‘Veel sekswerkers hebben helemaal geen statuut. Moeten we de wet dan niet herzien?’

In de blokmaand juni presenteert Knack authentieke examenvragen van Vlaamse professoren en de antwoorden voor een 10, 14 en 20 op 20. Deze week: Waarom kwam prostitutie vanaf het begin van de negentiende eeuw onder de aandacht van nationale/koloniale elites en internationale organisaties?

10/20

‘Niet wat en hoe, wel de waaromvraag staat bij historici centraal. Wie die met feiten kan beantwoorden, verdient een voldoende. De jaren 1800 zijn het tijdperk van de Europese expansiedrang, natievorming, kolonisering en industrialisering. Omdat je sociale orde nodig hebt om die processen te doen slagen, proberen de autoriteiten alle vormen van wanorde onder controle te krijgen. Prostitutie zien ze als een bedreiging voor de volksmoraal en, prozaïscher, als iets wat hun legers fysiek verzwakt. Bij prostituees lopen soldaten geslachtsziektes op.

De redenering bij industrialisering en kolonisering is analoog. Om industrie en kolonies te doen draaien, heb je gezonde arbeiders en bedienden nodig, zonder venerische ziektes.

Tegen die achtergrond ontstaat in Groot-Brittannië de feministische beweging met boegbeeld Josephine Butler. Zij noemt het systeem van regulering onrechtvaardig, immoreel, en inefficiënt bovendien. ‘Mannen verspreiden evenveel ziektes, maar zij worden níét gecontroleerd?’ Butler richt in 1875 de International Abolitionist Federation op, die het systeem van regulering bestrijdt. De abolitionisten beschouwen prostitutie als seksuele slavernij, en de vrouwen als slachtoffers van een immoreel systeem. De Volkenbond neemt dat discours later over.’

14/20

‘Als je boven de feiten uitstijgt en theoretischer kunt redeneren, maak je aanspraak op een veertien. Ontwaar je concepten die ook elders hun toepassing vinden? Domestieke analogie, bijvoorbeeld, is het mechanisme ‘wat je thuis doet, pas je ook elders toe’. Op precies dezelfde manier waarop lokale en nationale overheden prostitutie in Europa controleerden, deden ze dat in koloniaal gebied. Dat geldt ook voor hoe ze bijvoorbeeld onderwijs organiseerden.

Een ander voorbeeld van een term die op inzicht wijst, is het begrip morele entrepreneurs. Dat zijn actoren die de grenzen afbakenen tussen wat op een bepaald moment wel en niet toelaatbaar is. In dit verhaal de regulationisten, en bovenal de abolitionisten.

Een antwoord dat boven op zulke analyses ook over prostitutie als fenomeen reflecteert, is een onderscheiding waard. Prostitutie werd als een probleem beschouwd, maar beleidsmakers noch morele entrepreneurs beschouwen het als een vorm van werk. Eigenaardig, niet?’

20/20

‘Voor een hoog cijfer verwacht ik dat je ook de so what-vraag behandelt. Wat ben je met die kennis over de negentiende eeuw? Wel, ze helpt je om het huidige debat te begrijpen.

In een niet-bindende resolutie van 2014 zet het Europees Parlement de lidstaten aan om klanten te criminaliseren. Prostitutie, dat in één adem wordt genoemd met vrouwenhandel, is – gedwongen of vrijwillig – in strijd met de mensenrechten, zegt Europa. De klant moet bestraft worden, niet de prostituee.

Maar vinden de prostituees zélf allemaal dat ze slachtoffers zijn? Natuurlijk niet. Gedwongen prostitutie en mensenhandel bestaan. Dat moeten we bestrijden. Maar er zijn ook vrouwen, mannen en transgenders die bewust kiezen voor de stiel. Toch beschouwt België prostitutie niet als werk. Met een dubbelzinnige gedoogwet maakte ons land in 1948 de omslag van regulationistisch naar abolitionistisch. Wie zich prostitueert, wordt niet gearresteerd, maar alle activiteiten errond – bordeel houden, tippelen, adverteren – zijn verboden. Veel sekswerkers zijn vandaag, om toch beschermd te zijn, ingeschreven als zelfstandige. Als masseuse of kapster, bijvoorbeeld. Vele anderen hebben helemaal geen statuut en verkeren in de illegaliteit. Moeten we die wet dan niet herzien?

Ik vraag je niet om te geloven dat prostitutie een job is als een andere. Wel dat je kritisch kunt denken en je visie genuanceerd kunt beargumenteren. Voor de maximumscore wil ik dat je de complexiteit van sekswerk nog verder problematiseert. Is een hoerenloper een seksverslaafde bruut? Onderzoek bij raamprostituees wijst uit dat het in de regel de sekswerkers zelf zijn – niet de klanten – die bepalen wat er gebeurt en hoe.

Het thema prostitutie is een voorbeeld van hoe Europa zijn ideeën over ‘beschaafd’ of toelaatbaar sociaal gedrag in de wereld probeerde te propageren. Vroeger via kolonialisme, vandaag via de Verenigde Naties, de Europese Unie en de European Women’s Lobby. Wie historisch inzicht heeft, kan illustreren en beargumenteren hoe ons beleid wortelt in ideeën van weleer. Het dominante discours van vandaag gaat niet tien maar meer dan honderd jaar terug. En net daarom is het zo moeilijk te veranderen.’

De anekdote

‘Toen ik als eenentwintigjarige in België aankwam, kende ik geen woord Nederlands behalve “ja”. Omdat ik hier wilde studeren, had ik een studentenvisum nodig, maar dat kreeg je alleen als je een geslaagde taaltest Nederlands kon voorleggen. Alle Brusselse universiteiten en hogescholen dweilde ik af, overal kreeg ik nul op het rekest. Behalve van één directeur. “Ik wil je de papieren geven,” zei hij, “als je belooft om in één jaar Nederlands te leren en me volgend jaar dat diploma laat zien.” Ik beloofde het. En ik heb het gedaan. Mijn punt is niet dat iedereen in een jaar tijd Nederlands kan leren. Maar één individu, een toevallige ontmoeting, stuurt een migrantenleven. Als ook die directeur had geweigerd, dan had ik misschien Chinees geleerd en woonde ik nu in China.’