Tia Hellebaut, 10 jaar na het olympisch goud in Peking: ‘Ik zie Nafi Thiam mijn record breken’

Ze was geen supertalent, maar wel een doorzetter die zich ongelooflijk op één doel kon concentreren. Knack sprak met Tia Hellebaut over haar moeilijke jeugd, de sprong van haar leven en de medaillekansen van de Belgen op het EK atletiek in Berlijn.

Op een broeierige avond in het Vogelneststadion van Peking, nu tien jaar geleden, voeren hoogspringsters Tia Hellebaut, Blanka Vlasic en Anna Tsjitsjerova een thriller op. De lat ligt op 2m05. Vlasic heeft dat ooit al gesprongen, als enige, maar de Kroatische mist haar eerste poging. Hellebaut concentreert zich, loopt aan… en vliegt los over de lat. De sprong van haar leven. Tsjitsjerova valt af, Vlasic evenaart bij haar twee poging Hellebaut, en staat nu op zilver. De lat gaat naar 2m07. Hellebaut, die zich blesseerde bij haar recordsprong, kan alleen maar hopen dat Vlasic faalt… U weet allemaal wat er toen gebeurde: Tia Hellebaut werd olympisch kampioen en won het eerste Belgische atletiekgoud sinds Gaston Roelants in 1964. De Antwerpse, al jaren uitgeweken naar Limburg, wordt er letterlijk elke dag op aangesproken. ‘Mensen komen mij spontaan vertellen waar ze waren toen ik goud won. ( met vervormde stem) ‘Het was in Spanje op vakantie en we hebben de uitbater van de camping moeten vragen om de tv op te zetten.’ ( lacht) Ik hou van die verhalen en van dat kleine beetje blijdschap dat ik al die mensen bezorgde. Sport verbindt, blijkt nog maar eens. Het is toch straf dat iedereen zich dat moment zo goed herinnert? Heb ik heus zo’n impact gehad op al die levens? Dat gevoel van meevieren op afstand is iets bijzonders. Zelf kan ik ook tot in detail vertellen waar ik was toen Fred Deburghgraeve goud won op de 100 meter schoolslag in Atlanta.’

Was u zegezeker in Peking?

Tia Hellebaut: Helemaal niet, en gelukkig maar, want winnen wordt bijna onmogelijk als je denkt dat de zege al binnen is. Ik wist wel dat ik goed was. Op training, zonder de adrenaline van een wedstrijd, was ik een matige springster. Twee weken voor Peking ging ik op een doordeweekse ochtend plots over 1m95: nooit meer gebeurd, niet daarvoor, niet daarna. Ik zat in de vorm van mijn leven maar ik dacht niet aan goud. Blanka Vlasic had op dat moment 34 wedstrijden op rij gewonnen.

Het moet voor haar een klap zijn geweest dat het in Peking niet lukte. Die olympische titel is er nadien ook niet meer gekomen.

Hellebaut: Ik had echt medelijden met Vlasic. In de catacomben huilde ze tranen met tuiten, maar ik was op dat moment uiteraard niet de juiste persoon om haar te troosten. Vlasic was de grote favoriete en had alles te verliezen. Dat het in Peking mislukte, moet voor haar erg zwaar zijn geweest. Ik was een heel ander type dan zij. Vlasic moest bij wijze van spreken maar haar loopschoentjes aantrekken en ze ging over twee meter. Ik moest daar naartoe pieken, heel hard werken, en dan lukte het mij heel af en toe, geholpen door de sfeer van de wedstrijd.

Op het moment van opperste concentratie, net voor u sprong, had u altijd een killersblik.

Hellebaut: Dat hebben al veel mensen gezegd. ( lacht) Ik weet niet waar dat vandaan kwam. Ik kon het ook niet oproepen, het overviel me.

Herinnert u zich het eerste moment dat u even rust kon nemen na die medaille? Dat u besefte: mijn levensdoel is bereikt.

Hellebaut: Zo heb ik het zelf nooit bekeken. Olympisch kampioen worden was het hoogst haalbare en ik ben er mij altijd van bewust geweest dat het kon, maar het slagen van mijn carrière, of van mijn leven, hing er niet van af.

