Tom Meeuws: waarom de lat voor links hoger ligt

Dat de Antwerpse SP.A-voorzitter Tom Meeuws alom belaagd wordt, ligt niet alleen aan de man zelf. Het is ook het gevolg van nieuwe eisen die de publieke opinie aan de politiek stelt, en zeker aan de linkerzijde. Het is ook elders in Europa een groot probleem voor de sociaaldemocratie.

De ochtend van de dag waarop Tom Meeuws eerst zijn ontslag aanbiedt en het dan weer intrekt, kopt de Nederlandse krant NRC Handelsblad op haar voorpagina: ‘Zaak-Moorlag beschadigt hele PvdA.’ Daaronder: ‘Het in opspraak geraakte PvdA-Kamerlid mag blijven. Een pijnlijke afsplitsing is voorkomen, maar de politieke schade is groot’. Nieuws uit Nederland, maar het lijkt alsof het over de SP.A gaat of over ‘Samen’, het rood-groene bondgenootschap in Antwerpen.

Nieuwkomers

Wie is William Moorlag, en waarom ligt hij onder vuur? Tot hij in oktober 2017 voor de PvdA (de Nederlandse zusterpartij van de SP.A) in de Tweede Kamer ging zitten, was Moorlag een ‘sociaal ondernemer’. Hij was een paar jaar directeur geweest van de sociale werkplaats Alescon in Assen.

Moorlag werkte met een systeem waarbij arbeiders (gehandicapten dus) geen vast contract meer kregen, maar via een eigen uitzendbureau ingehuurd werden tegen een lager loon en tegen slechtere arbeidsvoorwaarden. De vakbond FNV klaagde die ‘schijnconstructie’ aan bij de kantonrechter in Assen, en kreeg in december 2017 gelijk. Waarna een aantal PvdA’ers het ontslag van Moorlag eisten: wie zoiets doet, kan toch geen goede sociaaldemocraat zijn?

Moorlag verdedigde zijn beleid: de ‘schijnconstructie’ was opgezet om de besparingen op sociale werkplaatsen op te vangen, en dat was juist het gevolg van het beleid waarvoor de PvdA-ministers in de regering-Rutte II hadden getekend. Bovendien waren in een eerste fase zowel de personeelsleden als de vakbond FNV wél akkoord gegaan met een constructie die bedoeld was om zo veel mogelijk gehandicapte arbeiders aan de slag te kunnen houden.

Moorlag hoeft dus uiteindelijk niet op te stappen, maar zijn ‘zaak’ heeft het imago van zijn partij geen goed gedaan. Alles wat de PvdA te verwijten valt, vanwege rechtse én linkse critici, werd door deze affaire extra belicht. Dat nieuwkomers, zoals sociale ondernemers, vaak niet voor 100 procent schone handen hebben. Maar ook dat de sociaaldemocratische partij de laatste jaren vaak allesbehalve sociaal was. En dat op amper twee maanden van de gemeenteraadsverkiezingen… in Nederland.

Tussen de lijnen

Is Tom Meeuws de William Moorlag van Antwerpen, en bij uitbreiding van Vlaanderen? Wie de krantenartikels leest van toen hij in Antwerpen directeur ‘Samen Leven’ was en in 2013 directeur werd bij De Lijn voor de regio Antwerpen, ziet een doener die hard werkt en daarbij voortdurend op of over het randje gaat.

Dat Meeuws met die dadendrang ‘de zaak’ vooruit heeft geholpen, lijkt waarschijnlijk. Toen hij in 2015 moest opstappen bij De Lijn, wellicht vanwege een aantal ‘creatieve contracten’ (onder meer voor een volksfeest in Borgerhout), was de gezaghebbende mobiliteitsexpert Herman Welter de eerste om dat te betreuren. In onverdachte tijden stelde Welter in de Gazet van Antwerpen: ‘Dit is een zwarte dag voor het openbaar vervoer. Meeuws had een visie op openbaar vervoer en verdedigde die ook. Het probleem is dat de andere directeurs bij De Lijn jaknikkers zijn en hij niet. Voorzitter Descheemaecker heeft het daar moeilijk mee.’

Anders dan sommige krantenportretten laten uitschijnen, is Tom Meeuws geen fixer à la Leo Delcroix (de legendarische figuur achter de schermen van de CVP in de jaren tachtig en vroege jaren negentig) of een megalomane, zelfverklaarde visionair genre Thyl Gheyselinck (de overheidsmanager die in de jaren tachtig van half Limburg een soort Disneyland wilde maken).

Meeuws wil de zaken vooruit doen gaan, en als dat niet 100 procent volgens het boekje kon, dan maar zo veel mogelijk volgens het boekje – of hij las tussen de lijnen van het reglement. Net zoals Moorlag dat deed met zijn sociale werkplaats. Het doel heiligt misschien niet helemaal de middelen, maar wettigt ze toch in grote mate.

