‘Trollenlegers zijn een cruciale Kremlintactiek geworden: Europa moet regels opstellen om online nepgedrag beter te herkennen’

‘De omvang van Russische trollactiviteiten in Europa zou zowel politieke leiders als de gewone burger zorgen moeten baren’,  schrijven Péter Krekó, Csaba Molnar en Lóránt Győri van de denktank Political Capital Institute in Boedapest.

Troll armies zijn een cruciaal onderdeel geworden van de Kremlintactiek voor het verspreiden van desinformatie. Ze doken voor het eerst op in 2016, toen de Internet Research Agency, geleid door Poetins vertrouweling Yevgeny Prigozhin, duizenden mensen op een troll farm in Sint-Petersburg inzette om invloed uit te oefenen op belangrijke buitenlandse verkiezingen, waaronder de strijd om het presidentschap tussen Donald Trump en Hilary Clinton. Nu zijn ze weer springlevend – zij het op een totaal andere schaal – en maken ze deel uit van de Russische invasie van Oekraïne.

Ditmaal zijn ze echter minder duidelijk zichtbaar aanwezig als gevolg van geoblocking van belangrijke bronnen van desinformatie, Sputnik en Russia Today, en de verwijdering van hun content op de grootste socialmediaplatformen ter wereld, Twitter, Facebook en YouTube.

Uit onderzoek dat door de Britse regering in mei 2022 werd gepubliceerd, bleek dat Rusland zijn legers van bots en trollen heeft uitgebreid sinds de invasie van Oekraïne op 24 februari 2022. Een nieuw troll army, gelinkt aan Prigozhin, de oprichter van het Russische huurlingenbedrijf de Wagner Group, heeft het strijdtoneel betreden, zo luidde de waarschuwing. Naast de mainstream media en politici, zoals de toenmalige Britse premier Boris Johnson en Duitse bondskanselier Olaf Scholz, hebben de trollen zich gericht op manipulatie van de publieke opinie door desinformatie te spuien op diverse socialemediaplatformen (Facebook, Twitter, TikTok, Telegram). Onderzoekers van META bewezen in augustus dat trollen van ‘Cyber Front Z’ verbonden zijn aan een troll factory van Prigozhin. Uit een ander onderzoek, gepubliceerd op 6 november, bleek dat ‘sluimerende’ socialmedia-accounts, ooit gelinkt aan de IRA, weer actief waren en hun vizier hadden gericht op president Biden’s aanpak van de Oekraïnecrisis, in de aanloop naar de tussentijdse verkiezingen.

Met behulp van van tekstmining en kwalitatieve analyse heeft onze denktank Political Capital de activatie van deze trollaccounts gevolgd en geanalyseerd, alsmede hun verspreidingsstrategieën in de nasleep van de oorlog in de V4-landen, Duitsland, Italië en Roemenië. Hun inauthentieke gedrag kwam aan het licht door het herhaaldelijke gebruik van stockfoto’s en specifieke patronen in het plaatsen van berichten, waarbij dezelfde reactie woord voor woord werd herhaald op verschillende Facebookberichten. Ons team onderzocht repetitieve teksten van ten minste vijf woorden die minimaal 200 keer op socialemediakanalen werden geplaatst, en bracht een reeks bevindingen aan het licht.

(Lees verder onder het artikel.)

Ten eerste bleek uit ons onderzoek naar de V4-landen dat er opmerkelijke verschillen bestaan tussen de activiteiten en boodschappen in de verschillende landen. In Hongarije en Tsjechië ontdekten we bijvoorbeeld een groot aantal vergelijkbare berichten die op één lijn zaten met de berichtgeving uit het Kremlin. Van de vijf boodschappen die in beide landen werden verspreid, waren er drie gericht op (1) Oekraïne die genocide pleegt in de Donbas, (2) neonazi’s die Oekraïne overnemen, of (3) het feit dat Oekraïne geen echte staat is. In Polen zou een dergelijke tactiek echter niet werken, vanwege de wijdverbreide onvrede ten opzichte van Rusland. Daarom werd geprobeerd de geopolitieke onrust te benadrukken door te suggereren dat de regerende PiS-partij de nationale veiligheid niet op orde had en dat samenwerking met de NAVO Polen de oorlog in zou slepen.