Het eerste moment dat ik voor mezelf had, was twee dagen na de finale, op het terras van het olympisch restaurant, dat al gesloten was, want de Spelen waren bijna gedaan. Ik zat er met mijn man en we hebben amper iets gezegd. Tien minuten had ik een gevoel van opperste zen. Alles was zoals het moest zijn. Zodra de koffie op was, was dat weer voorbij. Atleten kunnen niet genieten. Er is altijd een volgende uitdaging, een volgende prestatie die wordt verwacht. Eén week na Peking had ik opnieuw een wedstrijd. Gek genoeg heb ik daar bij de olympische viering heel de tijd mee in mijn hoofd gezeten: oei, ik zal volgende week toch niet afgaan?

U hebt in uw leven maar twee keer over 2m05 gesprongen, en maar één keer outdoor. Om dat dan net op het cruciale moment te kunnen: hoe straf is dat?

Hellebaut: Dat kan alleen als je er honderd procent klaar voor bent, fysiek én mentaal. Ik had jaren naar die finale toegeleefd. Maar je mag het belang van dat moment ook niet te groot maken: er honderd procent voor gaan en tegelijk kunnen loslaten, dat is een delicaat evenwicht.

Hebt u na de carrière nog gesprongen, voor de fun?

Hellebaut: Nooit. Dat lukt me niet, een beetje hoogspringen voor het plezier. Ik kan niet meer wat ik vroeger kon en dat besef blijft een rem. Vandaag kan ik amper vatten dat ik vroeger zo hoog sprong. 2m05 is hoger dan een deur!

We vieren nog een tweede jubileum: u bent nu vijf jaar gestopt.

Hellebaut: ( verbaasd) Daar had ik niet bij stilgestaan. Maar het moet kloppen: mijn zoontje is vier.

Een ex-atleet ziet veel wegvallen: adrenaline, aandacht, prestige. Wenkte ook voor u het zwarte gat?

Hellebaut: ( grinnikt) Zwart gat? Ik heb drie kinderen. Die vullen dat wel op. Ik sta bekend als iemand die opleefde door de druk van competitie, maar de adrenaline heb ik nooit gemist. Laatst was ik op de atletiekmeeting van Luik. Ik zag de spanning bij de atleten en dacht: blij dat ik er niet meer tussen sta. Ik denk dat ik juist op tijd gestopt ben, net voor de frustratie van mijn ouder wordende lichaam zou toeslaan. Ik heb er alles uit gehaald en dat is een mooi gevoel.

Wat was uw strafste prestatie: olympisch goud of vijfde worden op het EK van 2010 terwijl u 10 weken zwanger was en niemand het mocht weten?

Hellebaut: ( lacht) Mijn zwangerschappen hebben me doen beseffen hoe comfortabel een topsportleven is. Je doet je ding, zonder verantwoordelijkheid. Op het EK van 2010 heb ik afgezien, maar al bij al was het geen cruciale wedstrijd. Ik ben wel supertrots op mijn vijfde plek op de Spelen van Londen, in 2012. Met twee kleine kinderen, die soms slecht sliepen, ziek waren of tandjes kregen, was dat een geweldige prestatie. De vier jaar voor Londen heb ik harder gewerkt en meer afgezien dan in de jaren voor mijn goud in Peking.

Het zit er dik in dat u alsnog brons pakt op de Spelen van 2012.

Hellebaut: Er eindigden twee Russinnen voor mij en het is nu wel duidelijk dat er met die atleten iets aan de hand was, ja.

Zou u blij zijn met uitgesteld brons?

Hellebaut: Moeilijke vraag. Ik vind wel dat het nodig is: iemand speelde vals en wordt daarvoor gestraft, terwijl de eerlijke atleet zijn beloning krijgt. Maar het moment hebben ze mij sowieso afgepakt. Als ik in Londen brons had gewonnen, was ik dolgelukkig geweest.

Een van die Russinnen is Anna Tsjitsjerova. Bij het hertesten van de stalen uit 2008 werd ze betrapt op doping en de kans lijkt groot dat ze ook in 2012 aan het spul zat, toen ze olympisch kampioene werd. Tsjitsjerova was een goede vriendin van u.

