Versplintering van een samenleving

Wie enigszins voeling heeft met de Brusselse leefwerelden, staat niet te kijken van wat er zich de afgelopen weken heeft voorgedaan in Anderlecht.

Agenten getuigen van de slagen, vernederingen en pesterijen die ze dagelijks moeten ondergaan. Agenten worden op weg naar huis aangepakt, in elkaar geslagen. Dienen ze een klacht in, dan lopen de daders de dag nadien terug in Molenbeek of Anderlecht rond.

De situatie gaat er van kwaad naar erger en het gerecht is niet in de verste verte in staat om een adequaat antwoord te bieden.

Maar het zou fout zijn om alles te wijten aan een falend gerecht of om alles te minimaliseren tot een groepje losgeslagen jongeren. Onder de oppervlakte speelt er zich een enorm sociologische ontwortelingsproces af. Dergelijke uitwassen worden door een wereldbeeld ingegeven dat in een aantal gevallen haaks staat op die van ons.

Gaat het over de evolutietheorie of over de Big Bang Theorie dan wordt daar in mijn klas door een groep van leerlingen heel smalend over gedaan. In hun geloof is God pertinent en autoritair aanwezig, en heeft zowat alle touwtjes in hun dagelijkse leven in handen. Ook de duivel is van de partij. Om zijn sirenezangen te weerstaan, zijn strenge regels noodzakelijk. Een geanimeerde en boeiende discussie is dan het gevolg en ik moet eerlijk zeggen dat mijn leerlingen de regels van het democratisch debat goed onder de knie hebben. Maar er zijn heel wat andere leerlingen die minder goed opgeleid zijn en de pertinente verschillen zien als een ‘sterkte van hen’ en een ‘zwakte van ons’. Een duaal wereldbeeld is dan het gevolg…

Wie gaat rondsnuffelen in de in Noord-Afrikaanse boekenwinkels in Molenbeek en Anderlecht, vindt al snel plaatselijke bestsellers, waaruit blijkt dat de gelijkheid tussen man en vrouw – op zijn zachtst gezegd – fel in twijfel wordt getrokken. De islamitische gemeenschappen plooien steeds meer op zichzelf terug en hebben soms leefregels die ver van de onze staan. Voeg daarbij nog het feit dat Brussel nog amper samenhang bezit, de vele sociale problemen en de criminaliteit en iedereen beseft wel dat de etnische en sociale breuklijnen in Brussel steeds meer zichtbaar worden.

Het is duidelijk dat als er geen diepgaande hervormingen van de Brusselse beleidsstructuren en vergaande investeringen in het sociale weefsel, tewerkstelling, onderwijs en opleiding, huisvesting, politie en gerecht gebeuren de versplintering van het sociale weefsel nog verder zal toenemen. De komende jaren komen er tienduizenden mensen in Brussel bij, grotendeels zullen dat kansarme allochtonen zijn…

Ontworteling

Het mechanisme van deze versplintering is niet eenvoudig te teken, maar heeft zeker niet enkel te maken met kansarmoede. In mijn klas zitten heel sterk overtuigde islamgelovigen wier ouders tot de gegoede middenklasse behoren. De versplintering en het zich terugplooien op eigen gemeenschap ontstaan vooral omdat tweede en derde generatie allochtonen geconfronteerd worden met een maatschappij wiens waarden en normen in vele gevallen ver afstaan van wat zij in hun dagelijks leven ervaren. De overgang naar een totaal andere sociale en culturele omgeving kan leiden tot segregatie, ontworteling, en in het slechtste geval tot marginalisering of tot – om het met de woorden van de Nederlandse socioloog Hans Werdmölder te zeggen – “ontwortelingscriminaliteit”. Dit is het gevolg van dagelijkse botsingen tussen verschillende cultuur- en denkpatronen.

In eerste instantie is het niet om de godsdienst te doen. De eerste generatie ‘gastarbeiders’ waren vrome moslims, maar veroorzaakten heel weinig problemen. Wat we vandaag bij de tweede en derde generatie allochtonen zien, is dat ze hun godsdienst gaan gebruiken om zich af te zetten tegen de bestaande, overheersende maatschappij.

Vele allochtonen gebruiken hun godsdienstbeleving als een soort uniform om de autochtone samenleving te provoceren. Men bekent zich tot de islam om zich te onderscheiden van de westerse samenleving. Godsdienst wordt dan als een identificatiemiddel gebruikt.

De Brusselse situatie vertoont parallellen met de problematiek in Noord-Ierland (zonder burgeroorlog weliswaar). Godsdienst werd als een identificatiemiddel gehanteerd, als een containerbegrip waar heel wat politiek en sociaal ongenoegen van katholieken (de Ieren) t.o.v. de protestanten (de Engelse overheersing) werden in ondergebracht. De islam, die we hier ontdekken, is geen ingevoerde godsdienst van de Arabische wereld, maar is het product van een proces van vervreemding.

De problemen die we vandaag met bepaalde jonge allochtonen kennen, hebben te maken met ontwortelingsmechanismen. Deze zijn vooral te wijten aan de verstoorde gezagsverhoudingen in het gezin, een opvoeding met achterdocht t.o.v. de heersende structuren, de islamitische huwelijksmoraal die moeders onmachtig maakt, een sterk eergevoel, aanpassingsstress, de onderwijs- en kennisachterstand van ouders, een noodlottige gedoogcultuur (Fleur Jurgens in haar boek ‘Het Marokkanendrama’)…

Deze explosieve samenloop van omstandigheden zorgt ervoor dat er in de achterstandswijken een multi-etnisch subproletariaat groeit dat zich van de ‘heersende’ cultuur – met zijn waarden en normen – gaat afkeren omwille van hun kansarme status.

Rol van het onderwijs

Uiteraard heeft iedere medaille twee kanten. Het zou onheus zijn om alle verantwoordelijkheid bij kansarme milieus te leggen. Zowel de Brusselse als de federale overheid zijn niet in staat om hun kerntaken naar behoren uit te voeren. De tweede, derde en zelfs vierde generatie allochtonen bevinden zich nog steeds in de onderlagen van onze maatschappij. De VS zijn niet bepaald een lichtend voorbeeld, maar hebben toch een president die eigenlijk een eerste generatie vreemdeling is. Dit is bij ons ondenkbaar.

Vooral het onderwijs moet zich dringend beraden over haar visie en strategie. Het is duidelijk dat het huidige onderwijs – een aantal scholen niet te na gesproken – de aanzwellende uitstroom van jongeren zonder diploma niet kan keren. En dan zwijgen we nog over de groeiende desinteresse, demotivatie en toenemende onrust bij de schoolgaande jeugd en de verschraling van de opgedane kennis en de verworven competenties.

De schoolgaande jeugd – de toekomst – heeft een duidelijk referentiekader nodig met een mainstreamcultuur waar ze zich kunnen naar richten. Leerlingen moeten een aangepast curriculum kunnen krijgen. Ook dient er veel meer in de thuissituatie te worden geïnvesteerd.

Maar wat we zeker niet mogen schuwen is de noodzaak om duidelijk te maken dat onze gedragscodes, regels, afspraken noodzakelijk zijn om tot een goede samenwerking te komen. Deze codes gelden – zonder uitzondering – voor iedereen. Het heeft geen zin om de geldende normen te verzwakken, af te bouwen om zo de toenemend problemen te verdoezelen.

Julien Borremans Leerkracht in het Brussels onderwijs