Veiligheidsplannen: Koen Geens gaat veel verder dan Bart De Wever

Strafrechter op rust Walter De Smedt legt de veiligheidsplannen van coalitiepartners CD&V en N-VA samen. ‘Het verschil tussen Bart De Wever en Koen Geens ligt hem enkel in het woordgebruik: de éne voortvarend, de andere bedachtzaam.’

Onder de titel De keten is zo sterk als de zwakste schakel maakte de CD&V een heel wat grondiger nota over het veiligheidsbeleid dan de N-VA, want alle schakels van de veiligheidsketen komen er in aan bod. Maar de CD&V-voorstellen over het gerechtelijk vooronderzoek zijn niet minder verregaand: de onderzoeksrechter verdwijnt, de rechter van de raadkamer moet opstappen, en ook de burger wordt nu uit de procedure gezet. De procureur neemt alle vrijgekomen plaatsen in.

Omdat het om voorstellen gaat die door een commissie van experten zijn uitgewerkt en die pas bij de herziening van de gehele strafrechtprocedure aan bod zullen komen gaat het ook hier om een ‘ballonnetje’. Als je er aandachtig naar kijkt zie je echter van waar de wind komt en als je het doorprikt merk je dat de inhoud niet erg verschilt van wat door de N-VA werd ingeblazen: de sterke staat eerst, de burger is bijzaak.

Almacht

De figuur van de onderzoeksrechter werd bedacht door de rechtsgeleerden die de Napoleontische wetboeken maakten. Tegenover de macht van de gecentraliseerde Staat, vertegenwoordigd door de procureurs, de gouverneurs en les gens d’ armes, gaven zij het monopolie van de waarheidsvinding en de mogelijkheid om daarbij de grondwettelijke rechten te schenden aan een rechter. De procureur was aanvankelijk verplicht te vervolgen, kon zelf geen onderzoek doen, en moest, zo een onderzoek noodzakelijk was, het aan een onderzoeksrechter vragen. Ook de burger kon dat door zich bij die onderzoeksrechter burgerlijke partij te stellen.

Om aan de rechter te ontsnappen maakte minister van Justitie Koen Geens (CD&V) vooreerst van de uitgebreide minnelijke schikking de kern van zijn hervorming: omdat de door de procureur gemaakte schikking ook een sanctie inhoudt moet de strafrechter er zich niet meer over uitspreken. Daarmee werd de vervelende schakel in de veiligheidsketen, de onafhankelijke en onpartijdige rechter, reeds ontweken. Nu gaat de justitieminister nog verder: de rechter wordt nu ook volkomen uitgeschakeld en vervangen door de almacht van de procureur.

Hinderpalen

De door het politiek beleid bedachte ingrepen om de bevoegdheden van de rechter aan banden te leggen en deze over te dragen aan de procureur stuitten evenwel op enkele niet onbelangrijke beletsels.

Ook keizer Napoleon moest in zijn wil om een sterke en gecentraliseerde staat te maken toegiften doen aan het fundament van de Revolutie: de Verklaring van de Rechten van de Mens. En vermits diezelfde rechten nadien ook Universeel en Europees werden afgekondigd kwamen die bij de evaluatie van de Belgische geëvolueerde strafprocedure als een boemerang terug. In de beoordeling van de afkoopwet kon het Belgisch Grondwettelijk Hof er niet naast kijken: ‘De controle moet ook op een voldoende, effectieve en inhoudelijke wijze door een onafhankelijke en onpartijdige rechter gebeuren’.

Het Hof keurde niet alleen het recht zonder rechter af, het gaf ook duidelijk aan waarom een procureur geen rechter kan zijn: ‘Krachtens deze bepaling (Grondwet) is het openbaar ministerie onafhankelijk in de individuele opsporing en vervolging, onverminderd het recht van de bevoegde minister om de vervolging te bevelen en om de bindende richtlijnen van het strafrechtelijk beleid, inclusief die van het opsporings- en vervolgingsbeleid, vast te leggen’.

Het woord ‘onverminderd’ behoort tot het taalgebruik dat rechters gebruiken om beleefd te blijven. De verklaringen over de Rechten van de Mens zijn voor het Belgisch politiek beleid echter nooit een hinderpaal geweest: de veroordelingen wegens de schending ervan zijn niet meer te tellen. In plaats van rekening te houden met de door het Grondwettelijk Hof opgeworpen beletsels worden nu ingrepen voorgesteld om er aan te ontsnappen: de onderzoeksrechter verdwijnt, de rechter van de raadkamer moet opstappen, en ook de burger wordt nu uit de procedure gezet.

Wat blijft er over?

Als je op een rijtje zet wat de procureur van ‘de Koning’, allemaal kan en niet meer zal moeten doen is de uitdrukking ‘recht zonder rechter’ niet misplaatst. De procureur onderzoekt, vervolgt of seponeert, maakt een schikking of niet, dagvaart of doet het niet. Voor al deze beslissingen volstaat het dat de procureur het ‘niet opportuun’ acht. De beslissing wordt ook niet in het openbaar gemotiveerd, maar in een achterkamertje, al of niet in samenspraak met de verdachte of ingevolgde de richtlijnen van het door de minister opgelegde strafrechtelijk beleid, genomen. Voor zover de procureur het toelaat kan de rechter er nog naar kijken.

Maar ook de burger wordt netjes aan de deur gezet. De mogelijkheid om op te komen tegen een sepot of een vordering tot buitenvervolginstelling wordt hem ontnomen, want er is geen onderzoeksrechter en evenmin een rechter van de raadkamer meer aan wie hij recht kan vragen. Er bestaat geen twijfel over hoe het verder zal gaan. Het verschil tussen de verklaringen van N-VA-voorzitter Bart De Wever en de gedachten van de heer Geens ligt hem enkel in het woordgebruik: de éne voortvarend, de andere bedachtzaam. Beiden willen een sterke staat.

De Wever wil nieuwe bevoegdheden voor de burgemeester maar laat de rechter ongemoeid. Koen Geens gaat nog veel verder: hij schaft de rechter af en geeft zijn bevoegdheden aan de procureur. Bovendien zet hij ook de burger in de kou. Voor een christendemocraat, die de heer Geens beweert te zijn, kan dat tellen.

Onder de druk van het terrorisme zal de brave burger daar zelfs geen acht op slaan. Hij is de tijdens de witte marsen door een andere christendemocraat gedane belofte voor meer transparantie en klantvriendelijkheid vergeten. Tot hij er als klager zelf zal mee geconfronteerd worden en hij zal ondervinden dat ook hij buiten spel werd gezet. Dit is toch niet het ‘Nieuwe Wij’ waarover werd gecongresseerd?