Van N-VA tot PVDA: wat u moet onthouden van de partijprogramma’s

Drie belangrijke thema’s in deze campagne zijn economie, migratie en klimaat. Wat hebben de partijen daarover te zeggen?

Uit de jongste Eurobarometer, een enquête onder 27.973 burgers uit alle 28 EU-lidstaten tussen februari en maart van dit jaar, komen economie, migratie en klimaat naar voren als de drie prioriteiten. De top 5 ziet er als volgt uit: economie en groei (50%), bestrijding van jeugdwerkloosheid (49%), migratie (44%), klimaat (43%) en terrorismebestrijding (41%).

Opmerkelijk: België is een van de zeven EU-landen waar de strijd tegen de klimaatverandering en de bescherming van het leefmilieu het voornaamste electorale onderwerp is. Dat strookt met de resultaten van een tussentijdse evaluatie van de Stemwijzer van Knack, die u nog steeds kunt invullen ( Knack.be/stemwijzer). In de Stemwijzer kunt u zelf kiezen welke voorstellen u voorkeur wegdragen, over partijgrenzen heen. In het thema ‘Leefmilieu, mobiliteit en klimaat’ worden de meeste voorstellen aangeklikt. Met dat in het achterhoofd duikt Knack in de verkiezingsprogramma’s van alle Vlaamse partijen. Wat hebben zij te bieden op het gebied van arbeidsmarkt (en specifiek aan jongeren), migratie en klimaat?

Eerst een dienstmededeling. De verkiezingsprogramma’s verschillen danig in omvang, stijl en diepgang. De N-VA (94 bladzijden), Groen (132) en Vlaams Belang (100) ogen het hipst. In één oogopslag vindt de kiezer wat hij/zij zoekt. De diepgang schiet daar soms bij in. Bij de Open VLD (63) al helemaal: hun slogan ‘Gewoon doen’ indachtig lijkt de Vlaamse liberalen er niet veel aan gelegen om uit te leggen hóé ze het dan gaan doen. Het tegendeel bij de SP.A (143): de droge reeks van 879 resoluties is kloek gefundeerd. Bij de CD&V (191) is enige wolligheid niet vreemd aan het behalen van de bronzen medaille voor dikste programma. De PVDA (252) combineert stijl en inhoud: de dikste bundel komt in een frivool kleedje.

Arbeidsmarkt

De strijd tegen jeugdwerkloosheid mag een prioriteit zijn voor de helft van de Europese burgers, in de 975 pagina’s verkiezingsprogramma’s komt het woord niet één keer voor. Jongeren komen vooral in beeld als onderdeel van een ruimere groep die moeilijk aan werk raakt – zoals personen met een migratieachtergrond, kortgeschoolden en 55+’ers. Bij de Open VLD, Groen en het Vlaams Belang komen ze in dit licht nagenoeg niet aan bod.

De SP.A en de PVDA lijken zich het meest bewust van het probleem van jonge werklozen. De SP.A ziet in hen ‘meer en meer een harde, structurele kern binnen de werkloosheid’. De socialisten willen hun loonkosten substantieel verlagen via een vermindering van de RSZ-bijdragen en een directe loonsubsidie. De PVDA wil af van de inperking van het recht op een inschakelingsuitkering voor jongeren (ingevoerd door de regering-Di Rupo) en het jeugdloon.

De Vlaamse coalitiepartners van de ter ziele gegane regering-Michel herhalen de ‘jobs, jobs, jobs’-mantra. De CD&V wil naast de 170.000 extra banen die er volgens prognoses bij zouden komen tussen 2020 en 2024, nog eens 237.000 extra banen creëren – Open VLD zelfs 139.500. De PVDA ziet het smalend aan: ‘Met de “jobs, jobs, jobs!” die de regering-Michel heeft gecreëerd heb je straks drie jobs nodig om rond te komen.’ Ook de CD&V en het VB hebben oog voor de 230.000 werkende armen in dit land. De SP.A beschuldigt daarvoor de ’ten top gedreven flexibilisering op maat van de ondernemingen’. De rode partijen willen na een bepaalde periode van uitzendarbeid bij één werkgever een contract van bepaalde duur automatisch omzetten naar een vast contract. Zo kritisch rood, zo wild is Open VLD. ‘Flexi-jobs zijn een succes!’ en dus moet ‘ een flexi-jobke doen‘ (dixit invoerder van het systeem minister Philippe De Backer) mogelijk zijn voor gepensioneerden en voor wie vier vijfde werkt in de privésector. De N-VA wil dat spoor onderzoeken, de CD&V is koeler. Flexi-jobs komen in het christendemocratische programma maar één keer voor: in de context van oneerlijke concurrentie. Zij vragen de sociale partners om ‘meer rekening te houden met precaire arbeidsstatuten’.

