Tv-maker Sarah Vandeursen: ‘Het leven is fantastisch, maar de wereld is shit’

Voor Sarah Vandeursen werd de verplichte humor een keurslijf. De balans tussen grap en ernst was zoek. ‘Ik heb beide nodig.’ Maar zwijg haar over evenwicht in het leven.

‘In mijn verbeelding ben ik een geweldige loper. Zo iemand die zich door niets laat afschrikken, die door regen en wind beukt. Dan vertrek ik hier’, vanuit haar deuropening wijst Sarah Vandeursen naar links, waar de straat doodloopt in een pad dat tussen het opschietende struweel verdwijnt, ‘maar meestal heb ik gewoon te weinig zelfdiscipline. Ik vind altijd wel een excuus om het niet te doen, om niet die loopkleren aan te trekken. Voor het eerst in mijn leven heb ik een volledig samengestelde outfit gekocht, ik dacht dat het zou helpen, maar nee, het maakt geen verschil.’

Van het pad op het einde van de straat glijdt mijn blik naar het gebouw tegenover haar huis. ‘Melita Meat’ hangt er in grote letters boven de dubbele toegangsdeur. Vandeursen glimlacht en knikt. ‘Inderdaad, ik woon tegenover de döner kebabfabriek.’ Het is het soort licht absurde, fijnzinnige humor waar ze van houdt. De humor van het ongemak, niet die van de bulderlach.

‘Ik ben vaker ernstig dan men denkt. Maar ik zie ook altijd wel de humor in van al mijn ernst. Dat verwart blijkbaar. Op een bepaald moment werd ik er best droevig van, dat ze altijd maar verwachtten dat ik grappig was, terwijl mijn melancholische kant volledig uit het zicht verdween. Dus als het gaat om balans in mijn leven, dan is dat vooral mijn zoektocht. Hoe hou ik mijn grappige en minder grappige kant in evenwicht, hoe koester ik ze evenveel?’

‘Wanneer ik me fysiek sterk en energiek voel, wegen al die vragen niet zo door, maar helaas – en dat is een van mijn frustraties – ben ik lichamelijk vrij zwak. Komt dat omdat ik een vleesbroodje groot was toen ik geboren ben? Waarschijnlijk wel. Ik was de nageboorte van mijn tweelingbroer en heb zes weken in de couveuse gelegen. Ik heb al mijn leven lang gevoelige luchtwegen en ik ben snel ziek.’

Sinds een week weet Vandeursen dat ze klierkoorts heeft. De opgewektheid waarmee ze het vertelt, verraadt de opluchting van de diagnose. Een halfjaar lang was ze vooral moe en futloos, het gebrek aan energie zoog haar mentaal leeg en blies kleine angsten en zorgen op tot donderwolken.

‘Ik begon aan alles te twijfelen. Mezelf, mijn werk. Waarom was ik zo uitgeput? Op de duur beeldde ik me van alles in, de ergste diagnoses eerst. Daardoor was ik ook bang om bloed te laten nemen. Nu weet ik gelukkig wat er aan de hand is en ben ik in aanvaardingsmodus. Het komt goed. Als ik gewoon voldoende rust, dan kan ik straks toch nog die geweldige loper worden en in mijn gloednieuwe outfit de elementen trotseren. Al zal ik wel weer op de cardioband in de fitness eindigen. Zo gaat het meestal. Ook al haat ik het.’

Waarom fitnessen als u de fitness haat?

Vandeursen: Goeie vraag. Ik ga er vooral naartoe voor de sauna achteraf. De combinatie van eerst extreme verveling op die cardioband, waar ik de hele tijd dezelfde handeling doe, wetende dat ik nadien zonder schuldgevoel een uur in de sauna mag liggen, werkt wel. En het moet gezegd: wanneer ik daar buiten kom, voel ik me echt alsof ik de wereld aankan.

Denkt u te veel? Gaat uw hoofd soms met u aan de haal?

