Trein der traagheid waarmee rechtspraak gepubliceerd raakt, remt vernieuwing

Wat op 2 mei 2012 in Zaventem gebeurde heeft alle allures van een gewone, vreedzame betoging, maar het had ook de Sabena-staking van 2001 onder leiding van Inge Vervotte kunnen zijn. Het proces-verbaal vermeldt dat “in de vertrekhal een manifestatie plaatsgrijpt. Tijdens de manifestatie wordt de normale werking van de check-in balies en bepaalde infobalies verstoord, wordt de bagagetransportband bezet en wordt de toegang aan de grenscontroleboxen versperd. Aan J.D. wordt meermaals gevraagd een einde te maken aan de actie opdat de openbare rust kan terugkeren en de normale werking van de luchthaven kan gevrijwaard worden. Op geen enkel ogenblijk gaat hij in op de verzoeken”.

Je zou denken dat wie dan manu militari verwijderd wordt, zich wegens weerspannigheid (art 269-274 Strafwetboek) moet verantwoorden voor een openbare zitting van een correctionele rechtbank, waar het spel gespeeld wordt volgens de regels van een democratische rechtstaat.

Niet zo, want het alternatief is veel eenvoudiger. De Administratieve Codex van Zaventem voorziet namelijk in art. 5 GAS-boetes voor wie zich “in een publiek toegankelijke plaats bevindt en zich (niet) onmiddellijk schikt naar de verzoeken of bevelen van de politie met het oog op onder meer de vrijwaring van de openbare veiligheid, rust, netheid of gezondheid”.

Voorbeeldvonnis

Niettegenstaande 4 bladzijden juridisch en feitelijk gemotiveerd bezwaar, werd J.D. een GAS-boete van 100 euro aangesmeerd door de GAS-ambtenaar met een wel heel specifieke motivering: “Het observeren van zijn gedragingen en de informatie hieromtrent ingezameld door de politiemensen in burger bevestigde de rol van organisator welke hij heeft opgenomen door de oproep tot protest”.

De politierechter herhaalde in zijn vonnis vooreerst dat gemeentelijk administratieve sancties een repressieve bedoeling en een strafrechtelijk karakter hebben. Bijgevolg moeten de rechten van de verdediging geëerbiedigd worden. Meer nog, tegenover deze man die zich zonder advocaat verdedigde, en betwistte de ‘organisator’ te zijn, meent de politierechter dat hij zelf – dus ambtshalve – dient toe te zien op het wettelijk karakter van de beslissing. Een actieve rechter dus: een voorbeeldvonnis.

De politierechter wees dan ook spontaan op een cruciaal hiaat in het dossier: “in de bestreden beslissing wordt verwezen naar vaststellingen door politiemensen in burger, die echter niet in het proces-verbaal werden opgenomen en dus ook niet ter kennis werden gebracht aan appellant. Er kon dus geen tegenspraak worden gevoerd over deze vaststellingen. (Daardoor) heeft de sanctionerend ambtenaar van de gemeente Zaventem de rechten van de verdediging miskend”.

GAS-boete om vrije meningsuiting te beknotten

Drie korte bedenkingen, bovenop alle bekende bezwaren tegen de parallelle pseudo-justitie die via GAS de normale werking van de rechtstaat ondermijnen

Vooreerst valt op hoe gemeentebesturen steeds vaker naar GAS grijpen om de vrije meningsuiting van betoging (en dus ook stakingsrecht) te beknotten. De GAS-ambtenaar in dienst van de gemeente heeft zelfs geen schijn van werkelijke onafhankelijkheid om als neutraal rechter te oordelen. GAS wordt tegen manifestaties een snelrecht-bis waar de burgemeester plaatsvervangend oordeelt. Enkel wie de papierslag van een beroep bij de politierechter doorstaat (40 euro kosten ‘rolrecht’, ‘verzoekschrift’ en ‘besluiten’ schrijven, met vaak zittingsdagen tijdverlies) krijgt dan voor het eerst een faire kans bij de politierechter. Dat is dan nog relatief, want de procureur steunt ter zitting zo goed als altijd de advocaat van de gemeente die de GAS-boete komt verdedigen: twee tegen een dus. GAS is bijgevolg de gemakkelijkheidoplossing bij uitstek voor een machtige overheid die uit een protesterend publiek een enkeling plukt om de weerstand van anderen te breken.

