‘Uitlevering Puigdemont? Belgische regering kan zich niet zomaar verschuilen achter de rechter’

Binnenkort komt Catalaans President Puigdemont voor de rechter. De Belgische rechter kan niet zomaar ingaan op het Spaanse verzoek. Hij moet dit toetsen aan het EVRM. En de regering kan zich niet, als een Pontius Pilatus, verschuilen achter de rechter. Zelfs niet indien de rechter de overlevering beveelt, stellen Veerle Wouters en Hendrik Vuye.

Spanje heeft een Europees aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen de Catalaanse president Carles Puigdemont. Binnenkort moet hij voor de Raadkamer verschijnen. Er bestaat nogal wat onenigheid over wat de Raadkamer nu precies moet doen. Sommigen stellen dat de uitlevering nagenoeg een automatisme is. Inderdaad, meestal is dit zo, maar is dit ook het geval in deze zaak? Dit durven we alvast te betwijfelen.

Er moet eerst en vooral sprake zijn van dubbele strafbaarheidsstelling. Dit betekent dat de ten laste gelegde feiten zowel in Spanje als in België strafbaar moeten zijn. Is dit niet het geval, dan wordt de tenuitvoerlegging geweigerd. In het Spaanse Strafwetboek wordt het uitroepen van de onafhankelijkheid strafbaar gesteld als rebellie (art. 472 SW). Het Belgische Strafwetboek kent misdrijven tegen ‘de veiligheid van de Staat’. Deze veronderstellen altijd een vorm van geweld, bijvoorbeeld een aanslag op de koning, het opnemen van wapens, een aanslag met het oogmerk om een burgeroorlog te ontketenen, … De Catalanen hebben nooit geweld gebruikt. Van dubbele strafbaarheidsstelling lijkt dus geen sprake.

De Wet betreffende het Europees aanhoudingsmandaat stelt ook dat de rechter het uitvoeringsbevel moet weigeren wanneer er ernstige redenen bestaan dat afbreuk wordt gedaan aan de fundamentele rechten van de betrokken persoon, zoals het recht op een eerlijk proces (art. 6 EVRM). Bewijzen dat de Spaanse justitie partijdig is of dat er geen eerlijk proces mogelijk is, is niet zo makkelijk. De Spaanse justitie heeft op dit punt zeker geen uitmuntende reputatie. Dit juridisch hard maken, dat is nog iets anders.

Maar er is een ander veel sterker argument. Het Mensenrechtenhof waakt met grote gestrengheid over de vrije meningsuiting en het vrije politieke debat (art. 10 EVRM). Wat de Catalaanse parlementsleden en regeringsleden doen, valt zonder enige twijfel onder het vrije politieke debat. Volgens deze rechtspraak mag men streven naar een politieke omwenteling op voorwaarde dat dit vreedzaam gebeurt en dat de nieuwe Staat ook beantwoordt aan de standaarden van de mensenrechten. In Catalonië is voldaan aan beide voorwaarden.

Geen automatisme

De regeling van het Europees aanhoudingsmandaat is een procedureregeling die de overlevering van een persoon aan een andere Lidstaat van de Europese Unie vergemakkelijkt. Maar dit betekent helemaal niet dat het Europees Mensenrechtenverdrag niet van toepassing is. De rechter zal het Spaanse verzoek moeten toetsen aan artikel 10 EVRM.

Er zijn precedenten in de rechtspraak van het Mensenrechtenhof. De zaak-Neulinger en Shuruk tegen Zwitserland (6 juli 2010) gaat over internationale ontvoering door een ouder. Isabelle Neulinger is gevlucht uit Israël met haar zoontje Noam nadat haar man zich heeft bekeerd tot een radicaal orthodoxe stroming. Ze vreest voor de opvoeding van haar zoontje. Op grond van het Haags Kinderontvoeringsverdrag beveelt de Zwitserse rechter de terugkeer van Noam naar Israël. Dat de Zwitserse rechter het Haags verdrag juist heeft toegepast, daar bestaat geen twijfel over. De terugkeer is een automatisme volgens dit verdrag. Maar net hier steek het Mensenrechtenhof een stokje voor op grond van artikel 8 dat het recht op familieleven en privéleven waarborgt.

Dit Haags Verdrag is een procedure-regeling (‘essentiellement un instrument de nature procédurale’) oordeelt Straatsburg. Het is geen Verdrag dat de eerbiediging van de mensenrechten waarborgt. Net daarom oordeelt het Mensenrechtenhof dat er geen sprake kan zijn van een automatisme nu artikel 8 EVRM van toepassing is: ‘… le retour de l’enfant ne saurait être ordonné de façon automatique ou mécanique’. Hetzelfde geldt voor de regeling inzake het Europees aanhoudingsbevel. Dergelijke procedure-regelingen sluiten de toepassing van het EVRM niet uit.

Hetzelfde geldt nu in de zaak-Puigdemont. Spanje schendt het recht op vrije meningsuiting en het recht op het vrije politieke debat (art. 10). Daar kan geen twijfel over bestaan. Van een ‘automatische of mechanische toepassing’ van het Europees aanhoudingsbevel kan geen sprake zijn. De Belgische rechters zullen het EVRM in rekening moeten brengen en de tenuitvoerlegging van het Spaanse verzoek weigeren.

Stel nu eens dat de Belgische rechter het EVRM toch naast zich neerlegt en de overlevering van president Puigdemont aan Spanje beveelt. Kan de regering zich dan zomaar verbergen achter een beslissing van de rechterlijke macht? Politiek bekeken zou dit natuurlijk een heel makkelijke piste zijn voor de regering-Michel. We wassen, net als Pontius Pilatus, onze handen in onschuld.

Maar dit zal niet lukken. In het arrest-Neulinger en Shuruk steekt het Mensenrechtenhof ook hier een stokje voor. De rechterlijke beslissing die de terugkeer van Noam beveelt blijft overeind. Maar, oordeelt Straatsburg, indien Zwitserland deze rechterlijke beslissing uitvoert, dan is het EVRM geschonden. In het dispositief leest men: ‘ … dans l’éventualité de la mise à exécution de l’arrêt du Tribunal fédéral du 16 août 2007, il y aurait violation de l’article 8 de la Convention‘. Hetzelfde geldt evident in de zaak-Puigdemont.

De regering-Michel zal dus haar verantwoordelijkheid niet kunnen ontlopen. De handen wassen in onschuld als Pontius Pilatus is geen optie. Zich achter de rug van de rechter verbergen kan niet. De regering zal zelf standpunt moeten innemen. En dit is een heel goede zaak, want mensenrechten zijn belangrijk. Zou een gewaarschuwde regering er twee waard zijn?