‘Theo Francken heeft alle Soedanezen een troefkaart in handen gegeven. Beter kon Kafka het niet verzinnen’

Komiek en jurist Bert Gabriëls laat vanaf nu wekelijks zijn schertsende licht schijnen op de juridische actualiteit. ‘Het heeft geen zin om Theo Francken te verwijten dat hij illegale migranten aanhoudt.’

Vorige maand werden 100 Soedanezen zonder papieren opgepakt in het Maximiliaanpark. De Soedanese overheid hielp ons land om 43 te identificeren. De oppositie en advocatuur waren verontwaardigd over die werkwijze, gezien de slechte reputatie van Soedan inzake mensenrechten.

Maar toen de Luikse Rechtbank van Eerste Aanleg voorlopig de uitwijzing van een twintigtal Soedanezen in het gesloten centrum van Vottem verbood, leidde die beslissing weer tot grote verontwaardiging van socioloog Mark Elchardus, die al begon te vrezen dat alle Soedanezen voorgoed in België zouden mogen komen kamperen, een gevolg dat in de verste verte niet in het vonnis is terug te vinden.

Voor de mensen die dat hek steeds weer op de dam moeten zetten, was het een drukke tijd.

Nu heeft het echt geen zin om Theo Francken te verwijten dat hij illegale migranten aanhoudt, opsluit, repatrieert en zelfs met medewerking van hun respectieve regeringen identificeert. Angela Merkel doet dat ook, en dat schijnt een Gutmensch te zijn. Hij verdient daar alle hulp bij, en geloof het of niet, onze rechters proberen te helpen. De man zit immers zelf met de handen in het spreekwoordelijke haar.

Het probleem is dat we een groep mensen hebben die, naar verluidt, doodsbang zouden zijn om terug te keren, maar waarvan niemand asiel aanvraagt. Ze kunnen dus gerepatrieerd worden, mits enige garantie op veilige terugkeer. Vorige maand oordeelde de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen al dat er in een aantal dossiers niks zat dat er op wees dat er deze controle was gebeurd.

De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) doet die controle meestal op basis van stukken uit het asieldossier, maar dat is er nu niet. En alle kennis, middelen en experts ter zake zitten twee gebouwen verder, bij het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen. Dat kan in dit dossier enkel maar met de vingers draaien, omdat die dekselse Soedanezen geen asiel willen vragen.

Vorige maand oordeelde de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen al dat er in een aantal dossiers niks zat dat er op wees dat die controle was gebeurd.

De hamvraag is dus waarom die vraag om asiel niet wordt gesteld. We zouden het eigenlijk aan betrokkenen zelf moeten vragen, maar naast het louter-op-doorreis-zijn, zijn er nog twee relevante redenen.

Een eerste reden is dat ze bang zijn dat onze overheid stiekem informatie doorspeelt aan de Soedanese overheid, waardoor de familie in het thuisland in gevaar kan komen. Vroeger zouden we tegen zo iemand gezegd hebben dat onze overheid heus niet zo dom is. Maar dat was vroeger.

Alweer, het is geen probleem om vreemdelingen te identificeren met de hulp van hun overheid, maar de volgorde kon beter. Eerst voer je een onderzoek naar mogelijk risico bij terugkeer, en als daaruit blijkt dat er geen sprake is van vervolging door de eigen overheid, dán pas haal je de dienaars van de dictator erbij. Omgekeerd schend je de fundamentele rechten van de betrokkene en diens familie.

En dat is jammer, want zo schiet de staatssecretaris zichzelf in de voet. Of betrokkenen nu een procedure starten voor asiel of tegen hun uitwijzing, de rechter kan er nu niet meer omheen dat de vreemdeling nu bij zijn overheid bekend is, wat vaak een indicator is van het risico op mishandeling bij terugkeer. Alle geïdentificeerde Soedanezen hebben op die manier een extra argument gekregen tegen hun uitwijzing. Kafka had het niet beter kunnen verzinnen.

Een tweede reden om geen asiel aan te vragen, is dat sommige van deze Soedanezen wel het recht hebben om asiel te vragen, maar niet het recht dat wij die vraag ook aanhoren. Als België vaststelt dat de asielzoeker ook al in Italië is geweest, gaan meteen de boeken toe en wordt hij over de grens gezet. Aangezien weinig Soedanezen hier zomaar uit de lucht komen vallen, is dat risico heel reëel, en dan heeft zo’n aanvraag natuurlijk niet veel zin.

Vrijwillig een stapje terugzetten naar de Italiaanse asielprocedure is niet evident, want dit jaar nog werden 48 Soedanezen zonder enig onderzoek collectief uitgewezen op grond van een buitenparlementair geregeld terugkeerakkoord met Soedan. Vijf van de uitgewezenen hebben klacht ingediend bij het Europees Hof, en ze hebben een punt. Zeven van hen die uit het vliegtuig konden ontsnappen werden later allen nog als vluchteling erkend.

Ook ná een erkenning in Italië zijn er vluchtelingen die nog doortrekken naar andere landen omdat ze er niet in slagen opvang, werk of een school voor de kinderen te vinden. In augustus zag een Nederlandse rechtbank zich nog gedwongen om een Syrisch gezin om die redenen niet nog eens naar Italië terug te sturen.

Het is ook zo dat je maar in één land in Europa asiel mag aanvragen en vervolgens dat land ook niet meer mag verlaten. Daarom blijven heel wat asielzoekers eerst vrij lang illegaal in Europa rondlummelen vooraleer ze hun asielaanvraag indienen, om dan mogelijk toch nog overgebracht te worden naar het Unieland van binnenkomst.

In heel Europa werden er zo vorig jaar 13.000 mensen van het ene naar het andere land gebracht. Voor het jaar 2014 worden de kosten geraamd op 1 miljard. Een behoorlijke inzet van mensen en middelen dus, op kosten van de belastingbetaler, en ten koste van sukkels voor wie er geen geld is.

Iemand zal toch eens moeten toegeven dat die hele kermis alleen goed doet aan wie er een keer hartelijk om wil lachen. De opdracht is helemaal niet zo complex: alle illegale binnenkomers aanhouden bij binnenkomst en terugsturen naar hun land, tenzij ze daar ernstig gevaar lopen. In dat laatste geval moeten we ergens een plek zoeken waar ze veilig zijn, en ze zich liefst ook nuttig kunnen maken.

De enige manier om de verspilling van middelen tegen te gaan is het mogelijk maken om een asielaanvraag in te dienen bij de Europese Unie zelf. Die kan vervolgens de erkende vluchtelingen over Europa verdelen. Alleen dan kan de spreiding, die nu vaak in het nadeel is van zowel de lidstaten als de vluchtelingen, omgezet worden in een voordeel voor allebei. Voorlopig zijn alle lidstaten daar tegen. Maar ja, wie wou er ook alweer verandering?