‘Robots kunnen belangrijke rol spelen in de war for talent, maar ze zijn nog niet de allesomvattende oplossing’

Bram Vanderborght en Michel Maus (VUB) staan stil bij de mogelijkheden die robots kunnen bieden in de war for talent, die in tijden van vergrijzing de arbeidsmarkt steeds meer onder druk zet. ‘Als robots in al onze basisbehoeften zouden voorzien, zou er geen war for talent nodig zijn. Maar zover zijn we nog lang niet.’

De coronapandemie heeft de arbeidsmarkt wereldwijd op zijn kop gezet. Sectoren zoals de bouw, landbouw en horeca kampen met een recurrent tekort aan personeel. Deze knelpuntberoepen hebben het moeilijk om voldoende gekwalificeerde werknemers te vinden, wat de “war for talent” alleen maar heviger maakt.

Dit probleem wordt verder verergerd door de vergrijzing van de bevolking, waardoor de arbeidsmarkt nog meer onder druk komt te staan. Statbel, het statistisch bureau van de Federale Overheid, stelde deze zomer in een rapport dat er in 2023 voor elke 67-plusser in totaal 3,6 personen waren in de beroepsactieve bevolkingscategorie tussen 18 en 66 jaar. In 2070 zullen dat nog slechts 2,4 personen zijn. In de wetenschap dat arbeid de centrale motor vormt van de welvaartsstaat is dat een gigantisch probleem. Maar daar komen de robots aan.

De rol van immigratie

Immigratie heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in het opvangen van tekorten op de arbeidsmarkt. Echter, de publieke opinie over immigratie is de afgelopen jaren sterk veranderd. De Brexit is een duidelijk voorbeeld van hoe de belofte van “take back control” niet heeft geleid tot de verwachte oplossingen voor arbeidsmarktproblemen. Integendeel, het vertrek van veel Europese werknemers uit het Verenigd Koninkrijk heeft de tekorten in sectoren zoals de landbouw, bouw en horeca alleen maar vergroot.

In Nederland zien we een vergelijkbare trend. De VVD heeft voorgesteld om immigratie duurder te maken en robots goedkoper. Dit roept de vraag op of robots de oplossing kunnen zijn voor de huidige tekorten op de arbeidsmarkt.

Robots in de War for Talent

Als robots in al onze basisbehoeften zouden voorzien, zou er geen war for talent nodig zijn. Wat een utopische wereld, we doen enkel wat we graag doen en de rest laten we over aan robots. En aub wat meer werk overnemen dan de stofzuigrobot en de grasrobot. Maar zover zijn we nog lang niet. Robots, aangedreven door enorme vooruitgangen in AI en technologische componenten zoals krachtigere processors, worden ontwikkeld voor een breed scala aan toepassingen. Bedenk maar iets en waarschijnlijk vind je ergens wel een cool filmpje van een robot die dat doet. Van drones die appelen oogsten, robots die bakstenen metselen of hamburgers bakken. Dat schept grote verwachtingen. Maar iets dat lukt in een labo of in gecontroleerde omgeving, werkt daarom niet altijd in de echte wereld. Er is nog een groot verschil met de doorontwikkeling en succesvolle commercialisatie, waar er vaak veel risicokapitaal aan vasthangt, zodat de technologie effectief ingezet kan worden in de boomgaarden, werven en restaurants.

De invloed van publieke opinie

De publieke opinie speelt een cruciale rol in de acceptatie van robots op de werkvloer. Een feedback die we zelfs vaak krijgen van bedrijven, is dat robotica de werkomgeving aantrekkelijker maken voor jongeren die gewend zijn aan een technologie-rijke omgeving. Robots worden echter vaak in twee extremen geduwd, zoals vaker in onze polariserende wereld. Aan de ene kant wordt gevreesd dat robots onze banen zullen bedreigen, terwijl ze aan de andere kant als de heilige graal worden beschouwd die alles gaan oplossen. Een appel plukken, bakstenen op elkaar zetten of een hamburger omdraaien. Triviaal voor mensen, voor robots nog vaak een uitdaging zeker als we iets meer verscheidenheid van taken vragen, wat vaak arbeid is. Bovendien moeten die robots volop ontwikkeld worden.

Ook hier zijn er te weinig ingenieurs en computerwetenschappers voorhanden.  Het is wat cynisch dat de robotici in ons Brubotics labo die robots ontwikkelen om zware bouwblokken te metselen, snoeirobots ontwikkelen en zachte grijpers om fruit te oogsten, vaak buitenlanders zijn. Vaak komen ze uit landen waar er volop in robotica geïnvesteerd wordt, van zowel onderzoek maar even belangrijk het durven investeren in robotica startups. China wil de wereld gaan overheersen met hun robots. Gaat het een war voor robots worden. En niet alleen een war met robots zoals in Oekraïne.

Conclusie

Hoe aantrekkelijk ook zogezegde simplistische oplossingen zijn, de “war for talent” is een complex probleem dat niet met één enkele oplossing kan worden aangepakt. De maatschappelijke uitdagingen, de versnellende innovatie, het investeringsklimaat en de veranderende publieke opinie over immigratie maken het noodzakelijk om naar innovatieve oplossingen te zoeken en vereisen een evenwichtige benadering. Robots kunnen een belangrijke rol spelen in het opvangen van tekorten op de arbeidsmarkt, maar ze zijn nog niet de allesomvattende oplossing.

Het is essentieel dat we blijven investeren in zowel technologische innovatie, degelijke opleidingen als in het aantrekken en behouden van talent, zowel binnen als buiten onze landsgrenzen. En dat mag best een speerpunt van het (fiscaal) beleid zijn.

Prof Bram Vanderborght, Brubotics, Vrije Universiteit Brussel & imec.

Michel Maus, Vakgroep Publiek Recht, Vrije Universiteit Brussel.