Vaarwel Vlaams Belang? De verkozenen zijn weg, hun ideeën niet

Gerolf Annemans liet weten dat het Vlaams Belang ongetwijfeld terugkeert. Dat is niet nodig, schrijft Jan Blommaert: ‘De erfenis blijft en ze is machtiger dan ooit tevoren.’

Gedurende vijftien jaar, vanaf 1991 tot en met 2006, was het Vlaams Blok/Belang de grootste en meest indrukwekkende electorale partij. Op elk niveau werd verkiezing na verkiezing gewonnen; er leek gewoon geen kruid tegen gewassen. Onder leiding van Filip Dewinter en Gerolf Annemans werd ook in de parlementen zeer sterk werk geleverd: Vlaams Belang was permanent de luis in de pels van het Belgische politieke establishment. Dewinter en Annemans begonnen hun loopbaan met de generatie van Martens, Dehaene en Verhofstadt op de regeringsbanken. Ze overleefden die generatie, alsook die van Stevaert, De Decker en Anciaux. Ze eindigen hun loopbaan met de generatie van Peeters, De Block en De Wever. De eeuwige overlevers zijn nu electoraal ten onder gegaan.

Hun invloed is echter enorm en blijvend. Ze hebben effectief een groot deel van het politieke vertoog van vandaag mee geschapen. Een overzichtje:

1. Migratie

Vlaams Blok/Belang plaatste vanaf het begin de migratie voorop als eerste punt op hun agenda. Dat thema is niet weggegaan, integendeel: het is het thema waarop Maggie De Block nu scoort. Een doodziek debat van bijna twee decennia is slechts beginnen kantelen met de toekenning van het gemeentelijk stemrecht voor allochtonen – wat Filip Dewinter zijn burgemeesterssjerp deed mislopen in 2006 – en de aankomst van een grote en zeer bekwame generatie allochtone politici. Die zijn allemaal ‘gematigd’, deskundig en in meerderheid vrouw. Meyrem Almaci is er het hedendaagse boegbeeld van.

Dat doodzieke debat is echter nog niet geheel weg. We blijven een land waarin leidende politici zich smalend mogen uitspreken over racisme, waarin discriminaties op de arbeidsmarkt en de huisvestingsmarkt hoogstens op gezucht onthaald worden, en waarin een etnocratisch identiteitsideaal zeer belangrijke delen van het electoraat blijft aanspreken. Het geprefereerde instrument van die etnocratie is kennis van het Nederlands – een ‘soft’ criterium dat enkel soft is voor zij op wie het niet wordt toegepast. Iets doen voor allochtonen – het met spoed wegwerken van de structurele scheeftrekkingen in het onderwijs bijvoorbeeld – is in dit land nog altijd moeilijk bespreekbaar. Het is geen deel van wat men verstaat onder een ‘herstelbeleid’ en het komt slechts aan bod als een soort gunstmaatregel, genomen niet omdat het echt moet maar omdat men even vriendelijk wil zijn of lijken.

2. Law and order

Law and order, een kernthema van Vlaams Blok/Belang vanaf dag een tot en met nu, zijn vanaf het midden van de jaren ’90 beginnen behoren tot het kernarsenaal van zowat elke grote partij. Louis Tobback zei toen dat veiligheid een zaak was voor iedereen, en daarom dus een geknipt socialistisch thema. Liberalen, christendemocraten en Vlaams-nationalisten sprongen mee op die trein, en we leven nu in een samenleving die middels GAS-boetes en allerhande andere vormen van surveillantie veel dichter op de huid van z’n burgers zit, en die naast misdaad en misdrijf ook de eindeloze en onbeperkte categorie van ‘overlast’ hanteert als disciplineringsmiddel. Vlaams Blok/Belang genoot intens van de veiligheidspaniek na 9/11 en was maar al te blij dat ook anderen het intrinsieke verband zagen tussen islam en onveiligheid.

3. Vlaams-nationalisme

Vanzelfsprekend kwam Vlaams-nationalisme met het Vlaams Blok/Belang op een geheel nieuwe manier op de agenda van de nationale politiek. Daar waar het ‘federalisme’ van Martens eertijds nog als uiterst extremistisch werd beschouwd, verlegde het Blok/Belang de lat naar onafhankelijkheid. De grens tussen wat ‘radicaal’ en ‘gematigd’ is, kwam daarmee ook helemaal anders te liggen. Het uiteenspatten van het unitaire België werd verkiezing na verkiezing bevestigd als een motief dat vele stemmen trok, en N-VA heeft hiervan zeer dankbaar gebruik gemaakt. Maar merk op dat alle Vlaamse partijen onder druk van het Blok/Belang veel nadrukkelijker zijn gaan opschuiven naar de ‘extreme’ vormen van Vlaams-nationalisme, en dat ze nu allemaal Vlaanderen als de evidente horizon van hun politiek zien. Etnocratische identiteitsvisies zijn al lang niet meer beperkt tot de Flaminganten. Men kan dit alweer vaststellen aan de consensus die er heerst wanneer het over de kennis van het Nederlands in allerhande maatschappelijke domeinen handelt.

