‘Veel kritiek op onze leiders in de coronacrisis is goedkoop, maar ze werkt wel’

‘Directe kritiek op de leider is de enige manier om sneller tot een oplossing te komen’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

Ja, de leiders van ons land blunderen in de coronacrisis, maar ze zijn echt niet alleen. Neem nu de Duitsers, normaal toch niet de grootste prutsers van Europa. Als het aan Angela Merkel lag, dan had Duitsland deze week net de zwaarste lockdown van de coronacrisis achter de rug gehad. Twee weken geleden kwam de bondskanselier met een plan voor een ‘Osterruhe’, een idee dat in onze contreien prompt werd overgenomen en met meer gevoel voor alliteratie vertaald als ‘paaspauze’. In Berlijn zag die er aanvankelijk heel wat strenger uit dan hier. Het idee was dat zowat alles gedurende een kleine week radicaal dicht zou gaan: een ‘noodrem’ om de stijgende ziekenhuisopnames bruusk af te stoppen, waarbij zowel het werk als het privéleven platgelegd werd. Het was een plan dat je drastisch kon noemen. Maar ook paniekerig.

En dan werd het erger. Al anderhalve dag later moest Merkel haar kar keren, in een van de gênantste momenten uit haar indrukwekkende carrière. Niet dat de coronacijfers plots veel beter waren geworden – integendeel. Het paasplan bleek gewoon niet uitvoerbaar, de kritiek was oorverdovend. De bedrijven zouden te snel moeten dichtgaan, er was geen compensatie voorzien voor de bijkomende economische verliezen. Er werd gevreesd voor een gevaarlijke rush op de supermarkten. De bondskanselier was in de eindeloze, maar cruciale crisisvergadering met de minister-presidenten van de Duitse deelstaten gewoon niet bij de pinken geweest. Net zoals België verliest Duitsland veel tijd met wat we hier ‘communautair overleg’ zouden noemen – voor vurige Vlaamse confederalisten toch iets om over na te denken. En dus gebeurde er iets zeer opmerkelijks, iets wat de Duitsers hun bondskanselier in meer dan vijftien jaar zelden hadden zien doen: ze bood haar verontschuldigingen aan. ‘Deze fout’, zei ze op een inderhaast belegde persconferentie, ‘is een fout van mij alleen, want uiteindelijk draag ik de eindverantwoordelijkheid voor alles.’

Afgelopen week kwam de kritiek op het coronabeleid van alle kanten. In Duitsland werd er eind vorige week nog maar eens stennis gemaakt over de vaccins die in diepvriezers zouden liggen te beschimmelen – alweer een debat dat ons niet onbekend is. Net als in Vlaanderen kwam er bij onze buren uiteindelijk een lange en complexe uitleg aan te pas die paradoxaal genoeg tegelijk in de feiten juist was én ontoereikend om de steeds luidere kritiek te pareren. Snoeiharde opmerkingen over de trage vaccinatie blijven niet langer beperkt tot de man in de straat, maar waren te horen op het allerhoogste niveau. ‘Het ritme van de vaccinaties in Europa is onaanvaardbaar traag’, zei Hans Kluge, de Belg die vandaag Europees directeur is van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het Britse, doorgaans pro-Europese blad The Economist zette een aan flarden gerukte Europese vlag op zijn cover, met als kop ‘What has gone wrong?’

De coronacrisis is onmiskenbaar uit de hand aan het lopen, en ze dreigt zelfs de sterkste politici, zoals Angela Merkel, in zware problemen te brengen. Dat heeft, paradoxaal genoeg, niet noodzakelijk altijd met de capaciteiten van onze leiders zelf te maken. Van het weinig verheffende massafeestje in het Ter Kamerenbos van vorige week tot de dwingende eis van de Brusselse rechter om nu eindelijk werk te maken van een ernstige pandemiewet: na meer dan een jaar zeer zware druk op de ketel beginnen er ernstige barsten in de maatschappelijke consensus te komen. Politici komen dan al snel tussen hamer en aanbeeld.

Dat is jammer, maar helaas. Veel kritiek op onze leiders is goedkoop, maar ze werkt wel. In ons democratisch overlegmodel is persoonlijke kritiek de enige manier om correcties aan het systeem aan te brengen. Huidige leiders komen dan onder druk om zich aan te passen, toekomstige leiders trekken lessen uit het falen van hun voorgangers.

Er zijn knoeiende politici, zeker wel. Zelfs grote staatslieden als Merkel draaien in deze crisis soms in de soep, deels door eigen knoeiwerk, maar bijna altijd ook door de traagheid die in het overlegmodel ingebakken zit. En toch is directe kritiek op de leider de enige manier om sneller tot een oplossing te komen. Het is tragisch, net als de coronacrisis zelf: ook de sterkste politici worden soms afgerekend op omstandigheden en beleidsstructuren waar ze zelf niet zoveel aan kunnen doen. Alleen zo zullen we in toekomstige crisissen sneller leren schakelen.