Terug naar de 19e eeuw van Daems dus. Goed om weten in Aalst

Kafka

Twee. Dat GAS-ambtenaren te kort schieten aan elementair respect voor de essentiële rechten van de verdediging blijkt opnieuw ook hier. Een veroordeling steunen op basis van voor de “verdachte” geheime getuigenissen van “agenten in burger” lijkt wel iets voor Koude Oorlog verhalen aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. Of om mild te zijn: Kafka. In zijn ‘Proces’ lees je: “iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaad had gedaan, werd hij op een morgen gearresteerd”. Een proces – dat in GAS die naam overigens niet waard is – kan dus een mysterie blijven, waarin gewone burgers blijven vragen ‘waarom’ en daar geen zinnig antwoord op krijgen.

Hier greep deze wakkere politierechter in. Maar GAS is voor de burger die betwist, even ingewikkeld als het eenvoudig is voor de gemeente om te beboeten: hoogstens 1 op 1000 GAS-boetes vinden hun weg naar hoger beroep. En ik wou maar dat alle rechters altijd even wakker waren: dan lag GAS al lang op de schroothoop van het recht.

Traagheid

Tot slot. Deze vrijspraak dateert van 5 september. Jawel, 2013. Het recentst in de professionele pers gepubliceerde GAS-vonnis (ook een kletterende vrijspraak) dateert daarentegen van net een jaar ervoor: 19 september 2012. Daar duurde het dus bijna een jaar voor het in het -onvolprezen – Rechtskundig Weekblad verscheen en dan door Knack opgepikt werd op 29 augustus.

Deze trieste trein der traagheid waarmee de rechtspraak in ons land gepubliceerd raakt remt de vernieuwing en frisse denkpistes in justitie. Die bestaan nochtans, maar moeten daarbij soms ook de filter van minder neutrale redacties trotseren. Noch het brede publiek, maar evenmin advocaten en zelfs rechters weten ondertussen in die meest actuele thema’s hoe geargumenteerd en geoordeeld wordt in rechtbanken op enkele boogscheuten van de eigen kerktoren.

Dàt is ook het middeleeuwse voordeel van GAS op de burger: de diversiteit van het regelbraken zou legers aan advocaten vergen om alle lokale testcases te toetsen en daar heeft Jan Modaal geen centen voor. Zo wint de GAS-gemeente bijna altijd.

Het wordt dus voor de verkiezingen van 2014 uitkijken welke partij in haar justitieprogramma ervoor kiest om de ramen van de rechtspraak open te zetten via eenvoudig toegankelijke, klantvriendelijke websites. Rechtspraak is het resultaat van een debat dat tot een vonnis leidt én een debat daarna over dat vonnis, tussen rechters onderling, academici en steeds meer geïnteresseerde gerechtsjournalisten, tot een breed publiek. De ‘voorlezing ter openbare zitting’ is echter een illusie voor brede maatschappelijke informatie en communicatie daarover: tijdrovend als het gebeurt, en zo goed als onbestaand in de praktijk. Alle vonnissen moeten – op gemotiveerde uitzonderingen na – online komen, zoals het nu al gebeurt voor arresten van de Raad van State en het Grondwettelijk Hof. Dat kan zelfs rechters kritischer maken en meer confronteren met hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Enkel wie de wind van het democratisch debat vreest, zal die ramen zo lang mogelijk gesloten willen houden.