Televisiestilte is volksverlakkerij

“U hebt spraakmakende televisie gemaakt”, zei Leo Bormans tegen Lieven Van Gils in Reyers Laat op 25 februari, toen laatstgenoemde teken had gegeven dat de twee minuten stilte voorbij waren. Bormans bedoelde eigenlijk: Ik heb spraakmakende televisie gemaakt.

Zijn commentaar volgde ten andere veel te snel (en te luid) om afronding te kunnen zijn van wat echte stilte teweegbrengt in een mens. Je zag zo dat Bormans die twee minuten had gebruikt om na te denken over de vraag: wat zeg ik straks? Het tegendeel dus van waar stilte voor dient, namelijk ophouden met denken over hoe je indruk kunt maken.

De twee minuten stilte in Reyers Laat was pure fictie. Nep en vals. Leo Bormans dwong – want hij eiste met dwingende stem, zelfs bijna roepend – dat ze nu maar eens best twee minuten zouden zwijgen. Werd er niet te veel gepraat in de wereld? Van Gils deed wat Bormans vroeg. Die twee minuten waren dan ook geen echte stilte. Tijdens die twee minuten was Leo Bormans bij manier van spreken zonder woorden heel luidruchtig aan het woord

Televisie is ten andere niet gemaakt om stilte te produceren. Televisie is gemaakt op geluid en beeld te produceren. Daar dient ze voor, niet voor het tegendeel dus. Dat wist de regisseur van het programma zeer goed. Daarom liet hij tijdens die twee minuten de camera’s sierlijke travellings maken in de studio. Het sobere beeld van anders werd vervangen door veel beweging, zodat de stilte toch nog iets te vertellen had.

Iemand die de presentator dwingt tot stilte, maakt oneigenlijk gebruik van een instrument dat niet bedoeld is om te zwijgen maar dat ontworpen is om te spreken. Een medium dat gemaakt is om geluid (en beeld) te brengen maar stilte programmeert, is van dezelfde orde als een kok die kip vegetarisch noemt, omdat het vlees niet rood is.

Televisie kan zelf geen stilte brengen, maar kan tonen wat stilte doet met mensen. Het mooiste voorbeeld is ‘Into Great Silence’, een film die enkele jaren geleden zowel op het grote doek als op het kleine scherm een onverwacht succes werd.

In deze arthousefilm volgde de Duitse regisseur Philip Gröning, in volkomen stilte, het volkomen stille leven van de monniken van la Grande Chartreuse. Er werd geen woord gesproken, tenzij het woord van gebed. Maar er was enorm veel te horen. Ik denk zelfs dat in de montage de achtergrondgeluiden waren gemoduleerd om ze sterker te laten klinken.

Gröning wilde ook niet doen alsof hij de kijkers tot stilte en bezinning bracht. Hij bracht sereen en terughoudend het stille leven van anderen in beeld. Dat was eerlijke film. Reyers Laat van 25 februari was valse televisie. Televisiestilte is volksverlakkerij. Bij televisie en film kijk je naar stilte. Je blijft dus buiten jezelf staren in plaats van in jezelf te kijken. De feiten bewezen het: er is wellicht nog nooit zoveel getwitterd tijdens een televisieprogramma als tijdens die twee stille minuten op maandag 25 februari 2013. De mensen in studio deden niets anders dan afwachten tot de twee minuten over waren.

Het kon ook niet anders. Stilte dwing je niet af, nog minder met het licht erop. Stilte zoekt een mens ‘in stilte’ op, buiten het licht en buiten het beeld. Stilte kan niet gemaakt worden door een medium. Bij stilte schakelt de mens alle media uit. Wie stil wordt, wordt zelf een medium.

Als Leo Bormans het eerlijk had gemeend met zijn bedenking dat er te weinig stilte is en dat zij daar nu in de televisie meteen werk moesten van maken, dan hij eigenlijk moeten vragen aan de kijkers om met z’n allen stante pede de televisie uit te zetten en aan presentator Van Gils om op zwart te gaan. Wat hij vroeg was niet stilte maar aandacht. Niet: kijk in jezelf. Maar: kijk naar mij. Vandaar: “…spraakmakende televisie…”

Televisiestilte is van dezelfde orde als de meeste boeken over wellness en zelftherapie. Het schaadt niet, maar het baat ook niet. Zoals geluk niet uit een boek kan komen, hoe mooi het ook is, maar uit ontmoeting en engagement, zo komt stilte niet uit de televisie, hoe geruisloos die ook is, maar uit de ziel. Wie stilte wil verkopen, verkoopt leegte.