‘Vermijden, verschuiven en verschonen: hoe kunnen we e-commerce duurzamer organiseren?’

Voor de Universiteit van Vlaanderen buigt professor Cathy Macharis zich over de impact van online shoppen op het milieu.

Online shoppen zit in de lift. 76% van de Belgen die beschikken over internet, kochten ooit al iets online. De omzet van online shoppen groeit met zo’n 15% per jaar. In de eindejaarperiode van 2018 verwerkte Bpost gemiddeld 420.000 pakjes per dag.

De grote uitdaging zit erin om deze nieuwe groeimarkt duurzaam te organiseren. Met het oog op het milieu, is het vooral zaak om de levering van al deze online bestellingen in goede banen te leiden. Het feit dat de helft van de online aankopen bij buitenlandse webshops gebeurt, helpt daar niet bij.

Vermijden, verschuiven en verschonen: hoe kunnen we e-commerce duurzamer organiseren?

Het betekent immers dat in de meeste gevallen magazijnen over de landsgrenzen en bijgevolg over een langere afstand moeten leveren. De nieuwe norm van ‘vandaag bestellen, morgen in huis’ en ‘gratis verzending en retour’ evenmin. Die snelle leveringen maken dat pakketjes niet goed gebundeld kunnen worden. Bovendien zet het gratis gegeven logistieke bedrijven, maar ook retailers, onder financiële druk waardoor ze weinig marge hebben om te investeren in meer duurzame vormen van leveren, zoals elektrische voertuigen en cargofietsen. Het terugsturen van kleding, zoals bij e-retailer Zalando bijvoorbeeld, gaat tot 50% van wat er verzonden wordt. Naar al die plaatsen moet dus opnieuw een bestelwagen heen. Tenslotte willen de meeste mensen (ongeveer 3/4^de van de Belgen) hun bestelling thuis ontvangen. Een deel van die leveringen ‘mislukken’ omdat niemand thuis is om de bestelling aan te nemen. Dat betekent nog eens een rit, of uiteindelijk een levering aan een afhaalpunt.

Dit alles leidt tot een wildgroei aan bestelwagens met een nefaste impact op het milieu en onze leefomgeving. In ons online koopgedrag en de daaraan verbonden leveringen, zien we bovendien steeds meer fragmentatie. We plaatsen verschillende bestellingen in een kort tijdsbestek, terwijl verschillende webshops gebruikmaken van verschillende pakketbezorgers. Gevolg: steeds meer bestelwagens die rondrijden in onze steden en dorpen met een halfleeg laadruim of volle bestelwagens die lange afstanden moeten afleggen.

Deze fragmentatie versterkt mogelijk nog verder onder invloed van trends die uit de Verenigde Staten en China komen overgewaaid, waarbij leveringen binnen het uur plaatsvinden. Dat deze trend niet zal stoppen, kunnen we al zien in het buitenland. In China bijvoorbeeld gebruiken 10% van de stedelingen elke dag een ‘same day delivery’-dienst, terwijl 32% van de bewoners van Manhattan en 16% van de Parisiens minstens één keer per maand een app gebruiken voor leveringen binnen de twee uur.

Hoe kan dit beter? In mijn college voor de Universiteit van Vlaanderen geef ik tips voor logistieke dienstverleners, retailers en consumenten. De tips voor de private sector zijn gebaseerd op het principe van ‘vermijden, verschuiven en verschonen’. ‘Vermijden’ kan door onnodig transport te elimineren en letterlijk minder lucht te vervoeren. Dat kan door een efficiëntere verpakking en het beter bij elkaar brengen van goederenstromen. Werken met afhaalpunten en lockers laat toe om pakketjes voor eenzelfde wijk te bundelen in plaats van individuele adressen af te gaan. Zorgen dat consumenten gestimuleerd worden om niet onnodig de snelste levering te kiezen, is ook belangrijk. Voor het vermijden van mislukte leveringen kunnen heel wat nieuwe technologieën worden ingezet, zoals het gebruik van GPS-data van de chauffeur in communicatie met de bestemmeling, inschakelen van buren die meestal thuis zijn en leveringen in de koffer van de wagen of meteen in huis via een ‘slim’ geconnecteerd slot.

