Waarom Mark Zuckerberg onafhankelijke factcheckers onder de bus gooit

Meta, het moederbedrijf van Facebook, kondigt nieuwe moderatieregels aan. Onafhankelijke factcheckers worden daarbij door topman Zuckerberg onterecht met de vinger gewezen.

Met een persbericht en een gelijktijdige videoboodschap van topman Mark Zuckerberg kondigde Meta op 7 januari een herziening aan van de manier waarop het in de toekomst informatie gaat reguleren op platformen zoals Facebook en Instagram. Wat daarbij vooral in het oog sprong, was het nieuws dat het bedrijf afscheid gaat nemen van een jarenlang programma waarbij onafhankelijke factcheckers betaald werden om misleidende berichten te beoordelen. In het bijzonder Zuckerberg schuwde bij de aankondiging de grote woorden niet. Hij sprak over factcheckers in termen als ‘censuur’ en ‘te politiek bevooroordeeld’.

‘Censuur’

Factcheckorganisaties reageerden teleurgesteld tot verontwaardigd op het nieuws. Er waren nooit klachten vanuit Meta gekomen, klonk het, en het bedrijf had in officiële rapporten de samenwerking met onafhankelijke factcheckers aanhoudend bejubeld.

Het European Fact-Checking Standards Network (EFCSN) veroordeelde vooral dat Zuckerberg factchecks in een adem noemde met ‘censuur’. Wijdverspreid en hardnekkig is het idee, ook in ons land, dat factcheckers op Facebook berichten of zelfs meningen zouden kunnen ‘censureren’. Een commentaarstuk in een populaire Vlaamse krant omschreef het nieuwe Meta-beleid zelfs als ‘omstreden meningen […] niet meer automatisch verwijderd worden als factcheckers vinden dat een bericht volgens hen niet strookt met de waarheid’.

Maar de onafhankelijke factcheckpartners van Meta censureren helemaal niets. Wanneer een Facebookbericht met feitelijke fouten het onderwerp is van een factcheck, wordt dat bericht niet verwijderd. Er wordt enkel een label met een link naar de factcheck toegevoegd. De verantwoordelijkheid over de manier waarop die labels worden aangebracht en welke gevolgen dat heeft voor het bereik van socialemediaprofielen, ligt integraal en exclusief bij Meta zelf.

Wetstraat reageert op beslissing Mark Zuckerberg: ‘Vrij spel voor algoritmes die onze kinderen ziek maken’ 

Ook Zuckerbergs uitspraak dat factcheckers ‘te politiek bevooroordeeld’ te werk zouden gaan, werd op onbegrip onthaald. Politieke boodschappen waren vanaf het begin net expliciet uitgesloten van Meta’s factchecksysteem. Bovendien eiste Meta van de factcheckpartners dat ze beschikten over een erkenning als niet-partijdige en transparante organisatie door het International Fact-Checking Network (IFCN).

Community Notes

Wordt Facebook dan binnenkort een vrijhaven voor verkopers van nepnieuws, zonder enige vorm van feitencontrole? Toch niet. Meta kondigde meteen een alternatief aan: ‘Community Notes’, een systeem zoals dat vandaag bestaat op X. Community Notes zijn commentaren die iedereen, op vrijwillige basis, als ‘extra context’ kan toevoegen aan berichten op sociale media. Wanneer een diverse meerderheid dat feitelijke commentaar als nuttig beoordeelt, wordt het als ‘Community Note’ vastgeklikt aan het oorspronkelijke bericht.

                Het grote voordeel van Community Notes is dat ze niet vanuit een bepaalde positie van autoriteit worden toegevoegd maar gebaseerd zijn op consensus onder de gebruikers. Wel is het zo dat Community Notes verplicht moeten verwijzen naar betrouwbare bronnen – en opvallend vaak blijken dat nog steeds artikels uit de ‘traditionele’ media te zijn, of gewoon zelfs factchecks.

