Platformverloedering: wordt Google binnenkort onbruikbaar?

Techjournalisten zijn het erover eens dat iets zoeken op Google niet meer zo goed gaat als vroeger. Er is een naam voor dat fenomeen: platformverloedering.

‘Google is dood.’ Zo luidde een recente virale tweet die toont hoe de zoekterm ‘baby pauw’ op Google Afbeeldingen vooral door artificiële intelligentie gecreëerde beelden oplevert. Mooie, haarscherpe ‘foto’s’ van spierwitte of kleurrijke diertjes, maar ze zijn nep en tonen ook niet hoe een echte jonge pauw eruitziet.

Het is een incident in een steeds langere reeks waarbij Google AI-afbeeldingen promoot bij het opzoeken van schilderijen (Johannes Vermeer, Jheronimus Bosch), beroemdheden (Beethoven) of zelfs historische gebeurtenissen (de tanks op het Tiananmenplein in 1989).

Daarnaast introduceerde Google recent de toepassing ‘AI Overview’. Het is een kadertje dat in bepaalde gevallen bovenaan je zoekresultaten verschijnt en – op basis van artificiële intelligentie – er een samenvatting van geeft. Maar omdat AI geregeld informatie ‘hallucineert’ en last heeft met het herkennen van sarcasme of mopjes, staan die kadertjes soms vol foute of zelfs gevaarlijke suggesties, zoals het toevoegen van lijm aan een pizzarecept.

Vervuiling

Het probleem met Google gaat verder dan de vervuiling van zoekresultaten door artificiële intelligentie. Voor mensen die producten of diensten verkopen – of geld willen verdienen met advertenties op hun website – is het van primair belang om bovenaan de eerste pagina met zoekresultaten te verschijnen. De advertenties en ‘gesponsorde’ links die Google verkoopt om bovenaan de pagina verschijnen – lang niet altijd de meest nuttige sites – worden daarbij steeds meer vermomd als gewone zoekresultaten. Allerlei widgets, extra vakjes en suggesties voor ‘gerelateerde vragen’ blijken zelden relevant.

Dat is niet enkel de schuld van Google zelf. Er is al jaren een kat-en-muisspel tussen zoekmachines en dienstverleners die ‘search engine optimization’ (SEO) aanbieden aan eigenaars van websites. Laagkwalitatieve of zelfs nutteloze clickbait- of spamsites die zulke SEO-trucjes goed toegepast hebben, vervuilen daarbij je zoekresultaten.

‘Enshittification’

De voorbije twee jaar hebben talloze internetonderzoekers en techjournalisten opvallend gelijklopende analyses gepubliceerd over het verval van Google. ‘Enshittification’ of platformverloedering wordt dat proces genoemd – een term uit de koker van auteur Cory Doctorow om het proces van de kwaliteitsneergang van online platformen te beschrijven.

Online diensten worden vaak aanvankelijk verliesgevend aangeboden aan gebruikers, om hen aan zich te binden. Vervolgens zal een platform betalende diensten aanbieden aan zakelijke klanten zoals adverteerders, wat de gebruikservaring vermindert. Maar wanneer zowel gebruikers als klanten vast zitten aan het platform, en het bedrijf vooral bekommerd raakt om de eigen aandelenkoers, hebben platformen zelden nog drijfveren om de kwaliteit van hun producten te onderhouden – zelfs niet voor de zakelijke klanten. Het resultaat: ‘enshittification’.

Kennisverval

De dominantie van Google is zo groot dat ‘iets opzoeken op het internet’ in het Nederlands ‘googelen’ heet. Niet (of moeilijker) kunnen vinden wat je zoekt met een zoekmachine die je al jaren gebruikt, is niet alleen onhandig en frustrerend, het is ook de grootste nachtmerrie voor factcheckers. Om de waarachtigheid van verhalen en beelden te achterhalen, zijn we sowieso gebonden aan zoekmachines. En wanneer die aftakelen, of zelfs actief misleiden, gaat platformverval uiteindelijk leiden tot kennisverval.