Verkiezingsprogramma Vlaams Belang doorgelicht: ’33 manifeste schendingen van de mensenrechten’

In het verkiezingsprogramma van Vlaams Belang staan 33 voorstellen die een schending van de mensenrechten inhouden. Tot dat besluit komt een onderzoeksgroep van juristen. ‘Het lijkt erop dat Vlaams Belang alle moslims in België wil uitzetten.’

Vlaams Belang staat in het centrum van de macht. Nadat de partij in mei een onverwacht grote verkiezingsoverwinning had behaald, werd ze door informateur Bart De Wever (N-VA) uitgenodigd voor gesprekken over de vorming van een nieuwe Vlaamse regering. Minister-president Jan Jambon (N-VA) vertelde daar vorig week in het openingscollege van Carl Devos aan de UGent nog over dat zelfs een minderheidsregering van de N-VA en Vlaams Belang ernstig is overwogen. Dat bewijst nog maar eens hoezeer de partij onder voorzitter Tom Van Grieken in de ogen van velen salonfähig is geworden, ook al belandde ze uiteindelijk niet in de Vlaamse regering. Toch dragen sommige voorstellen van die regering ontegensprekelijk het stempel van Vlaams Belang.

Het verkiezingsprogramma van Vlaams Belang is nu door zes academici – op Stijn Smet (UHasselt) na allemaal verbonden aan de Universiteit Gent – gescreend op schendingen van de mensenrechten. Toetsstenen waren het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), de rechtsspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg en andere bronnen, zoals de Belgische grondwet.

Vlaams Belang wil de erkenning van de islam intrekken. Dat is zonder twijfel discriminatie op grond van geloof.

Met 46* programmapunten is er volgens jullie een probleem, 33 punten houden een manifeste schending van de mensenrechten in. Schrokken jullie van dat aantal?

Stijn Smet: Vooral die 33 punten met een of meerdere manifeste schendingen hebben ons verrast. In de andere gevallen gaat het over een ‘hoge waarschijnlijkheid van schending’, of een ‘hoog risico van schending’. Door de vaagheid die eigen is aan verkiezingsprogramma’s moesten we soms veronderstellingen maken over de uitwerking van programmapunten. Het is vooral bij die interpretaties dat we niet altijd van manifeste schendingen spreken.

Ellen Desmet: Om die reden ook hebben we sommige programmapunten niet in onze lijst opgenomen. We hebben ons als juristen terughoudend opgesteld.

Het Vlaams Blok werd indertijd veroordeeld voor racisme. Zijn opvolger Vlaams Belang, zo wordt gezegd, heeft geleerd om binnen de wettelijke grenzen te blijven. Dat blijkt niet te kloppen?

Desmet: Op basis van ons rapport niet, nee. Bepaalde bevolkingsgroepen en religies worden duidelijk geviseerd, en daarvoor wil men zelfs de mensenrechten schenden.

U hebt het nu over moslims?

Desmet: Inderdaad. Het programma schendt hun rechten op allerlei vlakken. Voorbeelden zijn een algemeen hoofddoekenverbod in het onderwijs en voor overheidspersoneel, de afschaffing van islamitische godsdienstlessen in het officieel onderwijs, en het bannen van de islam uit gevangenissen.

Smet: Vlaams Belang zou zijn programma al deels in overeenstemming kunnen brengen met het EVRM door de voorstellen over de islam uit te breiden naar alle godsdiensten. Een algemeen hoofddoekenverbod is bijvoorbeeld een ongeoorloofde directe discriminatie omdat het enkel geldt voor moslima’s. Een algemeen verbod op levensbeschouwelijke en religieuze symbolen is dat niet per se. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens laat de lidstaten daarin redelijk veel ruimte, hoewel onze Raad van State daar een pak strenger op toeziet.

Vlaams Belangers zullen u antwoorden dat de islam geen religie is maar een gevaarlijke ideologie.

