dat er, zoals vaak bij migraties, een samenspel van zogenaamde pushfactoren zal spelen.

De mondiale arbeidsmarkt

Hier zijn twee aspecten van belang: de vraag naar (hoog)geschoolde buitenlanders omwille van de internationalisering van instellingen en multinationals, en het feit dat inkomensongelijkheid mensen in beweging brengt.

Ik beperk me hier tot het eerste. Het Brussels Gewest is een uitstekend voorbeeld. Begin 2015 zijn er 40.000 mensen tewerkgesteld in de EU-instellingen, stagiairs inbegrepen. Men noemt ze elitemigranten. Hun aanwezigheid zorg wel voor 40.000 andere jobs: journalisten, lobbyisten, regionale vertegenwoordigers, mensen werkend in het hotelwezen en de catering.

Wachten op beleid

Wil men een migratiebeleid met een breed draagvlak, dan is het creëren van win-winsituaties binnen een realistisch mondiaal perspectief een politieke must. Ik heb niet de indruk dat Europa daar vandaag mee bezig is.

Dichter bij huis leeft de vraag naar de inclusie van deze mensen. Ik geef graag twee opmerkingen mee daarover.

1. Denkt men echt dat de eenvoudige inburgeringsstructuur die opgezet is, een goede inclusie (tewerkstelling, creatie van jobs en loyauteit) zal realiseren?
2. Denkt men echt dat zoiets de pluraliteit aan migraties recht doet en aan de complexiteit van het inclusiemechanisme voldoet?

We schrikken vandaag dat sommige mensen, hier geboren zelfs, zich nog in onbegrijpelijke mate door politici uit hun land van herkomst laten sturen. Het antwoord is nochtans eenvoudig. Natuurlijk zijn ze ingeburgerd, maar er spelen nog andere invloeden mee: de plaatsen van eredienst en de satellietzenders.

Aan dat laatste kan men niets doen, aan het eerste wel. Wie wil dat mensen op loyauteitsvlak vooral reflexen naar België of Vlaanderen toe ontwikkelen, moet de controle over de opleiding en aanstelling van de geestelijken op de cultusplaatsen aan de invloed van de politieke leiders uit het buitenland onttrekken. Maar blijkbaar is dit politiek moeilijker en minder dankbaar op de Bühne dan taallessen Nederlands organiseren.

En net daarom sleept dit dossier al meer dan twintig jaar aan. Vier decennia migratie en nog wachten we op degelijk beleid.