Waarom Elon Musk lachende kakjes naar journalisten stuurt

Sinds de overname door Elon Musk heeft de koers die Twitter volgt het platform kwetsbaarder gemaakt voor desinformatie. Musk zelf gebruikt het platform in een boksmatch met de mainstreammedia.

Na een gulle amnestieronde voor profielen die onder de vroegere regels geschorst werden, maakten allerlei extremistische accounts de voorbije maanden opnieuw hun opwachting op Twitter. Belangenorganisaties zoals het Center for Countering Digital Hate en de Anti-Defamation League publiceerden al verontrustende overzichten. Het gaat over allerlei invloedrijke profielen, van samenzweringstheoretici tot neonazi’s, die na hun verrijzenis op Twitter weer een publiek van honderdduizenden konden bereiken. Al maakten sommigen het meteen zo bont dat ze hun toegang tot Twitter weer kwijtraakten.

Onder Musk is niet zo héél veel veranderd aan de formele gebruiksregels van Twitter. De meeste zaken die verboden waren in het pre-Musktijdperk zijn dat nog steeds. Vaak gaat het om wettelijke verplichtingen waaraan platformen zoals Twitter sowieso moeten voldoen. Een opmerkelijke uitzondering is het geschrapte misinformatiebeleid rond covid-19: sinds november 2022 mag je op Twitter zonder probleem beweren dat ‘corona niet bestaat’ of dat ‘coronavaccins dodelijk gif zijn’.

Maar ook enkele andere wijzigingen hebben de kwaliteit van de informatie op het platform naar beneden gehaald. Een opvallende rode draad daarin is hoe Elon Musk de nieuwe Twitterregels aanwendt om de pers te jennen.

Geen antwoord

Dat Musk geen hoge pet opheeft van de meeste mainstreammedia is al langer duidelijk uit zijn tweets en beleidsacties. Het communicatieteam van Twitter, dat vragen van journalisten beantwoordde, was een van de eerste teams dat na zijn overname sneuvelde. E-mails naar press@twitter.com bleven maandenlang onbeantwoord. Vanaf maart 2023 kreeg je bij elke persvraag zelfs automatisch een ‘lachend kakje’-emoji als antwoord opgestuurd.

Een aantal uitverkoren journalisten kreeg van Musk inzage in de vroegere interne keuken van Twitter. Dat leidde tot de publicatie van de Twitter Files, een reeks berichten over de manier waarop het platform in het verleden beslissingen nam. Het is al een tijd geleden dat er nog een episode van verscheen want Musk kreeg ook hommeles met verschillende van de auteurs, vooral wanneer ze durfden de nieuwe koers van Twitter te bekritiseren.

Blauwe vinkjes

Een van de ingrijpendste wijzigingen is het afvoeren van het ‘blauwe vinkje’, een symbool naast de gebruikersnaam dat de geverifieerde identiteit van de eigenaar van dat profiel aantoonde. Omdat de vinkjes alleen aan prominente personen werden uitgereikt, waren ze door de jaren heen uitgegroeid tot begeerde statussymbolen. Musk lanceerde echter Twitter Blue, een abonnement van 8 dollar per maand waarmee iederéén een blauw vinkje kon kopen, ook zonder bewijs van identiteit.

Heel wat bestaande blauwevinkjesprofielen kondigden aan dat ze niet wilden betalen voor Twitter. Toen The New York Times, een krant waar Musk al vaker mee in de clinch lag, dat bekendmaakte, verdween prompt, en als allereerste, het vinkje van het Twitterprofiel van de krant. ‘De echte tragedie van The New York Times is dat hun propaganda niet eens interessant is’, tweette Musk in die periode.

Op 20 april verdwenen daadwerkelijk álle oude blauwe vinkjes. Dat heeft geleid tot een situatie waarin pakweg VRT NWS, De Standaard en De Tijd nu geen ‘verificatievinkje’ meer hebben op Twitter, en media zoals ReactNieuws, PAL NWS, de Vlaams Belang-nieuwssite V-Nieuws of zelfs de satirische schandaalsite ‘tScheldt wél.