Smet: In een seculiere samenleving is het niet aan de democratisch gekozenen om dat te bepalen. Het Europees Hof is daarover duidelijk. De islam is een van de grootste godsdiensten ter wereld. Vlaams Belang wil de subsidies van alle erediensten intrekken, maar van de islam wil het ook nog eens de erkenning afpakken. Dat is zonder twijfel discriminatie op grond van geloof. Het gaat ook in tegen de godsdienstvrijheid die door het EVRM en de Belgische grondwet wordt gegarandeerd.

Mogen wij als land dan niet zelf over de erkenningscriteria voor godsdiensten beslissen?

Smet: In principe beslist de federale overheid daar inderdaad over, maar er wordt geen relevante onderbouwing gegeven. Het intrekken van die erkenning moet ervoor zorgen dat de voedingsbodem voor de islamisering wordt weggenomen, valt in het programma te lezen, maar dat zal daar natuurlijk niet voor zorgen. Zonder erkenning van de islam zullen hier nog altijd moslims zijn, en het is oneerlijk een hele groep gelovigen te laten boeten voor een kleine minderheid van extremisten, die trouwens in elke godsdienst voorkomt. Het Europees Hof zal die redenering ook nooit aanvaarden. Het intrekken van de erkenning van één godsdienst is een duidelijk schending van de neutraliteitsplicht van de staat.

Wat is de meest flagrante mensenrechtenschending met betrekking tot de islam?

Desmet: De uitbouw van een terugkeerbeleid voor moslims die willen leven volgens de islamitische voorschriften en niet bereid zijn zich aan te passen aan onze Vlaams-Europese publieke cultuur. Dat is een manifeste schending van de godsdienstvrijheid, namelijk het recht om je godsdienst te beoefenen door het naleven van voorschriften. Bovendien wordt niet duidelijk gezegd wat met ’terugkeerbeleid’ wordt bedoeld, terwijl het voorstel wel heel verregaand is. Moslims met de Belgische nationaliteit kunnen sowieso nooit verwijderd worden.

Smet: Dat is inderdaad een absurd punt. Het lijkt erop dat Vlaams Belang alle moslims in België wil uitzetten, want welke gelovige wil er nu niet volgens de voorschriften van zijn religie leven?

Vlaams Belang wil asielzoekers tijdens de hele procedure opsluiten. Dat kan natuurlijk ook niet.

Vlaams Belang wil ook de sociale bescherming van nieuwkomers en migranten inperken. In die zin leest het Vlaamse regeerakkoord als een doorslagje.

Desmet: Voor alle duidelijkheid: onze analyse was al zo goed als rond toen het regeerakkoord van de regering-Jambon werd gepresenteerd. Er is wel een duidelijke parallel met het voorstel om de sociale bescherming voor langere tijd te ontzeggen aan nieuwkomers. Er is ook al gezegd en geschreven dat de Vlaamse regering daar misschien juridisch mee in de problemen zal komen bij het Grondwettelijk Hof. Maar er zijn ook wel heel duidelijke verschillen.

Smet: Vlaams Belang viseert vreemdelingen. De partij legt hen criteria op, bijvoorbeeld om aan een sociale woning te raken, die ze niet oplegt aan Belgen of Vlamingen. Dat is een duidelijke discriminatie.

Desmet: Andere voorwaarden, zoals de kennis van de taal, viseren op een indirecte manier diezelfde groep. Ook daar had het Grondwettelijk Hof al kritiek op. En het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zal nooit aanvaarden dat mensen sociale rechten worden ontzegd louter en alleen op basis van hun nationaliteit. Stel dat een Tunesiër hier voor een langere periode wettelijk verblijft. Het feit dat hij uit Tunesië komt, is niet voldoende om hem kinderbijslag te ontzeggen, als een Belg in dezelfde situatie daarop wél recht heeft.

Gemeenten gebruiken het begrip ‘lokale verankering’ om voorwaarden op te leggen aan de bewoners van sociale woningen. Mag dat wel?

