Recente berichten dat met artificiële intelligentie de locatie van het graf van de Griekse filosoof Plato was ontdekt, blijken minder spectaculair dan eerst gedacht.
‘Plato’s begraafplaats eindelijk onthuld nadat AI een oude boekrol heeft ontcijferd die was verkoold tijdens de uitbarsting van de Vesuvius’, kopte de populaire wetenschapsnieuwssite LiveScience recent. Varianten van dat verhaal vielen te lezen in media over de hele wereld. Op een papyrusrol uit de Romeinse stad Herculaneum, zo klonk het, waren met behulp van spectaculaire nieuwe technieken enkele nog onbekende anekdotes ontcijferd over de Griekse filosoof Plato, waaronder dus ook de locatie van zijn begraafplaats: een tuin bij het Museion in de Academie van Athene.
Maar zo is het niet echt gelopen. Dat onthult historicus Bram Demulder in een recent artikel op Hic et Nunc, een website die zich buigt over hoe de echo’s van de oudheid weerklinken in ons dagelijkse leven.
Het opmerkelijkste is dat het woord ‘begraven’ zelfs niet in de tekst staat.
Papyrusrol
Om te beginnen kenden we de Academie als vermoedelijke begraafplaats van Plato al langer – de locatie wordt ook in andere teksten uit de oudheid vermeld. De ontcijferde papyrusrol waar het over gaat, is evenmin nieuw of pas ontdekt. Al in de 19e eeuw was het document ontrold en deels vertaald: het gaat om de Index Academicorum, geschreven door de epicurische filosoof Filodemus van Gadara. Een eerste uitgave van de tekst verscheen in 1868, de nieuwe editie die nu furore veroorzaakte, verscheen eigenlijk ook al vorig jaar.
De ‘ontdekking van het graf van Plato’ werd in verschillende media op het conto geschreven van vernieuwende technieken, waaronder ook AI-toepassingen. Maar daar heeft dit verhaal weinig mee te maken. De nieuwe uitgave is gebaseerd op beelden genomen met hyperspectrale fotografie – foto’s die dateren van 2018. Die methode maakt letters op de verkoolde papyrussen beter leesbaar.
Persbericht
De bron van het verhaal was een persbericht verstuurd door de Italiaanse Consiglio Nazionale delle Ricerche, dat de nieuwe publicatie van de Index Academicorum in de verf wilde zetten, samen met de besteding van het Europese onderzoeksgeld voor het project. In de slotparagraaf staat dat in de toekomst ook nog nieuwe geavanceerde technieken – waaronder AI – op de verkoolde papyrusrollen toegepast zouden worden. Vandaag heeft AI dus nog niets ontcijferd – al wordt er in de toekomst wel veel van verwacht.
Ook met de huidige stand van de wetenschap kan nog altijd maar 30 procent van de letters in de verkoolde bron gelezen worden. Het opmerkelijkste daarbij, zo schrijft Demulder op Hic et Nunc, is dan nog dat het woord ‘begraven’ zelfs niet in de tekst staat. Het woord is een interpretatieve aanvulling van de vertaler. Een erg plausibele gok, dat wel, maar eigenlijk kon er ook gerust gestaan hebben dat de tuin bij het Museion een verblijfplaats was voor Plato, en niet zijn laatste rustplaats.
Eén troost: de wijsgeer zelf had het voorval over zijn graf niet aan zijn hart laten komen. In de filosofie van Plato was het sterfelijke lichaam slechts een tijdelijk onderkomen voor de eeuwige ziel.