Vandeursen: Als alles goed gaat, pieker ik weinig en relativeer ik gemakkelijk. Vroeger kon ik wel liggen malen in mijn bed, maar ondertussen heb ik ook door dat de nacht de geest verduistert en neem ik al die nachtelijke gedachten niet meer zo serieus. Bovendien weet ik perfect wat me geestelijk en lichamelijk helemaal tot rust brengt.

O ja? Wat is het?

Vandeursen: Aanrakingen. Ik ben heel tactiel en kan enorm genieten van twee lichamen tegen elkaar, van de warmte, van strelingen en in het beste geval de orgastische ontlading, maar dat hoeft niet altijd. Ik zou me geen leven zonder aanrakingen, kussen en seks kunnen voorstellen. Het zijn de enige momenten waarop je je lichaam echt, in zijn geheel voelt.

Hebt u, ondanks uw frustratie over uw lichamelijke zwakheid, vrede met uw lichaam?

Vandeursen: Er zijn momenten waarop ik mezelf heel aantrekkelijk vind. Vroeger had ik complexen en probeerde ik van alles weg te stoppen of te verhullen. Ik vind het nog altijd niet fijn dat mijn borsten klein zijn of zo goed als onbestaand, maar ik heb er mij bij neergelegd. Laten we zeggen dat mijn blik op mezelf de afgelopen jaren verzacht is. Ik weet dat ik nooit de mooiste van de wereld zal zijn, en eerlijk gezegd interesseert me dat ook niet, ik ga liever voor charisma en uitstraling. Het heeft ook geholpen dat ik vrij jong moeder ben geworden. Met de bevalling is een hoop shit uit mijn leven verdwenen. Het schenkt je een excuus voor de rest van je leven. Heb je commentaar? Goed, maar ik heb wel een kind gebaard, dus zwijg gewoon.

U bent vrij abrupt gestopt bij De Ideale Wereld. Had de vermoeidheid van het afgelopen halfjaar daarmee te maken?

Vandeursen: Dat heeft een rol gespeeld, maar er kwamen allerlei zaken samen. Je weegt toch elke keer af of je werk je voldoening geeft of dat het louter inspanning vraagt. Ik merkte dat ik er meer energie in stak dan het me opleverde, waardoor ik nog meer uitgeput raakte. Ik had weinig fut om zelf ideeën te bedenken, wachtte tot er iets gebeurde, daardoor verveelde ik me vaak en begon ik ongeveer alles te haten. Ik haatte actualiteit. Ik haatte moppen. Ik haatte televisie met al zijn rigide regels. Waarom mag zo’n sketch maar drie minuten duren? Tja, dan zit je niet op je plaats in een tv-programma dat draait om actualiteit en humor. Bovendien merkte ik dat ik cynisch begon te worden, en ik had één ding met mezelf afgesproken: als ik cynisch word, stop ik ermee. Toen ik hardop voor mezelf uitsprak, ‘Ik hoef daar niet te werken’, viel er een last van mijn schouders. Het was gewoon op.

Betekende het ook afscheidnemen van een droom?

Vandeursen: Misschien eerder van een illusie. Toen ik in 2016 begon bij De Ideale Wereld kreeg ik van iedereen te horen dat het de plek was waar ik thuishoorde. Ik herkauwde dat in mijn hoofd. Maar tegelijk merkte ik dat de omgeving van De Ideale Wereld me intimideerde en dat ik er moeilijk mijn plaats vond, wat dan weer confronterend was. Het lijkt fantastisch om hele dagen een humorprogramma te maken, maar het is ook slopend. De deadlines zijn genadeloos, er is nooit tijd om iets behoorlijk uit te werken, je moet de frustratie van ‘net niet goed genoeg’ aanvaarden en die druk zorgt er ook voor dat er weinig ruimte is voor warme, menselijke kwaliteiten of voor zachtheid. Blijkbaar ben ik daar gevoelig voor. Ik heb dat aanvaard en dan is het het niet waard om op je werk te verpieteren en er kapot aan te gaan. De balans waar ik het net over had, was zoek. Ik moest de grappige vrouw zijn. Maar sinds ik in therapie ontdekt heb dat ik humor al die jaren gebruikt heb als afweermechanisme, kon ik het steeds minder verdragen. Ik vond mezelf niet meer zo tof met mijn grappen en grollen. Het is goed, jongens, dacht ik, mag ik ook nog iets voelen?