Smet: Dat kan een relevant criterium zijn, ja. Wat telt, is het verband tussen de beperkende maatregel en het nagestreefde doel: dat moet redelijk en proportioneel zijn. Bij ‘lokale verankering’ kan die band er zijn. Bij andere criteria is dat veel minder snel het geval.

Nog een voorstel van Vlaams Belang dat een manifeste mensenrechtenschending is: pushbacks van migranten.

Desmet: Die zijn expliciet verboden door het Europees Hof. Landen mogen migranten niet terugsturen zonder hen de mogelijkheid te geven om een asielaanvraag in te dienen. Italië is al veroordeeld omdat het vanuit internationale wateren migranten heeft teruggestuurd naar Libië, zonder hun situatie te onderzoeken.

Vlaams Belang heeft nog andere verregaande voorstellen voor asielzoekers: de partij wil hen de hele duurtijd van de asielprocedure opsluiten. Dat kan natuurlijk ook niet.

Heeft het Europees Hof met zijn uitspraken de voorbije jaren een belangrijke stempel gedrukt op het Europese migratiebeleid?

Desmet: De meningen daarover zijn verdeeld. Enkele arresten, zoals dat over de pushbacks, hebben een duidelijke impact gehad op het beleid. Het Europees Hof heeft er ook voor gezorgd dat België lange tijd geen asielzoekers meer kon terugsturen naar Griekenland, wegens de onmenselijke omstandigheden daar. Op andere punten stelt het Europees Hof zich terughoudender op in zaken over migranten. Als het over de gronden voor detentie gaat, of het respect voor het gezinsleven van individuen, gaat het Hof minder ver dan het zou kunnen gaan. De komende maanden zullen er een aantal belangrijke arresten worden gepubliceerd die een aanwijzing zullen geven over welke richting het Hof uitgaat. Een van die arresten gaat over de zogenaamde ‘visumrel’ van enkele jaren geleden: is België verplicht om een visum af te leveren aan personen die een reëel risico lopen op foltering of een onmenselijke behandeling?

Vlaams Belang viseert vreemdelingen. De partij legt hen criteria op die ze niet oplegt aan Belgen of Vlamingen.

Er wordt weleens gezegd dat het op zijn minst een interessante oefening zou zijn om het proces tegen het Vlaams Blok over te doen tegen Vlaams Belang. Zit er in dit rapport materiaal om de partij te laten veroordelen?

Smet: Het is niet meteen aan ons om daar uitspraken over te doen. Wij stellen onze expertise ter beschikking. Het is aan politici of rechters om daar al dan niet gevolg aan te geven.

Maar kan een partij worden veroordeeld omdat ze in haar programma de mensenrechten schendt?

Smet: Vlaams Belang zou in theorie zijn dotatie kunnen verliezen. In de wet die de verkiezingsuitgaven regelt, staat dat een partij waarvan wordt aangetoond dat ze vijandig staat tegenover de mensenrechten haar dotatie moet verliezen. Let op: moet verliezen, dus. Tegen Vlaams Belang is in 2011 al eens een procedure gevoerd bij de Raad van State, maar die heeft toen besloten dat er onvoldoende bewijs voorlag.

Desmet: Op één na werden alle bewijsstukken onontvankelijk verklaard omdat ze te oud waren. We weten het dus eigenlijk niet, en we kunnen ook niet zeggen hoe de Raad van State zou oordelen over het materiaal dat vandaag voorligt.

Moeten politici voorstellen kunnen doen die tegen de mensenrechten ingaan, of is het ontoelaatbaar om die grens te overschrijden?

Smet: Politici mogen het zeker oneens zijn met bepaalde beslissingen van het Europees Hof. Maar stellen dat de mensenrechten in het EVRM en de grondwet met de voeten mogen worden getreden? Dat kan niet, vind ik.