De nieuwe Janssens

Het profiel van daadkrachtige ‘sociale ondernemer’ is erg in trek bij sociaaldemocraten. Er zit al langer sleet op de oude vorm van rekrutering, waarbij kandidaat-politici pas in aanmerking kwamen voor een verkiesbare plaats als ze zich eerst jarenlang hadden bewezen in de afdeling, het linkse verenigingsleven, de vakbond, het ziekenfonds of het overheidsapparaat (en als het even kon hun ouders en familieleden ook). Al een hele tijd zorgen nieuwkomers met een verleden in de privésector voor vers bloed.

Steve Stevaert, bijvoorbeeld, was een succesvolle cafébaas die met een mix van charme en zakelijke feeling een nieuwe clientèle aanboorde voor de Vlaamse sociaaldemocraten. Net zoals Patrick Janssens, Meeuws’ voorganger als sterke man van de Antwerpse socialisten. Janssens was een voormalig bedrijfsleider van een gerespecteerd reclamebureau die de postideologische, zakelijke fase van de SP.A belichaamde.

Meeuws lijkt meer politiek dan Janssens, linkser ook. Mogelijk is hij daardoor ook minder voorzichtig geweest in zijn optreden _ zijn tegenstrevers laten niet na in de verf te zetten dat hij als sociaal ondernemer nog niet zo lang geleden heeft gezorgd voor nieuwe faciliteiten voor het onverdoofd slachten bij het Offerfeest.

Collateral damage

In vergelijking met Janssens hebben figuren zoals Meeuws twee bijkomende handicaps.

Eén: de krachtsverhoudingen liggen anders. Vroeger mochten linkse politici zich ook al niet veel permitteren (als je politieke verhaal erin bestaat om strakke regels op te leggen aan de samenleving, dan geldt dat in de eerste plaats voor jezelf), maar ze deden het wel én de politieke tegenstanders deerden hen toch niet. Als er al een boek van kwam (denk aan ‘De keizer van Oostende’), dan slaagde Johan Vande Lanotte erin om dat met brio te pareren. Ook Vande Lanotte is trouwens een variant van het type Stevaert-Janssens-Meeuws: een professor die zich omschoolde tot politicus, en die de smaak van het ondernemerschap te pakken kreeg: hij werd een ondernemende politicus, én een ondernemer met uitstekende politieke contacten.

Twee: de samenleving stelt nog hogere eisen dan toen op het vlak van transparantie en integriteit. Het vermoeden van onschuld bestaat, maar bij de kleinste aanwijzing dat het niet 100 procent correct is geweest, klinkt er al een akte van beschuldiging. Tom Meeuws – en met hem de SP.A – heeft onvoldoende ingeschat hoe strikt die lijn is. Zeker omdat partijvoorzitter John Crombez van ‘propere politiek’ zijn handelsmerk heeft gemaakt. Die lijn heeft al voor heel wat collateral damage gezorgd, omdat het een uitnodiging is voor politieke tegenstrevers om op zoek te gaan naar materiële elementen om de SP.A te beschuldigen, of op z’n minst verdacht te maken. In Antwerpen is die oorlog helemaal op scherp gezet toen zowel Groen-kopman Wouter Van Besien als SP.A’er Tom Meeuws de aanval inzetten op de integriteit van het stadsbestuur, burgemeester Bart De Wever (N-VA) inbegrepen. Het is een oude wet in de politiek: wie klappen uitdeelt, moet ook klappen kunnen incasseren.

Lat ligt hoger

Daarbij komt dat de media en de publieke opinie bijzonder alert zijn voor ‘fout’ gedrag. Linkse politici zoals William Moorlag en Tom Meeuws moeten zich veel meer verantwoorden voor hun gedrag als ondernemer dan Patrick Janssens of Wouter Bos een decennium geleden. Bos was zelfs een voormalig kaderlid van Shell. De problematiek van de fossiele brandstoffen, het klimaat, de milieuschade, de ‘fiscale optimalisaties’ waarvan Shell zich net als elke andere multinational ongetwijfeld bediende: het is Bos nooit echt aangewreven als politicus. Moorlag moest voor veel minder spitsroeden lopen.

En ja, linkse politici zijn kwetsbaarder dan rechtse. Het is het goede recht van elke ondernemer van dit land om gebruik te maken van de opportuniteiten die de notionele-interestaftrek hem biedt. Maar als ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw datzelfde doet, zet hij zichzelf én zijn vakbond te kijk. Ook Tom Meeuws had dat moeten weten: de lat ligt nu eenmaal niet gelijk. Het maakt de politieke rekrutering voor sociaaldemocratische organisaties en bij uitbreiding voor progressieve partijen er niet makkelijker op.

À propos, heeft iemand al de naam gehoord van de eerste ‘onafhankelijke nieuwkomer’ bij Samen, na Jinnih Beels?