Vanackere en de onmogelijke spagaat tussen perceptie en waarheid

‘Het getuigt van moed om aan te geven dat ook een minister een mens is met grenzen.’ Jonge ACW’ers vragen respect voor het ontslag van Steven Vanackere.

Steven Vanackere is uit de politiek gestapt. Hiermee is het politieke landschap een charismatische en authentieke leider kwijt. Authentiek leiderschap is één van de laatste en krachtigste ontwikkelingen op het domein van de leiderschapstheorie, die al heel wat gedegen onderzoeksresultaten kan voorleggen én meer en meer de leidraad wordt voor vorming over leiderschap. Zoals Hannes Leroy – een Belgisch boegbeeld in het internationaal onderzoek rond authentiek leiderschap – stelt, gaat het om “trouw zijn aan jezelf, trouw zijn aan anderen en trouw zijn aan waarden”.

‘Het zelf’ (lees: de identiteit) is niet uitsluitend ik-gericht, want het zelf wordt evenzeer ontwikkeld en verrijkt in de relaties die we aangaan en in de gemeenschappen die ons verbinden en versterken. In een christelijke lezing van authentiek leiderschap zouden we de kern van het zelf “de ziel” durven noemen en omschrijven als een open plaats in ons binnenste waar we ten diepste toe geroepen kunnen worden door de ander/ de Ander die ons draagt in onze kleinheid en tegelijk opvordert te groeien naar medemenselijkheid, beter gekend als naastenliefde.

Het zelf is dus geen blok graniet dat in elke context gedumpt wordt, als een onveranderlijk en te aanvaarden gegeven. Het is een kompas waarmee de leider doelgericht en zelfbewust doorheen de kliffen en de zandbanken laveert. Op een kompas staan echter veel waarden waarmee evenveel koersen kunnen gevaren worden: eigenbelang versus collectieve belangen, openheid versus geslotenheid enzovoort.

De leider is dus een soort kapitein die zijn koers afstemt op de waarden die hij enerzijds integreerde in zijn ‘zelf’ en die anderzijds erkent dat zijn eigen waarden gevoed en geïnspireerd worden door zingevingssystemen die op een specifieke wijze kijken naar mens, God en wereld. Neutraliteit of een toeschouwersperspectief is vanuit deze visie niet mogelijk en niet eens wenselijk.

De authentieke leider luistert naar de gesprekspartners, luistert naar de context, luistert naar zijn hart en tracht dit alles op elkaar af te stemmen. Je herkent zijn of haar koers aan zijn integriteit en zijn nederigheid. Authentiek leiderschap is reeds mijlenver verwijderd van het beeld van de leider als de superman, die ongenaakbaar en onfeilbaar de passieve en dociele volgelingen meesleurt. Hoewel, veel media blijken recent nog te putten uit deze achterhaalde beeldenbank.

En wat als het kompas doldraait?

Misschien net omdat Steven Vanackere een authentiek leider was, kon hij niet leven met de gedachte dat zijn manoeuvreerruimte te beperkt geworden was om zijn integere koers aan te houden. Het moge duidelijk zijn dat het niet zozeer gaat om een gebrek aan stuurmanskunsten, zo blijkt ook uit de vele reacties van collega-politici.

Steven Vanackere werd als minister van Financiën één van de sterkhouders in de eurozone en wist ons land in financieel rustiger wateren te loodsen. De beperkte manoeuvreerruimte ligt echter niet in de verscheurdheid tussen de trouwe soldaat/volgeling en de objectieve, neutrale rechter. Het probleem is de onmogelijke spagaat tussen de perceptie en de waarheid. Het klimaat van wantrouwen, de continue stroom aan verdachtmakingen werd steeds groter en juist daardoor werd de beweegruimte voor een stabiel en kundig beleid steeds kleiner. Dergelijk politiek spel kan een impact hebben op het welzijn van het land en de burger.

Omwille van die betrokkenheid en uit respect voor de deontologische ethiek die Steven Vanackere zo hoog in het vaandel draagt, nam hij de beslissing om een stap terug te zetten. Het getuigt van moed om aan te geven dat ook een minister een mens is met grenzen. Als anderen in het debat geen grenzen kunnen bewaken, dan trekt de authentieke leider ze zelf.

Transparantie als laagje vernis

De gebeurtenissen van de voorbije dagen openen het debat rond de draagwijdte en inhoud van begrippen als transparantie,overleg en democratie. We erkennen hierbij dat transparantie noodzakelijk is, maar het mag nooit een laagje vernis zijn voor afbraakpolitiek en insinuaties.

Parlementair werk en journalistiek mogen moedig en daadkrachtig zijn, maar liefst ook niet vies van luisterbereidheid en bedachtzaamheid. Anders verglijdt de media tot een arena vol ’twitters en glitters’ en het parlementair debat tot een “hit and run”. In een dergelijk scenario wordt de dialoogpartner veroordeeld tot telkens opnieuw corrigeren wat hij nooit gezegd heeft en gaat zijn genuanceerde visie meestal verloren in het ondertussen aangewakkerd volksgejoel. Enkele tot voor kort onbekende politici ontpoppen zich in deze “nieuwe oorlog tegen de zuilen” (W. Pauli) als mensen met een missie en mensen met ambitie. Ambitie om te leiden is vaak de slechtst denkbare aspiratie om te leiden.

Aspiratie en inspiratie

Leiden heeft te maken met aspiratie, in de positieve en etymologische betekenis van het woord (aspiratio: het aanblazen of zuurstof geven). Iets zuurstof geven (aspiratie) veronderstelt inspiratie. Steven Vanackere blijft die inspiratie bij naam noemen: zijn christelijke inspiratie, zoals vertaald in de christendemocratie en de christelijke arbeidersbeweging.

Op zaterdag 4 maart gaf Steven Vanackere in Izegem één van zijn laatste lezingen in zijn hoedanigheid als minister van Financiën. Daarin getuigde hij duidelijk dat ‘christen zijn’ voor hem geen kwaliteitslabel is dat je bezit, maar wel een permanent streven om zo goed mogelijk de christelijke inspiratie in de praktijk om te zetten.

De Federale regering zal een geïnspireerd leider moeten missen. Hamvraag in dit alles is: wanneer geïnspireerde en bezielde leiders schaakmat gezet worden door het politieke spel, wie blijft dan nog over om die solidaire en warme samenleving verder vorm te geven? En dat is een vraag die elke burger zich van tijd tot tijd moet stellen. Ondertekenden zijn beide jonge ACW’ers die de laatste weken heel wat steun en betrokkenheid ontdekten bij andere, jonge ACW’ers. Dit schrijven is samen met de vele acties te velde een signaal dat jongeren zich zullen blijven engageren voor en in die christelijke arbeidersbeweging, met oog op vernieuwing en met respect voor het beste uit een lange traditie van solidariteit en dienstbaarheid.

Johannes Claeys (drs. leiderschapsontwikkeling Tilburg School of Humanities) & Wim Vandewiele (algemeen zingevingscoördinator ACW)