Gezichtsherkenning: kan de politie binnenkort iedereen (en ook u) opsporen?

De recente arrestatie van Daniela Klette, een Rote Armee Fraktion-terroriste die al decennia werd gezocht, is mogelijk te danken aan commercieel beschikbare gezichtsherkenningssoftware. Het voorval heropent het debat over gebruik daarvan door ordediensten.

Eind februari arresteerde de Duitse politie in Berlijn de 65-jarige Claudia Ivone. Een schuilnaam, zo bleek: ‘Claudia’ was in werkelijkheid Daniela Klette, vanaf de jaren 1990 actief in een terroristische cel van de extreemlinkse Rote Armee Fraktion, en al decennia gezocht voor verschillende aanslagen en overvallen.

Volgens Duitse en internationale media is het geen toeval dat Klette eigenlijk al enkele maanden voordien geïdentificeerd was door journalisten van een Duitse podcast en het onderzoekscollectief Bellingcat. Op de voor iedereen toegankelijke website PimEyes, die facial recognition of gezichtsherkenningstechnologie aanbiedt, hadden ze aan de hand van een oude foto van Klette verschillende recente online beelden van ‘Claudia’ teruggevonden.

Aan de Franse factcheckers van CheckNews ontkende de Duitse politie zelf gebruik te hebben gemaakt van gezichtsherkenningssoftware. Toch blijkt dat PimEyes in een halfuurtje tijd kon zorgen voor de identificatie van een voortvluchtige die al decennia vruchteloos door de opsporingsdiensten werd gezocht. Het voorval heropent het debat over het gebruik van gezichtsherkenningstools door ordediensten. Hoe staat het daar ondertussen mee?

Biometrische gegevens

Het toepassen van gezichtsherkenningstechnologie door orde- en veiligheidsdiensten leidde in het verleden al herhaaldelijk tot ophef. In februari 2020 onthulde Buzzfeed dat politierechercheurs in verschillende landen gebruik maakten van de facial recognition van het bedrijf Clearview AI. Ook ons land werd in dat artikel genoemd. Na aanvankelijke herhaaldelijke ontkenningen bleek in 2022 uit een audit dat Belgische speurders wel degelijk met een proeflicentie Clearview AI hadden uitgeprobeerd. De audit was behoorlijk vernietigend over de privacy-implicaties daarvan: “De federale gerechtelijke politie lijkt niet te beseffen dat niet alleen politionele foto’s aan een commercieel bedrijf worden doorgestuurd (en dan nog buiten de Europese Unie), noch dat de biometrische gegevens, in casu gezichtskenmerken, sindsdien door het bedrijf Clearview bijgehouden worden.”

Sindsdien hebben gegevensbeschermingsautoriteiten in verschillende landen Clearview AI in de ban geslagen of hoge boetes opgelegd. Privacywaakhonden en mensenrechtenorganisaties spanden ook processen aan tegen het bedrijf. De controverse draait vooral om het scrapen van sociale media en het bewaren van de daar verzamelde biometrische gegevens – in het geval van Clearview AI gaat het om een databank met miljarden gezichten. Daarnaast is de technologie ook allesbehalve foutloos: vals-positieve resultaten komen geregeld voor.

Stalkers… en journalisten

Op het internet floreren ondertussen verschillende commerciële gezichtsherkenningstools die voor iedereen toegankelijk zijn. PimEyes is waarschijnlijk het bekendste en meest beruchte platform. Voor een paar tientallen euro’s per maand kun je er aan de hand van een foto iemands identiteit en heel wat andere persoonsgegevens mee achterhalen. Volgens de gebruiksvoorwaarden mag je met PimEyes alleen je eigen gezicht opzoeken, maar in de praktijk blijft dat dode letter. Er bestaan dan ook ernstige bekommernissen over de manier waarop stalkers de technologie kunnen misbruiken.