Hellebaut: Nog steeds, we houden nog altijd contact. Anna weet dat ik zwaar in haar ontgoocheld ben, toch heeft onze vriendschap dat overleefd. Anna zegt dat ze niet begrijpt hoe zij positief heeft kunnen testen. Ik geloof haar niet, maar langs de andere kant: wat kan ze anders vertellen? Anna is opgegroeid in een Russisch systeem waarvan we nu weten dat doping de norm was. Als zij toegeeft, dan blaast ze bruggen op met heel haar omgeving.

Ik ben altijd heel rechtlijnig geweest over doping. Het kan niet en het mag niet, nooit. Toen ik het hoorde over Anna voelde ik me bedrogen, maar ik weet ook dat ik tijdens mijn carrière veel aan haar heb gehad. Ze was mijn maatje. Met haar kon ik de dag voor een wedstrijd even loslaten bij een beker koffie, praten over onnozele dingen buiten de sport. Moet ik die mooie herinneringen weggooien? Het is lastig, maar uiteindelijk heb ik besloten dat onze vriendschap dit kan overleven.

Stelt u zich eens voor dat uw gedopeerde vriendin u in Peking het goud had afgesnoept.

Hellebaut: Dat is te verschrikkelijk om zelfs maar aan te denken. Dan had ik niet over haar bedrog kunnen stappen, denk ik.

Eerst kon ik het niet geloven. Tsjitsjerova is zo’n groot talent. Zonder doping had zij even hoog kunnen springen. Veel wordt bepaald door de omgeving waarin je opgroeit. Anna is geen slecht mens, dat wéét ik gewoon. Maar als je opgroeit met het idee dat doping erbij hoort, dan stap je daar waarschijnlijk bijna zonder nadenken in mee.

In 2008 dachten we dat er niet snel nog een Belg olympisch goud zou winnen in de atletiek, maar kijk. Zevenkampster Nafi Thiam overdondert de tegenstand.

Hellebaut: Een atleet heeft van die jaren waarin hij of zij veel vooruitgang maakt. Elke groeiperiode moet je koesteren, maar Thiam is zo’n zeldzaam supertalent, die blijft haar grenzen maar verlengen. Ze heeft álles. Nog groter dan ik, krachtig, snel en mentaal ijzersterk. Je kunt ervan op aan dat zij op het komende EK goud pakt. Het zijn zeven disciplines, er kan dus veel misgaan, maar zelfs op 90 procent van haar krachten wint Thiam vlot.

Ik ken haar niet. We hebben eens goeiedag gezegd, meer niet. Nafi is eerder gereserveerd, heb ik begrepen. Allemaal oké, hoor. Sowieso wordt zij een van de grootste Belgische atleten aller tijden. Ik zie haar mijn hoogspringrecord breken, zonder er specifiek op te werken, gewoon tijdens een zevenkamp.

Welke Belgen moeten we in de gaten houden op het EK, dat volgende week begint in Berlijn?

Hellebaut: De 4X400 meter bij de mannen, hoewel de Borlées het niet makkelijk hebben momenteel. Toch kunnen de Belgen daar een medaille pakken en misschien wel goud, als ons nieuwe supertalent zijn beste niveau haalt. De amper 18-jarige Jonathan Sacoor liep in juli 45s03. Dat is fenomenaal. Hij lijkt net een Borlée als je hem ziet lopen: helemaal dezelfde houding. Wie hebben we nog? Discuswerper Philip Milanov presteert weer goed, hoewel de vorige seizoenen lastig waren. Nadat hij zilver had behaald op het WK van 2015 begonnen de mensen resultaten te verwachten en die druk is zwaar om te dragen. Gelukkig zit het bij Milanov weer in stijgende lijn. Hordeloopster Eline Berings is een knap verhaal. Zij is de dertig al voorbij en verloor na blessures haar profcontract. Velen hadden Berings afgeschreven, maar als je hard blijft werken, kan veel. Mogelijk eindigt zij zelfs dicht bij de medailles. Vier reële kansen op eremetaal dus, en de komende jaren wordt het hopelijk nog beter. Want België vaardigt een heel grote selectie af naar het EK, met veel jongeren. Goed dat de federatie hen ervaring laat opdoen op het hoogste niveau.

Romelu Lukaku schreef bij het begin van het WK voetbal een open brief over de armoede die hij in zijn jeugd heeft gekend. U hebt een soortgelijke achtergrond.

