Van Arabische lente tot Egyptische zomer

In elke taxi, in elke metrowagon en in elk theehuis in Egypte is er maar één gespreksonderwerp: wie wordt president van Egypte?

In elke taxi, in elke metrowagon en in elk theehuis in Egypte is er maar één gespreksonderwerp: wie wordt president van Egypte?

Het zogenaamde stemgeheim wordt hier nergens als flauw excuus gebruikt. Iedereen zegt meteen voor wie hij gaat stemmen en waarom. Tot mijn verbazing is zelfs de keuze van een ongeschoolde tuinman bijzonder goed onderbouwd. Tijdens mijn laatste taxirit zei de chauffeur: ‘Ik stem voor Amr Moussa (voormalig minister van Buitenlandse zaken en hoofd van de Arabische Liga) omdat we iemand nodig hebben met ervaring. Moussa kent de wereld en de wereld kent hem. Bovendien zal hij een tegengewicht bieden voor het Moslim Broederschap die het parlement domineert.”

Moussa, een seculiere (zelfs wijndrinkendde) moslim, is al vele maanden de uitgesproken topkandidaat. Zijn belangrijkste uitdager is Abdel Moneim Abul Fotouh, een voormalige leider van de Moslim Broeders die uit het broederschap werd gezet toen hij zich vorig jaar kandidaat voor het presidentschap stelde. Abul Fotouh krijgt veel steun uit progressieve hoek maar ook van de Salafis, de meer extreme islamisten. Een van de redenen waarom zij hem steunen is om de echte kandidaat van de Moslim Broeders, Mohamed Morsi een hak te zetten. Elke kandidaat is controversieel en kent grote fans en grote tegenstanders. De campagne wordt op het scherp van de snee gevoerd en elke straat, elk plein en vele auto’s hangen vol met affiches en spandoeken. Pick-ups rijden met grote boxen door de straten waaruit het nieuw geschreven campagnelied voor een van de kandidaten loeit.

Een van de hoogtepunten van de presidentiële campagne was het live debat tussen Amr Moussa en Abul Fotouh op een van de commerciële zenders. Het debat zou om negen uur ’s avonds beginnen, maar omdat Abul Fotouh vastzat in het verkeer van Cairo, werd het reclameblok verlengd tot iedereen klaar was. Het debat duurde maar liefst vier en een half uur. Tot twee uur s’nachts. In alle overvolle cafés en theehuizen werd de televisie afgestemd op het debat dat met meer enthusiasme werd gevolgd dan een topvoetbalwedstrijd. Mensen juichten en riepen boe. Maar het meest opmerkelijke is dat mensen na het debat hun mening en stemgedrag veranderden. Zo vonden velen dat Abul Fotouh minder liberaal was dan ze op voorhand dachten en dat hij toch nog te veel een Moslim Broeder is gebleven.

De neergang van het Moslim Broederschap, dat is een van de meest opmerkelijke tendenzen van de afgelopen maanden. Velen stemden in de parlementsverkiezingen voor hen omdat zij het meest de garantie leken te bieden voor de verbetering van het leven van iedereen. Met bijna de helft van de stemmen kregen de Broeders dan ook een enorm mandaat. Vol hoop keken de Egyptenaren massaal naar de rechtstreekse uitzendingen van de parlementaire sessies.

Tot hun ontgoocheling slaagden de Moslim Broeders er niet in om wetten neer te leggen en goed te keuren die het leven voor de gemiddelde Egyptenaar ook maar enigszins aangenamer zou maken. Bovendien nemen vele Egyptenaren het niet dat het Broederschap de grote belofte om geen presidentskandidaat naar voor te schuiven, heeft gebroken. En zo het beeld heeft gecreëerd dat ze uitzijn op de totale macht. De presidentsverkiezingen van woensdag en donderdag zijn de eerste test van hoe sterk de Moslim Broeders eigenlijk nog zijn en hoeveel pluimen ze reeds hebben verloren.

Hoewel deze presidentiële campagne alle kenmerken heeft van een groot democratisch feest, zijn de problemen natuuurlijk legio. Er is nog geen grondwet, waardoor het onduidelijk is wat nu de feitelijke macht zal zijn van de verkozen president. Het is evenmin duidelijk wat de toekomstige rol van het leger zal zijn. Vandaag vervult de legertop de functie van president, heeft ze zowat een derde van de economie in handen en speelt ze zonder twijfel een rol in rechtszaken en dodelijke gewelddadigheden.

Misschien zal het leger eind juni wel formeel de macht overdragen aan de nieuwe president, maar waar de werkelijke macht zal liggen, zal de komende jaren onzeker blijven. Dat zorgt ervoor dat de politieke, economische en veiligheidssituatie precair zal blijven. Het beketent ook dat de machtsstrijd om het afbakenen van de invloedsgrenzen en de privileges nog vele jaren zal duren en vaak niet mooi zal zijn om zien. Bovendien zijn de uitdagingen voor Egypte bijna bovenproportioneel groot. Er is een drastische politiehervorming nodig en een enorme investering in onderwijs, gezondheidszorgen en infrastructuur. De corruptie is geïnstitutionaliseerd en de geheime diensten zitten nog steeds overal. Dit krijgt niemand in de eerstvolgende jaren zomaar rechtgetrokken.

We weten uit de geschiedenis van de landen in Centraal-Europa dat geen enkele transitie gemakkelijk is en dat het soms twintig jaar en meer kan duren voordat een land is geëvolueerd van een arme dictatuur naar een welvarende democratie. We hebben die landen niet alleen veel geld gegeven, maar ook heel wat tijd. We moeten de Arabische landen ook die tijd gunnen, in de wetenschap dat de transitie er ook met vallen en opstaan zal verlopen.

Maar van één ding kunnen we nu al op aan: de Egyptenaren zijn dolenthousiast over hun nieuwe vrijheden en hun recht om mee te bepalen wie de volgende president wordt. Dit zijn de eerste verkiezingen in Egypte, waar de uitslag niet vaststaat. Meer nog, het is totaal onduidelijk wie de volgende ronde haalt en wie er president wordt. Wel duidelijk is dat wie de Egyptenaren zal ontgoochelen, niet moet rekenen op een volgend mandaat. Dat is democratie. En dat is het begin van de Egyptische zomer.

Koert Debeuf