Maar ook journalisten maken geregeld gebruik van gezichtsherkenningstechnologie, waaronder PimEyes of andere controversiële Russische platformen als FindClone en Search4Faces. Het meermaals bekroonde onderzoekscollectief Bellingcat hanteerde de technologie voor de identificatie van de verantwoordelijke voor een gruwelijke oorlogsmisdaad die te zien was in een viraal filmpje: de castratie en executie van een Oekraïense soldaat in 2022.

Ook Knack maakte overigens in het verleden al gebruik van PimEyes, bij een onderzoek naar een viraal tabloidverhaal over een Russische generaal die door Poetin uit pensioen zou zijn teruggehaald en naar het Oekraïense front zou zijn gestuurd. Dat bleek verzonnen: op de foto die het verhaal illustreerde, stond geen generaal maar een gepensioneerde grenswachter.

Oekraïense inlichtingendiensten

Gezichtsherkenningsbedrijven werkten de voorbije jaren ook naarstig aan hun public relations. Bij de Russische inval in Oekraïne bood de ceo van Clearview AI zijn diensten aan bij de Oekraïense regering, en sindsdien gebruiken verschillende Oekraïense overheidsdiensten de software voor allerlei doeleinden. Dat gaat van het identificeren van gesneuvelde soldaten tot het identificeren van Russische spionnen of zelfs identiteitscontrole aan militaire checkpoints. Een Russische soldaat die zich in een ziekenhuis voordeed als een Oekraïner met geheugenverlies, werd bijvoorbeeld met behulp van gezichtsherkenning betrapt en gearresteerd.

Clearview AI pakt trots uit met die samenwerking. Het pronkt op zijn website met een ‘oorkonde van dankbaarheid’, uitgereikt door Kyralo Budanov, chef van de Oekraïense inlichtingendiensten.

Belgium’s Most Wanted

Zou gezichtsherkenning ook in onopgeloste Belgische politiezaken voor een doorbraak kunnen zorgen? We testten het kort even uit met een van de gezochte criminelen op de lijst van ‘Belgium’s Most Wanted’: Suleyman Betelguiriev. Die stak in 2014 in Brugge Mikey Peeters dood en vluchtte vervolgens naar Tsjetsjenië. Bij verstek werd hij in België veroordeeld tot 30 jaar cel, maar de man blijft ongestraft omdat Rusland geen uitleveringsverdrag met België heeft.

Het uploaden van een publiek beschikbare opsporingsfoto van Betelguiriev op verschillende gezichtsherkenningssites leidt ons al snel naar diverse profielen op Russische sociale media die de voorbije jaren door Betelguiriev zijn gebruikt, onder verschillende aliassen. De profielen bevatten ook foto’s die dateren van na zijn vlucht naar het buitenland, en het wordt mogelijk om een beeld te vormen van zijn kennissennetwerk. Mogen journalisten hier meer dan politierechercheurs?

Surveilleren

In september 2022 antwoordde minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) al op een parlementaire vraag over het eventuele gebruik van PimEyes door de Belgische ordediensten: ‘De website is bekend bij de Centrale directie van de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit van de federale politie, maar op basis van de informatie die mij werd bezorgd, kan ik zeggen dat er geen gebruik van wordt gemaakt.’ Een woordvoerder van de federale politie bevestigt deze week aan Knack dat er geen gebruik wordt gemaakt van gezichtsherkenningssoftware zoals PimEyes door het ontbreken van een wettelijk kader.

Ondertussen wordt facial recognition in landen met autoritaire regimes al volop gebruikt om politieke dissidenten te surveilleren en etnische minderheden te discrimineren. In de Verenigde Staten is Clearview AI zo goed als ingeburgerd bij de politiediensten. In de Europese Unie bevat de laatste versie van de AI-wet die de voorbije jaren werd onderhandeld verschillende beperkingen op de toepassing van gezichtsherkenningstechnologie, maar wordt ook een opening gelaten voor het gebruik ervan door veiligheidsdiensten – zij het onder allerlei voorwaarden. Afwachten of – en hoe – dat in de toekomst in ons land in een wettelijk kader wordt gegoten.