Opvallend: heel wat Twitterprofielen met enorm veel volgers kregen enkele dagen later plots tóch weer een gratis vinkje, zelfs wanneer ze dat niet wensten. Enkele ‘gekochte’ vinkjesprofielen slaagden er dan weer in zich voor te doen als een Disneykanaal, als de stedelijke overheid van New York, en zelfs als een Soedanese paramilitaire groepering in het lopende gewapende conflict. Kortom, het huidige vinkjesbeleid maakt het alleen maar moeilijker om te achterhalen wie of wat echt is op Twitter.

Regimepers

Bijna gelijktijdig ontwikkelde zich een rel rond bepaalde medialabels op Twitter. Al enkele jaren kleeft Twitter de boodschap ‘aan de staat gelieerde media’ op de profielen van enkele propagandapersorganen die daadwerkelijk onder de controle van een overheid staan – denk bijvoorbeeld aan het Russische Sputnik, het Chinese Global Times of het Iraanse Press TV. Dat was geen slecht plan want van die vaak Engelstalige media is niet iedereen op de hoogte dat ze inhoudelijk gecontroleerd worden door een buitenlands regime.

Maar enkele weken geleden begon Twitter ook openbare omroepen uit westerse landen als ‘aan de staat gelieerde media’ of ‘door de overheid gefinancierde media’ te bestempelen. De Britse BBC en verschillende Nieuw-Zeelandse, Canadese en Amerikaanse publieke radio- en televisiestations protesteerden luid toen ze dat label kregen opgeplakt. Onder meer de Amerikaanse openbare omroep NPR vond dat de onafhankelijkheid van zijn redactie daardoor in twijfel werd getrokken en stopte prompt met Twitter.

Twee weken geleden schrapte Twitter vervolgens alle labels opnieuw – ook die voor Russische, Iraanse of Chinese staatszenders. ‘Alle nieuws is tot op zekere hoogte propaganda. Laat de mensen zelf beslissen’, zo beargumenteerde Musk die zet. Maar toen bleek dat de radiozender NPR niet meer wilde tweeten, stuurde Musk vorige week hoogstpersoonlijk een mailtje naar een NPR-journaliste, met de lichte dreiging dat hij het Twitterprofiel @NPR (met 9 miljoen volgers) zou ‘toewijzen aan een ander bedrijf’ wanneer er geen nieuwe tweets op verschenen.

De grillige bestuursstijl en persoonlijke vetes van Musk dreigen niet alleen heel wat adverteerders maar ook gebruikers weg te jagen van Twitter.

Amateurfactcheckers

Een mogelijk lichtpuntje is Community Notes, een bestaand Twitterprogramma dat Musk bij zijn aantreden wel omarmd heeft. Vrijwilligers kunnen zich ervoor aanmelden en vervolgens naar eigen goeddunken ‘notities’ hechten aan tweets van anderen op het platform, om ontbrekende context toe te voegen aan mogelijk misleidende berichten. Wanneer voldoende personen met een diverse ideologische achtergrond zo’n notitie pertinent genoeg vinden, wordt de note vastgeklikt onder het Twitterbericht.

Het is een systeem dat ook mensen kan overtuigen die argwanend staan tegenover gevestigde persmedia of andere autoriteiten – zelfs al verwijzen heel wat Community Notes rechtstreeks naar een artikel uit de pers of van een factcheckorganisatie. Community Notes is veelbelovend maar ook kwetsbaar, vooral aangezien het berust op vrijwilligers en een vorm van consensus vereist. Musk beschouwt het duidelijk als een panacee voor het bestrijden van foute informatie op Twitter. Het valt nog te bezien hoe dat in de toekomst uitpakt.