Trance en tranen

Terwijl nagenoeg heel Koerdistan de soennitische islam belijdt, is Dersim volledig alevitisch. Sommigen wijten die mislukte islamisering van Dersim aan het geografische isolement van de streek. Het Koerdische alevisme combineert elementen uit de islam met het zoroastrisme, het oorspronkelijke geloof van de Koerden, van voor de islamisering.

Dersim heeft een traditie van verzet tegen de Turkse eenheidsstaat. De relatie tussen linkse alevi’s en soennitische Turken is altijd problematisch geweest. Pogroms tegen alevi’s in de jaren ’70, aanslagen op alevi theehuizen, rellen met tientallen doden in ?stanbul in ’95 en het leeg maken van meer dan een derde van alevi dorpen in de provincie Dersim in ’94 en ’95, hebben de alevi’s de PKK in de armen doen sluiten.

Mekka, ramadam, sharia, het zegt de alevi allemaal niets. Alevi’s gaan niet naar de moskee, maar organiseren op donderdagavond een religieuze ceremonie in het “Cem Evi”.

We mogen een “cem” bijwonen, en nestelen ons op een van de kussens, die langs de muur van een grote zaal verspreid liggen. Op de muur staan de portretten van de imams Ali en Hoessein geschilderd. Vooraan speelt een man een krachtig openingslied op de saz. Geleidelijk aan sijpelen mannen met grote snorren, en ook heel wat jonge Dersimi’s, de zaal binnen. Maar met een dertigtal aanwezigen is de opkomst niet echt massaal te noemen.

Na het eerste lied schrijdt Dede Mahmut naar voor, de “priester” die de ceremonie zal leiden. ?edereen staat op en houdt de hand op de hartstreek. De Dede heet iedereen welkom, de twee Belgische gasten in het bijzonder.

Tijdens de twee uur durende seance worden redevoeringen van de Dede afgewisseld met veel muziek. Bij gebrek aan een gemeenschappelijke taal kan niemand ons uitleggen waar het allemaal om gaat, zodat we enkel gefascineerd kunnen toekijken hoe de rituelen met veel symboliek elkaar opvolgen.

Er wordt geveegd met een borstel, er worden kaarsen aangestoken voor Allah, Mohammed en Ali, als teken van licht en goedheid. Drie meisjes en drie jongens dansen samen de semah, een sierlijke religieuze rondedans. Bij een opzwepend lied waarbij enkele jongeren al zingend over de knieen wrijven, raakt een man in trance en beweegt stuiptrekkend en zwaaiend met de armen over het tapijt. Er wordt fruit en brood uitgedeeld aan alle aanwezigen. Bij het slotritueel, waarbij we worden uitgenodigd om hand in hand een cirkel te vormen, barst het gezelschap een voor een in tranen uit. Dede, de mannen met de grote snorren, Nesla met de mooie stem, allemaal halen ze de zakdoeken boven. De man in trance is weer vertrokken.

Heel vreemd allemaal. Maar wel mooi en rustgevend.