‘Tips voor Vlaams minister-president Bourgeois om eenzaamheid tegen te gaan’

Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) roept alle Belgen op inspanningen te doen tegen eenzaamheid. Peter Mertens (PVDA) reikt de minister-president een aantal tips aan in het schaduwparlement van knack.be.

Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) roept alle Belgen op iets te doen aan de eenzaamheid. ‘Iedereen kan op zijn manier zorgen voor wat warmte, al is het maar door een gesprek aan te knopen met een buur’, zo vertelde de minister-president op het nieuws.

Het is opnieuw lichtjestijd en dan gaat alles er wat gemoedelijker aan toe. Behalve dan bij de lichtjesmakers van Philips Turnhout, waar 170 arbeiders en bedienden net voor kerstmis te horen krijgen dat ze volgend jaar niet meer terug zullen moeten beginnen. Zo’n aankondiging doet slechts de lampjes van de aandeelhouders flikkeren. Voor de mensen die de straat op vliegen zal een kerstvakantie nooit meer hetzelfde zijn. Net zo bij Ford Genk, waar vorige week de laatste auto van de band rolde. Een rouwstoet volgde, een begrafenis van mensen die jarenlang samen hebben gewerkt aan de welvaart van deze samenleving.

Nog bij deze jaarwisseling moeten ook 37.000 jongeren zich zorgen maken, die vanaf 1 januari 2015 niet langer een ‘inschakeluitkering’ ontvangen. Zoals de 24-jarige Jeroen Hamblok uit Lommel, wellicht het meest schrijnende verhaal. De als schilder afgestudeerde Jeroen kreeg in juni 2010 te horen dat hij kanker had. Jeroen had toen net een maand zijn eerste uitkering gehad. Vier jaar heeft hij gevochten, met niet minder dan 800 uren chemotherapie. In oktober dit jaar is hij genezen verklaard, maar zijn vier jaar ziekte werken niet opschortend en dus zal hij in januari zijn uitkering verliezen.

‘Weten ze in Brussel wel dat ze hier de zwaksten treffen? En hun families?’, zegt zijn vader. Voor de familie Hamblok bestaan er geen achterpoortjes, geen afkoopwetten, geen fiscale optimalisatietechnieken of andere uitzonderingsregels. PVDA-volksvertegenwoortdiger Raoul Hedebouw pleitte vorige donderdag in het parlement nog voor ‘een moratorium op de uitsluitingen’, ‘omdat er een echte hoge sociale urgentie is, mijnheer de minister’. Tevergeefs. Onze samenleving is hard geworden, heel hard en hoeveel eenzaamheid dat oplevert valt niet in cijfers uit te drukken.

Vrijwilligerswerk is niet op de markt te koop

‘Mijn steun gaat uit naar de vele vrijwilligers in rusthuizen, ziekenhuizen en verenigingen’, zei Geert Bourgeois nog op het nieuws. Vroeger was het de koning die de vrijwilligers in de samenleving een hart onder de riem stak, vandaag is het de minister-president. En het is mooi, want vrijwilligers vormen de meerwaarde in een samenleving, die niet in geld te tellen is.

Elke jeugdvereniging, elke voetbalclub, elke oudervereniging, elke wijkwerking weet hoe belangrijk de inzet van vrijwilligers is, die belangeloze werkers in de schaduw. Ik weet nog hoe mijn vader heel actief was bij de jaarlijkse Wafelenbak van de KWB in Sint-Antonius, en ik mee mocht om het deeg te gieten in die gigantische gietijzeren wafelstellen, vijf langs elke kant met één gasvuur vrij, om ze voortdurend om te draaien. De overtollige randjes waren voor ons, en ik leerde er de andere lokale deugnieten kennen. Gratis bestaat niet, beweren zij die de hele samenleving in markttermen proberen te vangen, maar het vrijwilligerswerk van de wafelenbakkers van onze maatschappij is niet voor een paar stuivers op de markt te koop.

We bouwen de zorgsector af en participeren er op los

Anders wordt het, wanneer het vrijwilligerswerk aangemoedigd wordt om bestaande, verloonde banen te vervangen. Het is een tendens die uit Nederland komt overgewaaid, en het klinkt vrolijk goed: ‘de participatiemaatschappij’. We bouwen de zorgsector af, en laten familie en vrienden van de zorgbehoevenden mee ‘participeren’. We trekken ons terug als overheid en we ‘vermaatschappelijken’ het probleem. We participeren er op los, mooie woorden die harde woorden verhullen: trek je plan, zoek het zelf allemaal maar uit. Niet iedereen heeft een sterk familiaal of ander netwerk dat kan ingeschakeld worden als mantelzorg. En wanneer rusthuizen te duur worden, blijft voor ouderen vaak slechts de eenzaamheid over.

