Het was een vreemd persbericht, vorige week: ‘Voer een maximumprijs voor medicijnen in!’ Het kwam niet van SP.A-voorzitter John Crombez, maar wel van diens Vlaams Belang-collega Tom Van Grieken. Al even ongerijmd leek de beslissing van de Vlaamse regering, op voorstel van minister van Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA), om de pelskweek en de foie gras te verbieden. Is de N-VA nu ook al een Gaia-partij? Zo ziet het er wel naar uit, net zoals het Vlaams Belang steeds ‘socialistischer’ wordt.
Ooit werden partijen die zich aan dezelfde kant van het politieke spectrum bevonden gezien als communicerende vaten: het verlies van de SP.A betekende winst voor Groen en het verlies van het VB winst voor de N-VA, en omgekeerd. Die vorm van concurrentie vertrekt van een verticale kijk op het politieke veld, met een opdeling in rechts en links. In die zin zijn het VB en de N-VA dan inderdaad zeer verwante partijen: allebei Vlaams-nationalistisch, allebei rechts en allebei hard tegen links. Er is ook een andere opdeling mogelijk: een horizontale, via sociaal-economische en/of sociaal-culturele breuklijnen. Die vertrekt niet vanuit de partijen en wat zij aan programma, ideologie en ideeën aanbieden, maar vanuit de burgers, de kiezers, en hun bekommernissen en noden. Dan liggen het VB en de N-VA enerzijds en de SP.A en Groen anderzijds al een stuk verder uit elkaar.
Het VB eist een ‘minimumpensioen van 1500 euro’. De N-VA scoort groene punten met een verbod op onverdoofd slachten.
Vandaar dat er politici zijn die begrepen hebben dat er ook stemmen te halen zijn bij de minder evidente concurrentie. Ben Weyts is daarvan wellicht het beste voorbeeld. Bij de Vlaamse regeringsvorming in 2012 schreven de media vooral dat hij de nieuwe minister van Mobiliteit en Openbare Werken zou zijn – en ook wel Dierenwelzijn. Na vier jaar Weyts op Dierenwelzijn blijkt dat dit thema veel kiezers aanbelangt. Dat bleek ook al in Nederland, waar de Partij voor de Dieren (PvdD) aanspraak maakt op een kleine 4 procent van de stemmen, en erin slaagt om Bekende Nederlanders aan zich te binden. Vaak zijn dat figuren die goed liggen bij het hogeropgeleide, eerder progressieve deel van Nederland: schrijvers Maarten ’t Hart, Jan Wolkers en Rudy Kousbroek of cabaretier Kees van Kooten. Waarom zou dat in Vlaanderen fundamenteel anders zijn? Wat zou er trouwens fout zijn aan verontwaardiging bij het zien van de walgelijke beelden van dierenmisbruik in Vlaamse slachthuizen?
Ben Weyts had met zijn keuze een politieke goudader aangeboord. Zijn verbod op onverdoofd slachten werd gestemd door een vrijwel unaniem Vlaams Parlement. Ook progressief Vlaanderen blijkt dierenrechten belangrijker te vinden dan de religieuze gevoelens van moslims of joden. Gaia sprak van een historische gebeurtenis en dankte in het bijzonder de parlementsleden Jelle Engelbosch (N-VA) en Hermes Sanctorum (ex-Groen). Die laatste is de zoon van Johan Sanctorum, een Vlaams-nationalistisch publicist die in het verleden ghostwriter was van VB-kopstukken als Filip Dewinter.
De Sanctorums zijn niet de enige ‘groenen’ met wortels in de Vlaamse Beweging. Ook Wouter Van Besien heeft al geschreven over zijn Vlaams-nationale roots: zijn grootvader Jeroom Van Besien was oorlogsburgemeester van Haacht en werd na de oorlog veroordeeld voor collaboratie, verschillende ooms militeerden ooit voor de Volksunie.
Omgekeerd had je ook Vlaams-nationalisten met een groen verhaal, zoals VU’er Maurits Coppieters. En N-VA-parlementslid Wilfried Vandaele is op dit moment binnen de meerderheid de scherpste criticus van milieuminister Joke Schauvliege (CD&V). Het is een publiek geheim dat Vandaele zijn mosterd haalt bij Natuurpunt en andere groene jongens. Maar de grootste ‘groene’ overwinning valt weer op het conto te schrijven van Ben Weyts, die actiegroepen als StRaten-Generaal en Ademloos mee kreeg rond de overkapping van de Antwerpse Ring, jarenlang een van de belangrijkste groene thema’s in Antwerpen.