Hellebaut: Toen ik anderhalf was, gingen mijn ouders uit elkaar. Mijn vader verliet ons zonder nog iets van zich te laten horen. Financieel hadden we het niet breed. Ik weet uit eigen ervaring wat kansarmoede betekent. Ik deed bijvoorbeeld niks van sport, hoewel achteraf zou blijken dat ik daar aanleg voor heb. Maar arme gezinnen sporten niet. Mijn mama zou het niet hebben kunnen betalen en ze had sowieso de tijd niet om mij naar een club te voeren of zo. Daardoor is dat een pad dat afgesloten blijft.

Ik heb een leuke jeugd gehad, begrijp me niet verkeerd. Veel buiten gespeeld, mezelf heel vrij gevoeld. Het zijn van die kleine vervelende dingen die je doen beseffen dat het niet draait zoals het zou moeten. Ik droeg bijvoorbeeld de kleren van mijn oudere broer af en dat is voor een opgroeiend meisje allesbehalve fijn.

Kinderen zijn daar gevoelig voor. Die willen vooral niet anders zijn en niet opvallen.

Hellebaut: ( knikt) En iedereen had die oude kleren gezien, of zo voelde ik dat zelf toch aan. Ik was bang dat ze me zouden pesten. Het is nooit gebeurd, maar ik liep wel rond met het idee dat het ieder moment kon beginnen.

Bij Lukaku werd zijn vroegere armoede een motivatie. Hij gebruikte het als motor om te slagen in het leven.

Hellebaut: Dat herken ik. Ik wou mij altijd bewijzen. Oké, wij hebben niet veel geld en ik draag jongenskleren, maar ik ga jou wel tonen dat ik het kán. Heeft dat met mijn jeugd te maken? Misschien, maar mijn broer bezit die geldingsdrang niet. Het was ook geen ‘kijk naar mij, hou van mij’, eerder met een soort venijn erin: ‘Let maar eens op wat dit meisje kan.’ Ik blijk ook nogal gevoelig voor tegenwind. Als mensen zeggen dat ik ga falen, bewijs ik graag hun ongelijk.

Alles veranderde toen mijn stiefvader in the picture kwam. Het werd financieel makkelijker – hij is arts – maar vooral: ons gezin kreeg stabiliteit. Rust. Dat is zó belangrijk in een mensenleven. Vanaf toen viel het allemaal in zijn plooi. Op dat moment besefte ik het natuurlijk niet maar de scholenveldloop in het vierde leerjaar is bepalend geweest. Ik werd derde. Lang niet slecht voor een meisje dat sport alleen kende van op tv. Mijn stiefvader zei: ‘Daar moeten we iets mee doen.’ Ik trok naar een atletiekclub, bleek een goeie springer en twintig jaar later won ik goud op de Olympische Spelen. ( lacht)

We zijn allemaal het product van onze jeugd, maar ik heb niks overgehouden aan die moeilijke jaren. Het is geen trauma of zo en het heeft mij ook heel wat positieve eigenschappen bijgebracht. De drang om hard te werken en blij te zijn met weinig, bijvoorbeeld.

Hebt u nog contact met uw biologische vader?

Hellebaut: Zelden of nooit. Ik zie hem eens om de twee, drie jaar. Ik weet dat buitenstaanders dat raar vinden en ik kan het ook moeilijk uitleggen. Ergens ben ik nieuwsgierig naar wie die man is, maar ik heb een leven opgebouwd rond mijn familie. En ik mis de behoefte, de tijd en de energie om daar nog een extra element aan toe te voegen. Uit die paar keer dat we elkaar spraken, weet ik dat mijn vader als kind bijzonder sportief was. Er zal dus toch iets zijn doorgegeven.

Ik hoor geen boosheid in uw stem.

Hellebaut: Sommige dingen lopen nu eenmaal zoals ze lopen. Hij kon of wou de verantwoordelijkheid niet nemen om voor ons te zorgen, en dat spijt hem nu. Ben ik daar boos om? Nee, want met ons is het goed gekomen. Mijn mama verdient tonnen respect. Doe het maar: twee kinderen opvoeden met een klein loon. Nu ik zelf moeder ben, besef ik nog meer hoe zwaar dat moet zijn geweest.