Was humor de muur waarachter u zichzelf kon verbergen?

Vandeursen: Thuis was er veel humor, we zaten vaak onnozel te doen. Ik ben blij dat ik dat meegekregen heb, maar het was ook een manier om bepaalde zaken niet te benoemen. Mijn mama had een tijd lang last van depressies. Dat was best zwaar. Er waren veel goede periodes, maar de onvoorspelbaarheid van hoelang het zou duren voor het weer beter werd, maakt dat je als kind niet goed weet hoe ermee om te gaan. Humor was de manier. Maar als je dat altijd plat relativeert en jezelf wijsmaakt: het is allemaal goed, we lachen er eens mee, dan komt het dus niet goed. Op school was ik de belachelijke figuur, de hele tijd onnozel doen. Als ik er nu op terugkijk, kan ik mezelf zo triestig vinden. Omdat het iets fakes heeft als je humor gebruikt om van alles weg te duwen.

Heeft therapie die muren gesloopt?

Vandeursen: Therapie heeft vooral veel illusies gesloopt. Over wie ik dacht dat ik was en moest zijn. Ik heb mezelf leren te begrijpen en heb eindelijk wat zelfrespect en zelfliefde opgebouwd. Terwijl ik vroeger een stem in mij had die me meestal neerhaalde, want niets was goed genoeg, heb ik nu een innerlijke lifecoach. Ik kan het iedereen aanraden.

Had u geen zelfliefde?

Vandeursen: Heel weinig. Waardoor ik ook begreep waarom mensen me altijd klasseerden als iemand zonder schaamte. Het maakte allemaal niets uit, want ik ben toch maar ‘dat’. Ook dat was een illusie. Ook die heb ik onderuitgehaald. Dat was best hard. Maar het voelt nu echter aan. Het is een grote geruststelling dat het leven niet altijd fantastisch hoeft te zijn, dat ik mijn lijden eens kan koesteren en zelfs schoon vinden en dat ik kwetsbaar mag zijn.

Waarom hebben we het daar zo moeilijk mee, met die kwetsbaarheid?

Vandeursen: Ik snap dat ook niet zo goed. Ik heb voor mezelf beslist om het gewoon toe te laten en ik wil niet in systemen zitten die dat onmogelijk maken. Een van de mooiste eigenschappen die een mens kan hebben in deze wereld is naïviteit. Ik was die kwijt. Ik zat vast in een behoorlijk negatieve spiraal en het bizarre was dat ik het zelf niet doorhad. Ik maakte mopjes, ik relativeerde en ik omschreef mezelf als een positief ingestelde vrouw. Dat was gewoon niet waar. Nu kan ik zeggen: ik ben realistisch met positieve opflakkeringen en soms negatieve, en met deze persoon kan ik leven. Ik ben nog altijd in therapie en ik ga dat nog even blijven doen. Ook voor momenten zoals nu, wanneer ik fysiek verzwakt ben, dan voel ik me mentaal weer afglijden en heb ik de neiging in oude patronen te vervallen. Een brein kun je zo veel wijsmaken. Dat is echt indrukwekkend.

Optreden met Kenji Minogue, de gelegenheidsband die u had met Emilie De Roo, omschreef u vaak al lachend als therapie. Was dat echt of een grap?