4. Democratie

Het Vlaams Blok/Belang heeft tenslotte ook de betekenis van ‘democratie’ veranderd. Ze heeft ze met name vernauwd, van een Groot Verhaal tot een reeks regeltjes die draaiden rond verkozen worden en ‘de stem van het volk’ vertolken (hun aloude baseline luidt ‘wij zeggen wat U denkt’). Wanneer men verkozen is, is men automatisch democraat, en aangezien vrijheid van meningsuiting het hoogste goed is in een democratie mag men zeggen wat men wil – het goorste racisme is dan immers gewoon een ‘mening’ die niet enkel vrij mag geuit worden, maar die zelfs moet gerespecteerd worden door anderen. Dewinter was samen met Stevaert een van de grondleggers van het populisme waarvan De Wever thans geniet en waarin hij uitblinkt.

Straatvechter Filip tegen Plezante Bart

We zitten dus met een enorme en persistente erfenis van het Vlaams Blok/Belang. Men kan de N-VA niet begrijpen zonder in te zien dat een belangrijk aspect van het succes van De Wever erin bestond vlak naast Dewinter te gaan staan en vanuit die plaats vooral stijlverschillen uit te spelen. Straatvechter en Bullebak Dewinter stond naast Plezante en Wat Tragische De Wever, die zodoende extreme standpunten als gematigd kon doen verkopen. En De Wever vult het verhaal van Dewinter verder aan: Filip greep naast de sjerp van Antwerpen die De Wever nu draagt, en Dewinter mocht nooit meedoen met regeringsformaties terwijl De Wever er al behoorlijk wat heeft afgelopen.

Dewinter is nooit opgehouden de gelijkenissen tussen het N-VA-beleid en de standpunten van het Blok/Belang aan te wijzen. Hij had en heeft gelijk.

De extreemrechtse grondstroom is van bedding veranderd maar niet van karakter

Het electorale kannibalisme van N-VA op Vlaams Belang blijkt uit alle analyses. Het blijkt nog meer uit de lange lijst Belang-leden die de laatste jaren zijn overgelopen naar de N-VA. Een creatieve telling van de parlementszetels vandaag zou best kunnen uitwijzen dat er nu meer (ex-)Belangers in het parlement zetelen dan in de hoogdagen van het Blok/Belang. Daar kopen Dewinter en Annemans uiteraard niet veel mee. Maar hun gedachtegoed blijft lekker voort leven in de extreemrechtse grondstroom die van bedding is veranderd maar niet van karakter.

Ook andere partijen hebben inmiddels belangrijke delen van het Vlaams Blok/Belang programma als evidenties opgenomen in hun eigen visieteksten. In die zin is er nooit van een cordon sanitaire sprake geweest; of althans: het was een cordon dat mensen tegenhield maar ideeën doorliet. Het heette immers dat Dewinter en Annemans ‘de juiste vragen stelden maar foute antwoorden gaven’. Dat de overname van vragen inhoudt dat men ook de uitgangspunten mee overneemt, heeft men pas veel te laat beseft.

De Wever klinkt verdacht verwant aan Dewinter

Het verdwijnen in de politieke en electorale marge is dan ook even goed het verdwijnen van de mensen van het Vlaams Blok/Belang, niet van hun ideeën.

Het Blok/Belang heeft Vlaanderen effectief en ingrijpen verrechtst: het politieke centrum ligt nu veel meer aan de rechterkant dan toen het Blok zijn opgang begon, zowel wanneer het over identiteits- en natievormende thema’s gaat als in het domein van sociaal en economisch beleid, veiligheid, immigratie, openbare orde en democratie. Het zijn grote brokken van het oude Blok/Belang programma die een derde van de Vlaamse kiezer naar N-VA hebben gezogen. De Wever bekt beter dan Dewinter, maar wat hij bekt klinkt verdacht verwant aan wat Dewinter bekte.

Annemans liet weten dat het Vlaams Belang ongetwijfeld terugkeert. Dat is niet nodig: de erfenis blijft en ze is machtiger dan ooit tevoren.