                Maar het systeem is ook kwetsbaar, met een paar pijnpunten. Algoritmes bepalen welke Note voldoende ‘consensus’ bereikt heeft om definitief vastgehecht te worden aan een misleidende post. Dat kan soms lang duren, waardoor nepnieuws al die tijd zonder weerlegging blijft circuleren. Het gros van de misinformatie, in het bijzonder over controversiëlere onderwerpen, krijgt dan weer nooit een Community Note toegevoegd. Het systeem berust op onbetaalde vrijwilligers en is daarom, zoals alle online activiteiten, kwetsbaar voor manipulatie door malafide actoren die opzettelijk nepnieuws verspreiden onder de vorm van Community Notes, om extra verwarring te stichten.

Maar voorbehoud is aangewezen. Het valt nog af te wachten welk systeem Meta precies op poten zal zetten, en hoe transparant dat zal functioneren.

Haatdragend gedrag

Misschien ligt de grootste maatschappelijke impact van de recente bocht van Meta wel bij een andere wijziging, die met factchecks niets te maken heeft. Zuckerberg kondigde namelijk ook nieuwe regels aan binnen de gebruiksvoorwaarden van Meta en de moderatietechnieken die het toepast. Anders gezegd: de regels over wat je al dan niet mag zeggen op Facebook, en hoe Meta daarmee omgaat.

Zuckerberg drukte in zijn videoboodschap terecht begrip uit voor de frustraties wanneer de grotendeels automatische detectietools van Meta er soms voor zorgen dat posts onterecht verwijderd worden, terwijl ze helemaal geen inbreuken op de gebruiksvoorwaarden bevatten. Meta kondigt daarom versoepelingen aan. Die zijn trouwens ondertussen al deels doorgevoerd aan een onderdeel van de gebruiksvoorwaarden met de titel ‘Haatdragend taalgebruik’. Waar het bijvoorbeeld vroeger niet toegestaan was om mensen ‘mentaal ziek’ te noemen op basis van hun genderidentiteit of seksuele voorkeur, mag dat nu wel. Ook veelzeggend was de schrapping van een passage die erkende dat haatspraak op sociale media kan leiden tot ‘offline geweld’, in de echte wereld.

Zoenoffer

Het omgooien van de Meta-regels rond factchecks en moderatie vormt in de eerste plaats een zoenoffer van Zuckerberg aan het adres van Donald Trump, in navolging van heel wat andere techbedrijven die recent de banden met de nieuw verkozen president aanhaalden. Trump had Zuckerberg in het verleden nog persoonlijk beschuldigd van politieke inmenging en de Meta-topman zelfs bedreigd dat hij ‘de rest van zijn leven in de gevangenis zou moeten doorbrengen’ indien dat opnieuw zou gebeuren.

‘Terugschroeven van factchecking door Mark Zuckerberg is een opvallend politiek statement’

Zuckerberg schikt zich dus vooral naar de politieke realiteit van een tweede Trump-termijn, die op voorhand aangekondigd is als een oefening in ‘vergelding’. En er is nog een ander, banaler motief. De nieuwe koers betekent ook een fikse besparing voor Meta, dat al een tijdlang zijn moderatieteams aan het afbouwen was. Socialemediabedrijven zijn – ondanks hun vrome woorden over ‘mensen verbinden’ en lippendienst aan de ‘vrije meningsuiting’ – immers geen liefdadigheidsinstellingen maar bedrijven met aandeelhouders, die winsten moeten maximaliseren en kosten inperken. Moderatieteams kortwieken en professionele factcheckers vervangen door vrijwilligers spaart een aardig centje uit. Dat Meta hiermee in het gevlij komt van de aankomende Trump-regering, is mooi meegenomen.

Het is pijnlijk dat Zuckerberg de valse aantijgingen herhaalt dat factchecks zouden neerkomen op ‘censuur’ of een inperking van de vrijheid van meningsuiting – in directe tegenspraak met alles wat Meta de voorbije acht jaar verkondigde. Maar zijn gelijktijdige aanvallen op de regering-Biden en de ‘traditionele media’ en een openlijk aanbod om met de Trump-regering samen te strijden voor ‘vrije meningsuiting’, maakt voldoende duidelijk dat het nieuwe Meta-beleid vooral een politiek-opportunistische herpositionering is. Met feiten heeft het afserveren van factcheckers weinig te maken.