Tijdlijn: zo verliep begrotingsoverleg tussen kabinetten De Croo en De Bleeker

Uit WhatsApp-verkeer waar Knack de hand op kon leggen blijkt dat het kabinet van premier Alexander De Croo (Open VLD) wel degelijk de begroting heeft goedgekeurd zoals ze aanvankelijk werd voorgelegd door staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open VLD). De premier heeft dat de voorbije weken steeds ontkend. Vorige week ontkende hij zelfs het bestaan van de WhatsApp-berichten. Dit is de tijdlijn van hoe de discussie verloopt nadat De Bleeker op 10 november de begroting heeft ingediend.

Maandag 14 november wordt in de commissie Financiën van de Kamer de afgewerkte begroting van 2023 besproken, die op 10 november was rondgedeeld. Kamerlid Sander Loones (N-VA) merkt op dat het tekort daarin 1,3 miljard euro groter is dan premier Alexander De Croo (Open VLD) één maand eerder, op dinsdag 11 oktober, in zijn State of the Union had gezegd. Dat betekent dat het Belgische tekort in 2023 niet 5,8 maar 6,1 procent bedraagt van het bruto binnenlands product (bbp). Daarmee heeft België het grootste begrotingstekort van alle EU-landen.

Hoe komt het dat het tekort met 1,3 miljard toeneemt? Staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open VLD) neemt in de ‘Algemene toelichting bij de begrotingen van ontvangsten en uitgaven voor begrotingsjaar 2023’ de kostprijs van de btw-verlaging voor gas en elektriciteit op, maar niet de geplande compensatie die een hervorming van de accijnzen moet opleveren. Ze redeneert dat die btw-verlaging beslist beleid is, terwijl de hervorming van de accijnzen nog moet worden uitgevoerd en onzeker is. Ze baseert zich daarvoor op de programmawet van 28 oktober. Daarin staat dat de hervorming van de accijnzen pas kan ingaan als de energieprijzen genoeg zijn gezakt. En het is lang niet zeker dat die voldoende zullen zakken, integendeel.

Dinsdag 15 november ontstaat er bij Open VLD en met name bij premier De Croo en partijvoorzitter Egbert Lachaert enige zenuwachtigheid over het tekort in de afgeleverde begroting, dat volgens De Bleeker is toegenomen, en vooral over de consequenties daarvan. Niet alleen betekent het dat België het grootste tekort van alle EU-landen zal hebben, maar ook dat de btw-verlaging zal zorgen voor een groter tekort. En dat terwijl De Croo altijd verklaart dat de btw-verlaging budgetneutraal is, met andere woorden de schatkist niets zal kosten dankzij een verhoging van de accijnzen.

Daarom volgt er een gesprek waaraan niet alleen Lachaert, De Croo en De Bleeker deelnemen, maar ook vicepremier Vincent Van Quickenborne (Open VLD), aan wie De Bleeker als staatssecretaris is toegevoegd. Ook hun vier kabinetschefs schuiven mee aan.

De Bleeker en haar kabinetschef Lieve Schuermans worden daar de mantel uitgeveegd. Volgens de premier hebben zijn begrotingsadviseurs bij het kabinet van De Bleeker aangekaart dat de interpretatie van de btw-verlaging afweek van het politieke akkoord binnen de regering-De Croo. De Bleeker en Schuermans verdedigen er zich door erop te wijzen dat de begrotingsadviseurs van De Croo en Van Quickenborne hun fiat hebben gegeven vóór de indiening van de begroting in het parlement. En dat ook alle andere kabinetten geen opmerkingen hadden.

Lachaert draagt nog een ander argument aan. Hij vindt dat zo’n belangrijke aanpassing van de begroting niet door kabinetsleden moet worden afgehandeld, maar door de ministers zelf. De Bleeker en Schuermans hadden dus contact moeten opnemen met premier De Croo. Dat ze dat niet deden, wordt hen ook verweten. Dat is opmerkelijk, want natuurlijk hadden ook de betrokken kabinetsleden van De Croo de premier erbij kunnen betrekken. Bovendien is een minister en dus ook de premier politiek verantwoordelijk voor wat er op zijn kabinet gebeurt. Als een kabinetslid van de premier instemt met de begroting, stemt het kabinet in met de begroting.

’s Avonds laat het kabinet-De Croo weten dat er een ‘materiële fout’ is gemaakt in de begroting die De Bleeker presenteerde en dat die moet worden rechtgezet. Schuermans en De Bleeker moeten de raming van de lagere btw op energie aanpassen.