Vandeursen: Behoorlijk echt. Dat was – wat ze noemen – schreeuwtherapie. Op het podium gaan staan en het vuilste van het vuilste roepen. Ik was kapot na zo’n optreden, maar ook helemaal zen. Emilie en ik worstelden wel een beetje met dezelfde miserie. Dat zit niet in onze nummers, maar wanneer we op een podium stonden en we elkaar oppepten en nog zotter maakten, was dat een geweldige uitlaatklep. Dat heeft me heel lang rustig kunnen houden naast het podium. De kwaadheid gleed letterlijk van me af. Optreden is een soort geestelijke en lichamelijke reiniging. De catharsis achteraf is vrij verslavend.

Waar kwam jullie boosheid vandaan?

Vandeursen: Onverwerkte zaken. Jeugdtrauma’s.

Mag ik vragen welke?

Vandeursen: Wat ik daarnet al aangaf, de periodes waarin mijn mama depressief was en de angst om dat over te erven. Maar ook de aanranding die ik meemaakte toen ik negen jaar was. Ik schaamde me kapot, hield het jarenlang verborgen en wat ik nu dertig jaar later nog steeds moeilijk en vervelend vind, is dat ik een blinde vlek heb. Ik herinner me niet precies wat er gebeurd is en van voor mijn negende zijn al mijn herinneringen weg. Dat is heftig, maar ik heb dat lang geminimaliseerd en gerelativeerd zoals alles in mijn leven. Ik kwam thuis van dat bos en begon mopjes te maken. Dat was mijn manier om ermee om te gaan, het was de enige manier die ik kende. Op mijn zestiende hebben mijn ouders me al eens naar een therapeut gestuurd, omdat ze zich zorgen maakten, maar dat was te vroeg. Ik wilde vooral dat ze me met rust lieten. Het heeft zijn tijd nodig gehad. Dertig jaar. Ik zeg het: ons brein kan ons lang voor de gek houden. Weet je trouwens wat helemaal bizar is? Het jaar waarin ik gecrasht ben en in therapie ben gegaan, was het jaar waarin mijn dochter negen werd. Die link heb ik pas nadien gelegd.

Helemaal in het begin hadden we het over de balans tussen humor en ernst en alle gradaties daartussen.

Vandeursen: O ja, ik vind het bevrijdend om per ongeluk grappig te zijn. Maar heb ik echt het woord ‘balans’ uitgesproken?

Het kan ook dat u ‘evenwicht’ zei.

Vandeursen: Dan moet ik even iets rechtzetten. Evenwicht en balans zijn niet mijn woorden. Ik kan hier zitten te zeveren en palaveren over hoe belangrijk dat is, maar eerlijk: fuck it, evenwicht. Ik zou geen leven kunnen leiden waarin ik me de hele tijd een beetje gelukkig voel, dan ga ik liever diep om me nadien heel gelukkig te voelen. Pas op, ik pleit niet voor manie of voor manisch-depressief zijn, maar die hoogtes en laagtes zitten in mij. Ik kan ermee functioneren, ze halen mijn leven niet overhoop, maar ze zorgen er wel voor dat ik periodes heb waarin ik enorm creatief ben en durf of kan gaan. Dat koester ik. Het is logisch dat je achteraf moe bent. Ik leef daar liever mee dan dat ik mezelf aanleer om vlak te zijn. Je mag er gewoon niet aan kapotgaan, aan de hoogtes en de laagtes. Daarin zit de balans. Om niet over de grenzen van toppen en dalen te gaan.

Blijft boosheid altijd een heel klein beetje een drijfveer?

Vandeursen: Een mens heeft alle recht om boos te zijn in deze wereld. Probeer het eens, normaal functioneren in deze zieke wereld. Hoe doe je dat? Zeker als je kinderen hebt. Bij momenten kan ik dat niet zo goed aan. Ook dat is balans. Het is voor mij heel gezond om niet met de actualiteit bezig te zijn. Dat is misschien zwak, maar ik kan het niet aan. Ik ben niet wereldvreemd, maar ik haal er niets uit. Onlangs heb ik toch nog eens met mijn dochter naar het nieuws gekeken. Ik voelde me terneergeslagen en platgedrukt. Ken je mijn motto?

Nee?

Vandeursen: : Het leven is fantastisch, maar de wereld is shit.