‘Verschuiven’ kan door een shift naar milieuvriendelijke transportmodi, zoals cargofietsen die geschikt zijn voor zowat 50% van wat er in een stad geleverd wordt. Of waarom verschuiven we de pakjes niet naar personenwagens, zodat mensen die kunnen meenemen op hun weg (zogenaamde ‘crowd logistics’). Dit kan enkel duurzamer zijn dan de huidige manier van werken, als die mensen echt gebruik maken van een verplaatsing die ze sowieso gingen maken. En dan nog liefst met de fiets of het openbaar vervoer.

‘Verschonen’, ten slotte, kan door gebruik te maken van nieuwe voertuigtechnologieën, zoals elektrische voertuigen.

Ook als consument kunnen we heel wat betekenen. Bestel bij voorkeur zoveel mogelijk tegelijk en indien de optie zich voordoet, kies dan voor de langste levertermijn. Dit verhoogt het bundelingspotentieel. Bedenk je ook een tweede keer wanneer je de inhoud van een nieuwe kledingkast bestelt om vervolgens 90% ‘gratis’ terug te sturen.

Online aankopen is trouwens niet in alle gevallen minder duurzaam. Eén rit per auto naar de winkel is zo mogelijk schadelijker voor het milieu dan leveringen door pakketbezorgers die een hoge dichtheid van leveradressen hebben.

Online aankopen is trouwens niet in alle gevallen minder duurzaam. Eén rit per auto naar de winkel is zo mogelijk schadelijker voor het milieu dan leveringen door pakketbezorgers die een hoge dichtheid van leveradressen hebben. Als iedereen in een appartementsblok boodschappen online bestelt en akkoord gaat met deze op hetzelfde moment te ontvangen, is dat efficiënter dan afzonderlijke ritten richting supermarkt. Het tegendeel is waar wanneer slechts een halfvol mensen in een landelijke buurt enkele onregelmatige leveringen ontvangt. Momenteel zijn de meeste online aankopen bijkomend, en blijven we ons nog steeds (met de auto) verplaatsen naar de winkel. Verder onderzoek is nodig om te kijken hoe doorgedreven online aankoopgedrag ons verplaatsingsgedrag zal beïnvloeden.

Tot slot, heeft de overheid ook een rol te spelen? Als we er vanuit gaan dat e-commerce een blijver is, dan kan de overheid er maar best voor zorgen dat de condities en het kader gecreëerd worden voor een duurzame ontwikkeling van deze sector. Het is geweten dat de sociale voorwaarden in de sector van de e-commerce enorm onder druk komen te staan. Werknemers krijgen bij de grote spelers zoals Amazon geen vast statuut maar worden betaald per pakje dat geleverd wordt. Een duidelijk Europees kader hierrond, waarbij flexibiliteit niet hand in hand moet gaan met een afkalving van het sociaal model, is belangrijk. Ook een uniform fiscaal kader binnen de EU en een gelijke reglementering met betrekking tot de kwaliteit van de producten die worden aangeboden, is een absolute voorwaarde om lokale spelers de kans te geven de competitie aan te gaan en ons economisch model niet onderuit te laten gaan.

Zowel de Belgische als de Europese overheid zullen het kader moeten vastleggen, waar elke schakel in het systeem ook de maatschappelijke kost betaalt, waar die verantwoordelijk voor is. Verder kan de overheid ook stimulerende maatregelen voorzien, waarbij investeringen in propere voertuigen en doorgedreven samenwerking tussen verschillende partijen worden beloond.

Professor Cathy Macharis is gewoon hoogleraar Duurzame mobiliteit en logistiek aan de VUB.