Een ander polariserend voorstel is de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd. Voor de N-VA is dat een prioriteit. Net als de Open VLD wil de partij daar na twee jaar mee ophouden, na een initiële korte verhoging van de uitkering. Het VB vindt die maatregel, wanneer hij dient om te besparen in de sociale zekerheid, ‘ronduit asociaal’. Toch wil ook die partij een beperking in de tijd, behalve voor 50-plussers. De PVDA wil ‘deze jacht op de werklozen’ terugschroeven, De CD&V noteert droog dat ‘de werkloosheidsuitkering blijvende ondersteuning biedt’. Groen heeft er geen standpunt over in haar programma. Daarin wel de trampolinepremie: het recht om een beperkt aantal keren in je loopbaan ontslag te nemen mét recht op een werkloosheidsuitkering.

Migratie

Er is een kamerbrede consensus dat terugkeer het sluitstuk is van een werkzaam asiel- en migratiebeleid. Enkel voor de PVDA hoort daar geen gedwongen terugkeer bij. Maar Groen wil het slechts als laatste middel en de SP.A en CD&V geven de voorkeur aan vrijwillige terugkeer. Een beleidsvisie die door Theo Francken vorige week in Knack werd afgeschoten als een van de vier aanbevelingen uit het VN-migratiepact die de N-VA niet zou uitvoeren. Hij krijgt daarin de steun van het VB. De thuislanden moeten meewerken aan de terugkeer, vindt de Open VLD. ‘Wie dat doet, kan op onze steun rekenen.’ Bij het VB denkt men ook in die richting en zelfs een stapje verder. Neem Filip Dewinters ‘klimaatknip’ in de strijd tegen ‘de te verwachten Afrikaanse diaspora’: derdewereldlanden moeten aan geboortebeperking doen of ze krijgen geen ontwikkelingshulp meer. Groen wil in ruil voor meer legale economische migratiekanalen afspraken maken met Afrikaanse landen voor de terugname van hun burgers die illegaal in Europa verblijven.

Kinderen opsluiten in het kader van een terugkeer, een praktijk die MR, N-VA, CD&V en Open VLD vorige zomer opnieuw invoerden, is uitgesloten voor de PVDA. De SP.A, het VB en Groen spreken zich er niet over uit. Bredere consensus is er over de opvang van vluchtelingen en migranten in de eigen regio of in hotspots in EU-lidstaten aan de buitengrenzen. Vandaar kunnen asielzoekers een asielaanvraag indienen en bij goedkeuring ingevlogen worden. Voor de N-VA kan het énkel nog daar: wie illegaal Europa binnenkomt, verliest onherroepelijk het recht op asiel. Wie op een bootje in de Middellandse Zee betrapt wordt, wordt teruggesleept ( pull back). Die partij wil de middelen en expertise van onder meer Fedasil heroriënteren naar die opvang buiten Europa en in het algemeen voluit gaan voor ‘het hervormen van Europese richtlijnen en verordeningen die een strikt migratiebeleid onmogelijk maken.’ Wanneer dat onmogelijk blijkt, ijveren ze ‘voor een opt-outsysteem naar Deens model’.

De afgelopen regeerperiode kwam de dubbele nationaliteit ter discussie. Afschaffen, vinden het Vlaams Belang en de N-VA. Die laatste partij wil ook de gronden om de nationaliteit in te trekken verruimen, maar concreter dan ‘Wie duidelijk maakt geen deel te willen uitmaken van onze samenleving, verliest de nationaliteit’ wordt het niet. De twee Vlaams-nationalistische partijen willen ook grenzen stellen aan de toegang tot de sociale zekerheid. De Open VLD echoot met ‘België en Europa kunnen niet het toevluchtsoord voor de hele wereld zijn’ de VB-klassieker dat Vlaanderen niet het OCMW is van de wereld. Wie een verblijfsvergunning heeft, verliest die wanneer hij of zij tijdens de eerste vijf jaar van het verblijf op OCMW-steun terechtkomt.

Tot slot: het VB wil de grenscontroles herinvoeren. Daarvoor moet de partij het Schengenpact aanpassen. Of dat lukt, valt te bezien.

Klimaat

De SP.A en Groen willen met een klimaatwet af van de vrijblijvendheid, de CD&V pleit voor een Klimaatpact: samenwerkingsakkoorden tussen de Belgische overheden. Op de N-VA en Vlaams Belang na, houdt iedereen vast aan de (ook door de N-VA getekende) kernuitstap tegen 2025. De SP.A wil die nog vervroegen door alvast ‘scheurtjesreactoren Doel 3 en Tihange 2’ te sluiten. Er zijn alternatieven. De CD&V wil bijvoorbeeld minstens 2,5 GW halen uit windturbines op land en 6,7 GW via zonnepanelen tegen 2030. De Open VLD ziet ‘in Vlaanderen alleen al’ een potentieel van 57 GW aan zonnedaken. ‘En de Noordzee is ons blauwe goud. Vanaf 2026 zullen we al een capaciteit van 4 GW aan windenergie geïnstalleerd hebben. Dat komt overeen met de capaciteit van 4 grote kerncentrales.’ De N-VA wil 2 tot 3 GW aan nucleaire capaciteit minstens 10 jaar langer open te houden. ‘De winst die we daarmee boeken, investeren we in duurzame energietransitie.’ Ook een nieuwe kerncentrale bouwen is niet uitgesloten, ‘indien dit economisch rendabel is’. Groen wil af van alle overheidssteun voor de ontwikkeling van of het onderzoek naar een nieuwe generatie kernreactoren. Alle subsidies voor nucleaire en fossiele energie moeten op de schop, ook voor de PVDA en de SP.A.