Onlangs nog loofde de immer kritische Manu Claeys van StRaten-Generaal (die in 2006 nog kandidaat was voor Groen!) Weyts’ beslissing om geld vrij te maken voor de overkapping: ‘We zijn heel tevreden over de keuzes die, mee op onze vraag, zijn gemaakt. Zij leggen de basis voor een ommekeer in de verdere ontwikkeling van de stad Antwerpen.’
Ook al zijn ook op milieuvlak de verschillen tussen de N-VA en Groen groot en fundamenteel (Groen is voor een snelle kernuitstap, de N-VA niet, Groen is voor een statiegeld op blikjes, de N-VA niet, enzovoort), toch is het duidelijk dat er een ‘groen’ publiek is dat niet ongevoelig is voor het N-VA-beleid, toch niet zoals Ben Weyts dat gestalte geeft.
Vlaams Belang gooit het over een andere boeg. Jarenlang was die partij de aartsvijand van alles wat progressief en rood was. Wie de boeken naleest die in de late jaren tachtig over het VB werden geschreven, ziet dat de socialistische beweging het VB niet alleen aanviel wegens zijn racistische standpunten, maar ook omdat het sociaal-economisch een uitgesproken neoliberale partij was. Toch heeft het VB altijd al voet aan grond willen krijgen bij de Vlaamse arbeiders. De aloude VB-boodschap dat ‘gastarbeiders’ de jobs inpikken van Vlaamse werknemers, viel bij de klassieke basis van socialisten en vakbonden trouwens niet helemaal in dovemansoren. Vandaar ook dat een politicus als Staf Neel, na meer dan twintig jaar voor de SP in de Antwerpse gemeenteraad te hebben gezeten, al in 1992 de overstap maakte naar het VB. Niet veel later begon het VB ostentatief de boodschap van priester Daens te claimen. Dat werd destijds vooral gezien als een provocatie, maar er zat méér achter: het VB heeft zich altijd willen profileren als ‘de partij van de kleine man’. Maar de weerzin tegen alles wat links en socialistisch was, weerhield hen ervan om uit te pakken met klassiek linkse eisen.
Sinds enige tijd is dat voorbehoud weg. Wellicht toonde Marine Le Pen de weg, toen zij het Front National een uitgesproken ‘sociale’ weg deed opgaan. Le Pen daagde een paar jaar terug de socialistische president Francois Hollande zelfs uit op de linkerflank. Ze verzette zich tegen privatiseringsplannen van overheidsinstellingen – La Poste voorop – eiste méér openbaar vervoer, protesteerde tegen de te hoge energiefactuur en tegen een verhoging van de pensioenleeftijd, en noemde de ’te lage’ bedrijfsbelastingen zelfs ‘een ten hemel schreiende onrechtvaardigheid’.
De N-VA speelt op het veld van Groen, het VB op het terrein van de SP.A.
Tom Van Grieken is vast van plan om dat succesmodel te kopiëren. Vorige week nog maakte het VB zich boos omdat Brussels minister Pascal Smet (SP.A) wel gratis openbaar vervoer aanbiedt aan transmigranten, maar dezelfde geste niet wil overdoen voor ‘zwaar zieke Brusselaars’.
Natuurlijk is die sociale strijd nauw verweven met het protest tegen alle vormen van migratie. Maar ook die boodschap is een groot deel van de (oudere, arbeidende) socialistische achterban niet ongenegen – Louis Tobback wist waarom hij asielzoekers al in de jaren negentig vergeleek met ‘meeuwen op een stort’. En het gevecht tegen de groeiende invloed van de imams valt niet slecht bij het voetvolk van wat toch altijd een links-vrijzinnige beweging is geweest, die tot de late jaren negentig de troepen mobiliseerde tegen ‘de CVP-staat’ en de invloed van de katholieke kerk.
Ook belangrijk: het VB boort hier bewust een héél ander publiek aan dan de N-VA. Terwijl de N-VA van activering en langer werken een van haar belangrijkste actiepunten maakt, pakte het VB in maart uit met een heus seniorenplan, waarin niet alleen een maximumfactuur voor de rusthuizen geëist wordt, maar ook een ‘minimumpensioen van 1500 euro’, net zoals de SP.A en de PVDA. ‘De triomfalistische vreugdekreten over de boomende economie staan in schril contrast met het welvaartspeil van onze 65-plussers, een steeds groter wordende bevolkingsgroep’, schreef het VB in een persmededeling. Dat is geen N-VA-taal, maar vakbondsjargon dat het ook bij de socialisten goed doet. Een extreemrechtse partij die uitpakt met een klassiek links eisenpakket: ook in de Wetstraat gaan ‘oude vormen en gedachten’ eraan. De N-VA speelt op het veld van Groen, het VB op het terrein van de SP.A.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