Desmet: We vergeten de context waarin die mensenrechten tot stand zijn gekomen. Na de Tweede Wereldoorlog wilde men vermijden dat er nog ooit zoiets kon gebeuren. Vandaag worden die principes ter discussie gesteld, maar dat zijn minimumnormen om iedereen ter wereld toch een zekere mate van bescherming te kunnen geven. Helaas staan die zeker sinds de vluchtelingencrisis van 2015 steeds sterker onder druk.

De herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog zullen alleen maar verder vervagen. Zullen ook die mensenrechten dan vergeten raken, of zijn ze sterk genoeg om de tijd te overleven?

Desmet: Het recht alleen is hoe dan ook niet sterk genoeg om de mensenrechten binnen een samenleving te realiseren. Daar is meer voor nodig dan juridische instrumenten, daarvoor moeten mensen elkaar ook respecteren. Maar ik wil niet al te somber klinken: veel mensen starten vandaag kleine, lokale initiatieven of werken in het sociaal werk en het jeugdwerk om de mensenrechten van anderen te helpen realiseren.

Smet: Mensen vergeten misschien ook het belang van mensenrechten voor henzelf. Een heel deel hoeft zich daar eigenlijk ook geen zorgen over te maken. De kans dat mijn mensenrechten ooit geschonden worden is heel erg klein. De mensenrechten worden haast weggezet als voordelen voor minderheden zoals migranten en moslims, terwijl er voor de veiligheid van de meerderheid zogezegd niet gezorgd wordt. Dat is uiteraard een valse tegenstelling, maar zo wordt het wel voorgesteld door extreemrechtse of autoritaire populisten, en ook door Vlaams Belang.

Desmet: Behalve moslims en migranten worden ook verdachten van criminele feiten en gedetineerden geviseerd. Dat was misschien wel het meest verrassende, dat Vlaams Belang ook hen rechten ontzegd. Gedetineerden komen niet op straat, vreemdelingen kunnen niet stemmen bij federale en Vlaamse verkiezingen en op die manier druk uitoefenen op politici. Het zijn precies die groepen die bescherming verdienen door de mensenrechten.

De focus is verschoven van huidskleur naar godsdienst.

Uit jullie analyse van het partijprogramma blijkt wel dat Vlaams Belang niet langer een racistische partij is.

Desmet: Dat hangt ervan af wat uw definitie van ‘racistisch’ is. De focus is verschoven van huidskleur naar godsdienst.

Smet: We hebben ook geen discoursanalyse gemaakt van het hele programma. Het zou kunnen dat daaruit nog steeds blijkt dat de partij mensen verdeelt op grond van hun etniciteit.

Zou het niet interessant zijn om van de andere partijprogramma’s een soortgelijke analyse te maken?

Smet: Deze oefening is al intensiever gebleken dan oorspronkelijk gedacht, dus wij hebben zeker geen plannen om dat ook voor andere partijen te doen. Maar ik zou niet zomaar veronderstellen dat de andere partijprogramma’s volledig in overeenstemming zijn met het EVRM.

Theo Francken is een van de weinige politici die het soms hardop oneens is met het internationale recht.

Desmet: Wij hebben het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens als premisse genomen, dat is voor ons de basis. Als dat verdrag ter discussie wordt gesteld, is dat een heel ander, verontrustend verhaal. België heeft zich ertoe verbonden om de mensenrechtenverdragen van de Raad van Europa en de Verenigde Naties na te leven.

Tot slot: ook een voorstel van het Vlaams Belang over journalisten is een manifeste schending van onze mensenrechten. Hoe zit dat precies?

Smet: Journalisten mogen volgens dat voorstel tot twee jaar na hun ontslag geen politieke functie bekleden. Maar men moet hele goede redenen hebben om een hele categorie van mensen uit te sluiten van het recht om zich verkiesbaar te stellen. In postcommunistische landen werden voormalige veiligheidsagenten, bijvoorbeeld, uitgesloten. De verstrengeling van media en politiek die het Vlaams Belang inroept zal het Europees Hof echt niet weten te overtuigen om zo’n verregaand verbod goed te keuren.