‘Test-Aankoop vs. NMBS: de risico’s, het perverse effect en het gladde ijs’

Het proces van Test-Aankoop tegen de NMBS zou wel eens een slechte koop kunnen zijn, schrijft ere-vrederechter Jan Nolf. Hij neemt de technische risico’s, het mogelijke pervers effect en het gladde ijs waarop Test-Aankoop zich begeeft onder de loep. ‘Het zou niet verwonderen indien vanuit bepaalde hoofdkwartieren enthousiast mee aangemoedigd en ingetekend wordt.’

Ik was een fan van Ralph Nader (pionier voor consumentenrechten en Amerikaans presidentskandidaat), maar het testproces van Testaankoop is misschien een slechte koop, zo liet ik bij Hautekiet op de VRT-radio uitschijnen.

Test-Aankoop wil de NMBS voor de rechter slepen in het eerste ‘class action’-proces dat in België zou gevoerd worden op basis van de nog nagelnieuwe wet op de ‘rechtsvordering tot collectief herstel’ die pas op 1 september vorig jaar in werking is getreden.

Om “Amerikaanse toestanden” te vermijden heeft de Belgische wetgever er voor geopteerd enkel erkende verenigingen te laten optreden namens een groep consumenten. Dat creëerde meteen een soort monopolie dat de procesgretigheid moest dempen. Advocaten mogen in dat systeem dus niet zelf optreden als groepsvertegenwoordiger: zij mogen die groepsvertegenwoordiger zelf enkel als advocaat bijstaan.

Bedrijven kunnen hun schade op die manier niet claimen: de wet beperkt zich tot bescherming van consumenten en die zijn overigens zelf geen partij in de procedure. In de procedure zit ook een afkoelingsperiode ingebouwd die onderhandelingen moet bevorderen. Als de vordering uiteindelijk slaagt (wat ook kan via een akkoord), dan omschrijft de rechtbank de geleden ‘massaschade’ en de betrokken doelgroep van slachtoffers. Daarbij stelt de rechtbank dan een ‘schadeafwikkelaar’ aan die onder toezicht van dezelfde rechtbank de correcte uitvoering van de beslissing moet uitvoeren.

De wet stelt als voorwaarde dat de onderneming aangesproken wordt op haar niet-naleving van contractuele verplichtingen of wegens schending van de in de nieuwe wet opgenomen lijst van wetten, uitvoeringsbesluiten en Europese verordeningen.

Eén van die opgesomde wetgevingen is de Verordening (EG) nr. 1371/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2007 betreffende de rechten en verplichtingen van reizigers in het treinverkeer.

In uitvoering van die Europese wetgeving lijst de Belgische wet van 15 mei 2014 een aantal mogelijke inbreuken op, die aanleiding kunnen geven tot administratieve boetes.

De kern van de eis van Testaankoop is echter een meer eenvoudige compensatieprocedure te verkrijgen. Die wijziging in de aanpak van klachten door de NMBS is echter nog iets anders dan de schadevergoeding zelf, voor treinvertragingen.

Vakbonden beroepen zich op het stakingsrecht als een internationaal erkend recht. Spoorvakbonden stellen dan dat hun stakingen net de veiligheid en het comfort van de reiziger op lange termijn moeten bevorderen. De NMBS van haar kant beroept zich bij vertragingen ingevolge stakingen op overmacht.

Het is dus verre van evident dat de rechter in dit debat zijn weg zal vinden om tot een “contractuele” tekortkoming van de NMBS te besluiten. Van een zuiver ‘contract’ is tussen bv. de NMBS en de spoorreiziger geen sprake: volgens de rechtspraak gaat het niet om een contractuele, maar een ‘reglementaire’ relatie omdat het hier ook om een openbare dienst gaat. In dergelijke sociale context kan het publiek in de brede zin van het woord (de samenleving dus) primeren op de belangen van – zelfs veel – individuele burgers.

Prompt liet TreinTramBus al per communiqué weten niet betrokken te zijn in de actie van Test-Aankoop.

De als een trein lopende oproep van Testaankoop (25.000 aangeslotenen op één dag) is immers Gefundenes Fressen voor politieke partijen die de NMBS besparingen willen opleggen en bv. de bedrijfswagen eerbiediger als een heilige koe behandelen dan het openbaar vervoer.

Hetzelfde geldt nog meer voor wie het stakingsrecht wil beperken. Van een schadeclaim tegen de NMBS bij stakingen naar een procedure tot schadevergoeding tegen vakbonden, aan wie de rechtspersoonlijkheid zou opgelegd worden, is het immers maar een logische stap. Dan wordt het stakingsrecht uitgehold tot het houden van een betoging op een locatie waar zelfs geluids- noch verkeershinder mogelijk zou zijn: ergens rond Bokrijk bijvoorbeeld.

Het zou dan ook niet verwonderen indien vanuit bepaalde hoofdkwartieren en kabinetten enthousiast mee aangemoedigd en ingetekend wordt met Test-Aankoop als een plebisciet tegen syndicale actie en in functie van een agenda daaromtrent.

Bederft Test-Aankoop de zaak van het openbaar vervoer? Alleszins ongewild: een beetje zoals de 97.421 stemmen voor presidentskandidaat Ralph Nader in 2000 het verlies van Al Gore mee verklaarde (met slechts 537 stemmen) en het Bush-tijdperk inluidde.

Rechters moeten al langer in de wetgevende leemten en chaos van vindingrijkheid getuigen om juridische oplossingen aan te reiken die dan nog eens zinvol zouden moeten blijken.

Hoe verder rechters op dat spoor gezet worden, hoe dichter een ‘gouvernement des juges’ opdoemt. We verwachten dus van justitie beleidsbevelende oplossingen die de politici die we verkozen niet leveren. Dat zou wel eens heel teleurstellend kunnen aflopen. Justitie is een departement met magistraten die sinds februari 1918 niet meer gestaakt hebben, en het resultaat is er ook naar.

Die vonnissen over de Klimaat-zaak en de testcase van Test-Aankoop moeten we alvast niet binnen het jaar verwachten – nochtans een termijnbelofte van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) tegen het einde van deze legislatuur.

Wanneer justitie ook die termijn niet haalt, kunnen we dan weer een ‘class action’ tegen Justitie zelf opstarten. Maar misschien doen magistraten dat heel binnenkort zelf: mark my words.

Meer Kafkaïaans kan een samenleving – waar uiteindelijk iedereen tegen iedereen procedeert – niet worden.