‘Kate-gate’: wat een fotoshoppende prinses betekent voor onze omgang met nepnieuws

Een fiasco met een bewerkte foto wakkerde allerlei complottheorieën aan over de toestand van de Britse prinses Kate Middleton. Maar wakkerde het ook onze kritische geest aan?

Enkele dagen lang was even iedereen complotdenker. Op zondag 10 maart – Moederdag in het Verenigd Koninkrijk – deelde Kate Middleton, echtgenote van de Britse kroonprins William, een blije familiefoto van haarzelf en haar drie kinderen. Op zich weinig opzienbarends, maar het was een beeld waar veel mensen op zaten te wachten. Middleton is namelijk al weken niet meer in het openbaar verschenen, nadat in januari het bericht was gekomen dat ze in het ziekenhuis herstelde van ‘een geplande buikoperatie’. Toen al werd aangekondigd dat recupereren daarvan een tijdje zou duren, en dat de prinses vermoedelijk voor Pasen geen officiële taken meer zou opnemen.

De wekenlange ‘verdwijning’ van een Britse prinses zet echter onvermijdelijk allerlei geruchtenmolens in gang. De Moederdagfoto diende, minstens deels, om die geruchten de kop in te drukken. Maar het kiekje draaide anders uit: toen royaltyfans de foto nauwgezet begonnen te bestuderen, merkten ze allerlei verdachte foutjes op: wazige handen, rare schaduwen, mouwen die opeens verdwenen. Was de afbeelding gemaakt met AI? Was het misschien een oude, bewerkte foto? En waarom was het nodig geacht om zulke bewerkingen door te voeren?

‘Kill notice’

Vervolgens gebeurde er iets uitzonderlijks: grote persagentschappen zoals Reuters en Agence France-Presse stuurden een zogenaamde kill notice uit. Dat is een waarschuwing dat een beeld niet mag worden gebruikt omdat het ‘gemanipuleerd’ is.

Journalisten bestudeerden de metadata van de afbeelding. Daaruit bleek dat het bestand twee keer was opgeslagen in beeldbewerkingsprogramma Adobe Photoshop: één keer op vrijdagavond 8 maart en één keer op zaterdagochtend 9 maart.

Dat betekent overigens niet dat het bestand twee keer bewerkt is. Gebruik van Photoshop of andere beeldbewerkingssoftware is normaal onder fotografen en algemeen aanvaard als het gaat om kleine aanpassingen aan zaken zoals verzadiging, belichting en schaduwen. Pas wanneer er elementen uit verschillende foto’s samengevoegd worden, bepaalde stukken gewist of vreemde elementen toegevoegd, wordt de grens met manipulatie overschreden.

Na twee dagen speculatie kwam er een officiële verklaring vanuit het paleis, en de naam van de schuldige: Kate Middleton. ‘Zoals veel amateurfotografen experimenteer ik af en toe met editing. Ik wil mijn excuses aanbieden voor de eventuele verwarring die de familiefoto die we gisteren deelden veroorzaakte’, schreef de prinses op sociale media. Maar die schuldbekentenis kon op heel wat scepsis rekenen: royals met een uitgebreid communicatieteam die toch hun eigen foto’s zouden bewerken?

Sommige beeldredacteurs vonden de kill notice overdreven. Fotoshoppen niet alle beroemdheden hun beelden? Wegpoetsen van rimpels en vetrolletjes, of donkere kringen en rode ogen op foto’s? Bovendien was het allesbehalve de eerste keer dat een foto verspreid door de Britse koninklijke familie duidelijk bewerkt was – op het kerstplaatje van de familie in 2023 miste een prins een vinger – noch de eerste keer dat foto’s uit oudere shoots hergebruikt werden op sociale media.

Toch namen de persagentschappen de zaak duidelijk ernstig. Phil Chetwynd, AFP-beeldredactiedirecteur, vertelde aan de BBC dat zijn agentschap beelden verstrekt door Kensington Palace vanaf nu nauwgezet zou bestuderen. Chetwynd benadrukte ook hoe zeldzaam kill notices zijn: de vorige twee ingetrokken berichten kwamen nota bene van Noord-Koreaanse en Iraanse nieuwsagentschappen.