Woensdag 16 november gaat het kabinet-De Bleeker samen met de administratie aan het werk om de btw-ramingen terug te schroeven en het tekort opnieuw op 5,8 procent van het bbp te brengen. Daarvoor moeten een hele reeks tabellen worden aangepast. Dat wringt bij kabinetschef Schuermans, die haar ontslag indient. Op verzoek van De Bleeker klaart ze nog de klus, maar ze zal daarna toch opstappen.

Ook de positie van De Bleeker staat die dagen ter discussie, maar als journalisten voorzitter Lachaert daarmee confronteren, lacht hij dat weg.

Donderdag 17 november wordt de begroting aangepast. In de Kamer zegt De Croo, in aanwezigheid van staatssecretaris De Bleeker, dat er in de begroting ‘een materiële vergissing’ staat, die hij ‘betreurt’: ‘We moeten dit soort fouten vermijden en zullen maken dat het niet meer gebeurt.’

Volgens sommigen neemt Lachaert die donderdag contact op met Alexia Bertrand (MR) met de vraag of zij eventueel beschikbaar is om De Bleeker te vervangen. Bertrand is de gewezen kabinetschef van Didier Reynders (MR) en oppositieleidster in het Brussels Parlement. Ze onderhoudt al langer goede contacten met Lachaert en De Croo.

Nog die donderdag wordt ’s avonds – het is dan bijna middernacht – de herwerkte versie van de begrotingsdocumenten verspreid. Daarin staan opvallende optelfouten, die totaal losstaan van de btw-verlaging op energie. De Bleeker en haar medewerkers zijn over die optelfouten met verstomming geslagen. Blijkt dat bij het verwijderen van een lijn in een Excel-tabel enkele verborgen cellen zijn gesneuveld, waardoor subtotalen niet meer kloppen. Het gaat om een menselijke fout van de administratie onder grote tijdsdruk, maar die niet werd opgemerkt door de kabinetten.

Vrijdag 18 november geeft De Bleeker verstek voor de ministerraad. Medewerkers getuigen dat ze, wanneer ze ’s morgens op haar kabinet verschijnt, moet gaan liggen omdat ze ziek is van de stress.

’s Middags moet De Bleeker op het hoofdkwartier van Open VLD in de Melsensstraat verschijnen. Daar wordt haar door Lachaert duidelijk gemaakt dat ze moet opstappen. Ze spartelt nog wat tegen, maar na beloften over haar toekomst gaat ze akkoord. Nog voor De Bleeker een afscheidstoespraak kan houden voor haar kabinetsleden laat het Paleis al weten dat Bertrand de eed zal afleggen als nieuwe staatssecretaris Begroting.

Een week later, op zaterdag 26 november, verschijnt er in zakenkrant De Tijd een reconstructie over de heisa rond de begroting en de vervanging van De Bleeker door Bertrand. De krant heeft het daarbij over ‘een blauwe rampweek’.

In dat stuk staat een passage over wat er op dinsdag 15 november gebeurde, toen Lachaert, De Croo, De Bleeker, Van Quickenborne en hun vier kabinetschefs samenkwamen. Zoals gezegd, krijgen De Bleeker en haar kabinetschef Schuermans er de volle laag omdat ze de kosten van de btw-verlaging voor gas en elektriciteit in rekening brachten, met als gevolg de verhoging van het begrotingstekort. Zij verdedigen zich door te zeggen dat de begrotingsadviseurs van De Croo en Van Quickenborne groen licht hadden gegeven voor de begroting vóór de indiening in het parlement.

Daarover schrijft De Tijd: ‘Maar over dat groen licht is het woord tegen woord. Volgens het kabinet van de premier hebben zijn begrotingsadviseurs wel degelijk aangekaart dat de interpretatie van de btw-verlaging afweek van het politieke akkoord in Vivaldi.’

Die zaterdag 26 november plaatst Kris Van Cauter een opmerkelijk bericht op LinkedIn over de reconstructie zoals die beschreven wordt in De Tijd. Van Cauter wordt omschreven als een briljant financieel expert bij de dienst nationale en regionale rekeningen en conjunctuur van de Nationale Bank van België. Hij begeleidde ooit de hervorming van de overheidsboekhouding. In maart 2022 werd Van Cauter bij koninklijk besluit geïnstalleerd als voorzitter van het wetenschappelijk comité voor de overheidsrekeningen. Hij wordt daarna adviseur op de Beleidscel Begroting van het kabinet-De Bleeker.