Zorgnet Vlaanderen becijferde dat het afschaffen van subsidies voor animatie in de rusthuizen, door de regering-Bourgeois, de prijs van woon-zorgcentra tot 720 euro per jaar zou stijgen. Animatie is een essentieel onderdeel van de ouderenzorg: het gaat om samenlevingsmomenten die wezenlijk zijn om het isolement te doorbreken. Animatie maakt het verschil tussen een veredeld ziekenhuis waar slechts verplegend en verzorgend personeel is, en woon- en zorgcentra waar mensen nog meetellen, actief zijn, en vaardigheden aanscherpen. Haal de animatie weg, en vele ouderen blijft slechts het zitten over, de hele dag. Wanneer Geert Bourgeois het meent met zijn kerstrede tegen eenzaamheid, zal hij ervoor moeten zorgen dat de animatoren met nieuwjaar niet op droog zaad zitten.

Een samenleving is meer dan de optelsom van individuen

De vermarkting van het denken rukt steeds verder op. Steeds meer persoonsgebonden budgetten en verzekeringen verdringen publieke dienstverlening en sterke sociale zekerheidsstelsels. Betere rechtsbijstand? Schaf jezelf een rechtsbijstandsverzekering aan! Extra zorg? Koop er meer van, op de markt! Geef elke persoon met een handicap een budget, met cashfinanciering en vouchers, en stuur iedereen de markt op om naar zorg te zoeken. De zorgverantwoordelijkheid verschuift van de overheid naar het ‘gesubsidieerde individu’.

Zorg wordt een handelswaar, te koop op de markt van vraag en aanbod. De zorggarantie blijft enkel bestaan voor personen met een handicap bij wie de zelfzorg, de mantelzorg, en het sociaal netwerk zijn ‘uitgeput’ en voor wie de gewone zorg niet meer volstaat. Dat betekent dat de zorgbehoevenden uit elkaar worden gespeeld, elk apart op zoek naar zorg in een geatomiseerde samenleving. De tweedeling zal toenemen tussen hen die een sterke menselijke buffer achter zich hebben staan en de anderen. Met de tweedeling zal ook de eenzaamheid groeien. Ja, iedereen ‘kan op zijn manier zorgen voor wat warmte’, minister-president. Maar een samenleving is meer dan de optelsom van individuen en in een gezonde samenleving bestaan ook structurele hefbomen zoals zorg, onderwijs, openbaar vervoer en cultuur die het voor iedereen samen mogelijk maken vrij te zijn van basiszorgen.

‘Bien sûr l’argent n’a pas d’odeur, mais pas d’odeur vous monte au nez’

‘Voir un ami pleurer’, is een briljant lied van Jacques Brel over vriendschap. Mag gebeuren wat er wil, maar een vriend zien huilen kan ik niet. Vriendschap is niet te koop, dicht Brel: ‘Bien sûr l’argent n’a pas d’odeur, mais pas d’odeur vous monte au nez.’

Brel ten spijt is de creativiteit van de marktdenkers niet te onderschatten. Daar waar een nood is, snuift de markt potentiële winsten. Zo kan je voor een paar uren een ‘vriend’ of ‘vriendin’ huren op RentAFriend.com, geen datingsite maar een online marktplaats waar je je ‘vriendschap’ te koop kan stellen of een ‘vriend’ kan huren: ‘It’s the first and only website where you can rent out your friendship and get paid. There are millions of people in the world who are looking to make new friends. These people are willing to pay great money for you to accompany them, teach them new skill, or just be their friend.’ Het is geen succes, want vriendschap kan je niet kopen, vriendschap is gratis of is niet.

Sterke collectieve hefbomen

Ik beweer niet dat de samenleving of de overheid alle problemen kan oplossen, al zal dat cliché straks weer luidt klinken in alle commentaren op dit stukje. Ik beweer wel dat de overheid een omgeving kan scheppen die de solidariteit bevordert, in plaats van de onderlinge concurrentie aan te wakkeren. Dat er in de samenleving naast individuele verantwoordelijkheid ook sterke collectieve hefbomen bestaan die zorgen voor een sociale ruggengraat, zodat niemand uit de boot valt of op zichzelf wordt teruggeworpen. Dat we goed uitgebouwde publieke dienstverlening opnieuw waarderen en verder uitbouwen in plaats van ze door het ideologisch deurgat van de Chicago-school te beschouwen als lasten en kosten die dringend moeten ontvet worden. Een sterke sociale zekerheid en goede publieke diensten zijn hoekstenen van de strijd tegen eenzaamheid. Niet alleen met kerstmis maar het hele jaar door.