De kerndoelstelling van het ‘ecorealistische’ N-VA-klimaatbeleid is ‘het reduceren van CO2-uitstoot op een realistische en kostenefficiënte manier’. Concretere maatregelen dan ‘energie-efficiëntie en energiebesparing’ staan evenwel niet in het programma. Of het is de snellere invoering van de digitale elektriciteitsmeter, waaraan de Open VLD ook de digitale watermeter koppelt voor heel Vlaanderen. Over water deze opmerkelijke vaststelling: ondanks de extreme droogte tijdens de zomer van vorig jaar en de nog steeds niet herstelde grondwaterreserves, vermelden drie partijen (Open VLD, N-VA en VB) niet één keer het woord ‘grondwater’ in hun programma.

Het klimaat inspireert tot bezuinigen op posten. Bij de PVDA en Groen willen ze één overkoepelende minister voor klimaat en energie. De Open VLD wil één klimaatbegroting. Vlaams Belang pleit voor geboortebeperking in Afrika. De PVDA wil dat een Klimaatinvesteringsbank elk jaar 5 miljard euro investeert in openbaar vervoer, isolatie, onderzoek, hernieuwbare energie en andere hefbomen. De CD&V heeft een soortgelijk idee: de publieke investeringsuitgaven opschroeven naar 3 procent van het bbp.

Wat met het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV), de zogenaamde ‘betonstop’? De CD&V wil die juridisch waterdicht uitwerken (Groen en PVDA doen zeker mee). De CD&V wil 100.000 woningen per jaar grondig renoveren of vervangen en stelt daarom voor om het btw-tarief voor afbraak en heropbouw te verlagen. Naar 6 procent, suggereert de Open VLD. Groen wil de Vlaamse renovatiepremie ook openstellen voor privéverhuurders en de renovatiegraad verdrievoudigen, net zoals de SP.A. En die wil tegen 2030 30.000 hectare bouwgrond neutraliseren en enkel nog beton gieten op plaatsen die goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer. Het Vlaams Belang doet ook in dit thema denken aan de kwakzalvers uit de Lucky Luke-albums. Er is één wondermiddel voor álle kwalen: ‘Een immigratiestop is de beste remedie tegen het verder afkalven van onze open ruimten.’

De CD&V wil nog steeds de invoering van slim rekeningrijden voor personenwagens (SP.A ook, Open VLD en N-VA zijn tegen) en wil af van het fiscaal gunstregime voor salariswagens én de tankkaart voor privégebruik vervangen. Het VB gaat akkoord ‘op voorwaarde dat niemand er financieel op achteruitgaat’. De Open VLD en de SP.A zetten in op Mobility as a service: één geïntegreerd systeem dat toegang geeft tot alle vormen van openbaar vervoer en deelvervoer, zoals auto’s, fietsen, steps. Voor die laatste vervoersmodi moet de btw verlaagd worden naar 6 procent, aldus de Open VLD en SP.A. De PVDA wil de diensten van De Lijn en de MIVB gratis maken, net als – onder meer – het traject voor woon-werkverkeer met de trein. Groen denkt ook aan het gebruiksgemak voor de reiziger: tegen 2022 moet je met één kaart alle openbaar vervoer kunnen gebruiken. Het VB en de SP.A hebben een schrootpremie voor oude wagens in het programma.

‘Zwerfvuil aanpakken is ieders verantwoordelijkheid’, vindt de N-VA. Maar geen spoor van een statiegeldsysteem in hun programma. De CD&V, de SP.A, Groen en de PVDA zijn voor, het VB niet. Voor de Open VLD kan één systeem voor het hele land, maar pas als in 2023 blijkt dat de sector de met de Vlaamse regering afgesproken doelstellingen niet heeft gehaald.

Tot slot belooft de N-VA 10.000 hectare extra bos, net zoals Groen (maar die partij zet dat cijfer vreemd genoeg niet in haar programma). De Vlaams-nationalisten willen ‘minstens vier grote, iconische nationale parken in Vlaanderen’. De SP.A wil in 10 jaar tijd 12.000 extra hectare en een ‘kapstop’ tot wanneer duidelijk is hoeveel bos er exact is. Ook voor de CD&V is bosbehoud en duurzame bosuitbreiding ‘prioritair’. Het palmares van Joke Schauvliege indachtig een goede uitsmijter. Er mag al eens gelachen worden ook.