‘Brazilian butt lift’

Ondertussen raakten sociale media in de ban van ‘Kate-gate’. Al vóór de discussies over de Moederdagfoto was de ‘verdwijning’ van prinses Kate een veelbesproken onderwerp – niet alleen in discussies onder royaltyfans, maar in allerlei online memes en grapjes. De bewerkte foto wakkerde dat alleen maar aan. Er werd volop gespeculeerd over de zogenaamd echte reden van Middletons ‘verdwijning’. Volgens de enen was geen sprake van een ‘buikoperatie’ maar van heimelijke cosmetische chirurgie – een Brazilian butt lift of bilvergroting die al dan niet mislukt was. Nee, zeiden anderen, kroonprins William had een affaire met een vriendin van Middleton – of zelfs een buitenechtelijk kind – en dus was Kate van het toneel verdwenen om een scheiding te regelen. In de diepste delen van de konijnenpijp van complottheorieën poneerde men dat Kate stiekem al dood was en ze momenteel ‘gekloond’ werd.

Kan het gedrag van internetdetectives op sociale media een spiegel zijn voor een gezonde kritische geest bij de bevolking? Optimisten beweren dat het voorval aantoont dat het brede publiek niet zo vatbaar is voor fake news of gemanipuleerde beelden als doemdenkers vaak beweren. Als iedereen op sociale media naar verdachte pixels zit te turen, dan zal het wel meevallen met de manier waarop burgers vatbaar zijn voor desinformatie, klonk het.

Toch is er wel reden voor bezorgdheid. Het gevaar bestaat dat er uit dit soort voorvallen een veralgemeende argwaan groeit, waarbij iemand ervoor kiest om voortaan álle beelden als verdacht te beschouwen, omdat manipulatie technisch gezien nooit uitgesloten is. In dat scenario kiest men ervoor om ‘niks meer te geloven’ – of, in de praktijk, enkel te geloven wat ‘goed aanvoelt’. Je zag inderdaad meteen dat allerlei andere foto’s van Middleton óók ‘onderzocht’ werden om er de meest gekke of foute theorieën over te lanceren. Zelfs twee recente paparazzifoto’s, waarop de prinses vaag te zien was door de getinte autoruiten, werden aan dezelfde behandeling onderworpen en – foutief – als ‘fake’ bestempeld.

Fun

Er zijn verschillende redenen waarom Kate-gate zich leent voor de ongebreidelde verspreiding van nepnieuws en misinformatie: een onderwerp dat over de hele wereld bekend is (de Britse koninklijke familie), een vacuüm aan informatie terwijl er bij het publiek net een grote vraag is naar nieuws, een tanend geloof in ooit vertrouwde bronnen en instituties, en de opkomst van artificiële intelligentie.

Maar techjournalist Ryan Broderick kwam misschien wel met de meest pertinente verklaring waarom Kate-gate de verbeelding van de mensen op hol deed slaan: soms is misinformatie gewoon… fun. Roddels delen, spectaculaire ‘ontdekkingen’ doorsturen naar vrienden, gekke theorieën bediscussiëren is een diepmenselijke en, wel, amusante praktijk.

Toch was het opvallend hoezeer allerlei malafide actoren zich in het debat mengden, van antivaxers die beweerden dat Kate weggemoffeld was wegens ‘vaccinatieschade’ tot Russische propagandisten die het voorval aangrepen om twijfel te zaaien over de onderzoeksjournalisten die vergiftigingen door de Russische geheime diensten blootlegden.

Giechelen om complot-TikToks over een prinses met kontimplantaten is dus een beetje als pootjebaden in een rivier: verfrissend, zeker, maar in datzelfde water zitten ook krokodillen verstopt die je graag in de diepte zouden trekken.