In Duitsland poogden de trollen vooral het schuldgevoel onder de Duitse burgers te versterken. Hun boodschap trachtte ook de oorlog neer te zetten als een conflict tussen Rusland en het Westen (VS en NAVO), met de nadruk op vermeende schendingen van beloften aan de Sovjet-Unie en Rusland betreffende de uitbreiding van de NAVO.

Ten tweede kwam uit het onderzoek naar voren dat veel van deze leugens in Moskou zijn ontstaan. Drie boodschappen die door de trollen in Hongarije werden herhaald, konden eenvoudig als zodanig worden geïdentificeerd. Het ging hierbij om: ‘Oekraïne bestaat niet’; ‘de nieuwe dictatoriale wereldorde van de NATO’ en ‘de afgelopen acht jaar van genocide in de Donbas’. De eerste van deze boodschappen werd de wereld in geholpen door een organisatie die banden heeft met de Oekraïense pro-Poetin oligarch Viktor Medvechuk en was zogenaamd afkomstig van het ‘persbureau’ van de separatisten. Uit onderzoek door het AFP bleek dat dezelfde boodschap werd verspreid in het Grieks, Duits, Engels en Bulgaars.

Ook vindt de berichtgeving uit het Kremlin in sommige regio’s steeds meer ingang bij de massamedia. Tijdens ons onderzoek hebben wij desinformatie van het Kremlin ontdekt op grote mediakanalen, waaronder RTL, RTL Aktuell, Sat1 en ZDF Heute, die in eigen land een groot publiek bereiken. Ze slaagden er ook in om door te dringen tot welwillende politieke overheden in sommige landen. Zo werd in opiniestukken uit de mainstream pro-regeringsmedia in Hongarije ten onrechte beweerd dat er een ‘genocide’ of ‘etnocide’ wordt gepleegd tegen de Russische of Hongaarse minderheid – hetgeen verwijst naar een langdurig diplomatiek conflict tussen Kiev en Boedapest over de taalrechten van minderheden. Ook politici van de Duitse AfD, de Roemeense sociaaldemocraten, Robert Fico in Slowakije en de Trikolor-partij in de Tsjechische Republiek hebben aandacht geschonken aan boodschappen uit het Kremlin.

Lees verder onder het artikel.

Uiteindelijk hebben we deze trollaccounts voornamelijk op basis van hun fouten weten te ontmaskeren. In verschillende gevallen ontdekten we bijvoorbeeld dat zogenaamde Slowaakse Facebookgebruikers in het Hongaars reageerden op Tsjechische Facebookpagina’s, en dat Italiaanse gebruikers reacties in hun moedertaal plaatsten op Colombiaanse pagina’s, etc. Nog opvallender waren profielen die tegelijkertijd uitgesproken pro- en anti-Kremlin boodschappen verspreidden. Deze fouten suggereren dat de betreffende Russische auteur vergat van account te wisselen voordat hij van verhaal veranderde. We ontdekten ook dat nepprofielen en gestolen profielen het vaakst werden gebruikt voor de verspreiding van deze boodschappen.

De omvang van Russische trollactiviteiten in Europa zou zowel politieke leiders als de gewone burger zorgen moeten baren. Kunstmatige online beïnvloedingsacties zijn eenvoudig op te zetten en goedkoop uit te voeren.

Het is daarom absoluut noodzakelijk dat de EU passende wetgeving opstelt – die verder reikt dan de Verordening digitale diensten – en technische middelen ontwikkelt om online nepgedrag beter te herkennen. De ultieme oplossing ligt echter bij de socialemediabedrijven zelf, en hun bereidheid om inauthentieke netwerken op transparante wijze te bestrijden. Europese beleidsmakers zouden er een absolute prioriteit van moeten maken dat deze platformen snel voldoen aan de eisen om effectief op te kunnen treden tegen desinformatie, en daarnaast hun eigen tools implementeren om de verspreiding van trollen op hun platformen te voorkomen.