Het bericht dat Van Cauter op zijn LinkedIn-pagina plaatst, is duidelijk: ’Vrij correcte weergave (in De Tijd) van de gebeurtenissen de voorbije week, enkel met betrekking tot het leescomité is het niet woord tegen woord, maar heeft het kabinet (van de) premier expliciet zijn akkoord gegeven via WhatsApp voor de versie met de 1,3 miljard lastenverlaging in en dat betekent dat de premier de eerste versie die aan het parlement werd bezorgd zelf heeft goedgekeurd.’

Van Cauter zegt hier dus dat het kabinet van de premier instemde met de begroting waarin de btw-verlaging zorgde voor een groter tekort van 1,3 miljard dit jaar en 1,7 miljard volgend jaar, waarvoor De Bleeker op het matje werd geroepen en wat uiteindelijk tot haar ontslag leidde.

Op zondag 27 november spreekt een woordvoerder van premier De Croo formeel tegen dat zijn kabinet heeft ingestemd met de begroting 2023 zoals die in eerste instantie door toenmalig staatssecretaris voor Begroting De Bleeker in het parlement is ingediend. ‘Wij hebben wel degelijk tijdig laten weten dat er fouten stonden in de toelichting bij de begroting, waardoor de toelichting niet overeenstemde met de begrotingsnotificaties, noch met de wetten ter uitvoering van de begroting’, luidt het bij het kabinet van de premier. Daarbij wordt onder andere een fragment van een WhatsApp-gesprek als bewijs voorgelegd, maar omdat het niet om het volledige gesprek gaat en de context onduidelijk is, blijven de twijfels bestaan. Het is pas nu Knack de volledige conversatie kon inkijken dat de communicatie helder wordt.

In het kader van het principe van openbaarheid van bestuur vraagt Kamerlid Loones in een brief gedateerd 27 november aan de premier om ‘toegang te krijgen tot de communicatie tussen uw kabinet en het kabinet van toenmalig staatssecretaris De Bleeker, via WhatsApp of andere middelen’ over de eerste versie van de begroting. Daarop wordt niet ingegaan.

Op woensdag 7 december stelt Loones de premier in de Kamercommissie Binnenlandse Zaken opnieuw enkele vragen over de WhatsApp-berichten. In het voorlopig verslag staat: ‘Daarnaast zou de spreker (Loones) verduidelijking willen over de voormelde WhatsApp-berichten. (…) Een van de topmedewerkers van de beleidscel van de staatssecretaris voor Begroting (beweerde) dat de beleidscel van de eerste minister via WhatsApp-berichten wel degelijk haar akkoord had verleend aan de indiening van die begroting. De eerste minister reageerde in de media dat er geen WhatsApp-berichten zijn. De spreker heeft evenwel van journalisten vernomen dat aan hen wel WhatsApp-berichten werden getoond. De eerste minister stelde eveneens dat er via de formele notificatieprocedure bemerkingen geformuleerd werden aan het adres van de toenmalige staatssecretaris voor Begroting. De spreker roept op tot transparantie en wil niet alleen die notificaties, maar ook de WhatsApp-berichten inzien.’

In het voorlopig verslag staat ook het antwoord van premier De Croo: ‘Een deel van de opmerkingen van de heer Loones hebben betrekking op analyses uit de media. Het is moeilijk om daar een antwoord te bieden. De eerste minister benadrukt wel dat zijn beleidscel via de geijkte wegen heeft aangegeven dat de begrotingsdocumenten opgemaakt moesten worden in overeenstemming met de beslissingen van de regering. In de discussie over andere vormen van communicatie verzoekt de heer Loones om een bewijs van iets dat niet heeft plaatsgevonden. Dat is niet evident.’

Een video van deze zitting is hier te vinden. De vraag van Loones gebeurt rond minuut 24:30, het antwoord van de premier rond 1:12:00.

Het is duidelijk dat de premier met ‘andere vormen van communicatie’ verwijst naar de WhatsApp-berichten, iets wat volgens de premier ‘niet heeft plaatsgevonden’. Dat de premier het bestaan van WhatsApp-berichten blijft ontkennen, schiet velen in het verkeerde keelgat.

Ondertussen komt Knack in het bezit van de volledige reeks WhatsApp-berichten die op woensdag 9 november verstuurd werden tussen Kris Van Cauter van het kabinet van staatssecretaris Begroting De Bleeker en de begrotingsverantwoordelijke van het kabinet van premier De Croo. Tegenover Knack is Van Cauter formeel: ‘Dit zijn inderdaad alle WhatsApp-berichten tussen het kabinet-De Bleeker en het kabinet van de premier over de begroting die op 10 november door staatssecretaris De Bleeker werd ingediend en rondgedeeld en waarin ik in mijn bericht op LinkedIn naar verwees.’