Exit WhatsApp? Waarom plots zo veel gebruikers overstappen naar Signal

De alternatieve berichtenapp Signal wint in België aan populariteit. ‘Mensen stappen niet alleen over uit bezorgdheid om hun privacy, maar ook uit burgerzin’, zegt professor digitale cultuur Mariek Vanden Abeele. ‘Met die daad laten ze weten dat ze zich verzetten tegen de politieke inmenging van de techindustrie.’

In Nederland prijkt Signal, een alternatieve berichtendienst, al weken hoog in de lijsten met meest gedownloade apps. Ook in ons land neemt het aantal registraties de afgelopen weken toe. Dit weekend kwam de app in de categorie ‘sociale netwerken’ zelfs op de tweede plaats te staan in de Belgische App Store van Apple. Daarmee sprong het over de berichtdiensten Telegram en WhatsApp.

‘Signal is, net als WhatsApp, een mobiele berichtendienst waarmee je een-op-een of in groepen berichten, audioberichten, foto’s en video’s kunt uitwisselen’, zegt professor digitale cultuur Mariek Vanden Abeele (UGent). ‘Wat de functionaliteiten betreft, lijken de apps sterk op elkaar.’

Maar in tegenstelling tot WhatsApp – of moederbedrijf Meta – is Signal geen bedrijf maar een non-profit. Voor Meredith Whittaker, voorzitter van de Signal Foundation, moet Signal functioneren als een basisdienst waar iedereen recht op heeft. ‘Signal heeft geen winstoogmerk, het drijft op donaties’, zegt Vanden Abeele. ‘Zij bewaren geen data van hun gebruikers, wat bij WhatsApp wel het geval is. Bij Meta zijn data de spil van het verdienmodel.’

Het verschil is dus dat Signal prat gaat op het garanderen van de privacy van de gebruikers. ‘In de huidige geopolitieke situatie, waarin broligarchen lijken op te staan, vragen burgers zich af hoe veilig hun data zijn in de handen van big tech’, aldus Vanden Abeele. WhatsApp is in Europa gebonden aan de GDPR-regels, maar mag wel heel wat metadata bewaren. Meta weet dus niet waarover je communiceert, maar wel met wie en hoe vaak je dat doet. Gezien de hoeveelheid data waarover Meta via andere apps nog beschikt, is dat toch een kleine goudmijn, aldus Vanden Abeele.

Dat gebruikers zich vragen stellen, is te zien aan het aantal downloads van Signal, dat niet toevallig na de eerste week van januari in verschillende Europese landen begon te stijgen. Op dat moment kondigde Mark Zuckerberg – ceo van Meta, het moederbedrijf van WhatsApp, Instagram, Facebook en Threads – dat het de samenwerking met factcheckers in de Verenigde Staten zou stopzetten.

Ook het moderatiebeleid rond bepaalde onderwerpen zou veranderen. Op 20 januari kreeg Zuckerberg als eregast een prominente plek tijdens de inhuldiging van de Amerikaanse president Donald Trump – hij schonk er midden december dan ook een miljoen dollar voor.

Geven mensen tegenwoordig echt meer om hun privacy, of moeten we de plotse populariteit van Signal eerder zien als een opgestoken middelvinger naar Zuckerberg?

Mariek Vanden Abeele: Ik vermoed dat mensen vandaag niet alleen overstappen op Signal vanuit bezorgdheid om hun privacy, maar ook uit burgerzin. Met die daad laten ze weten dat ze zich verzetten tegen de politieke inmenging van de techindustrie.

De bocht van Zuckerberg (Trump en Zuckerberg hebben lang een gespannen relatie gehad, zo schorste Meta na de bestorming van het Capitool in 2021 de toenmalige ex-president van Facebook en Instagram, nvdr.) stuit heel wat mensen tegen de borst. Toch kun je dat in een bredere transitie zien, waarbij de burger weer controle wil nemen over de technologie.

Denk aan het smartphonebeleid op scholen, het recht op deconnectie dat in de arbeidswetgeving is ingeschreven, de Digital Services Act die verslavend design als een systemisch risico beschouwt voor de Europese burger, en het maatschappelijke fenomeen van digitaal ontkoppelen. Techbedrijven zijn te ver gegaan. Ze hebben de burger geëxploiteerd, en de tegenbeweging is ingezet. Mensen zijn het beu om de slaaf te zijn van de technologie.’

Zolang niet iedereen de overstap maakt, blijft het lastig om WhatsApp in de virtuele prullenbak te gooien. Is het naïef om te denken dat we straks allemaal WhatsApp inruilen voor Signal?

Vanden Abeele: Om een overstap te doen slagen, zijn er twee elementen nodig. Ten eerste moet er een evenwaardig alternatief zijn. Met Signal is dat er. Die app bevat nog niet alle functionaliteiten van WhatsApp, maar het verschil is eigenlijk verwaarloosbaar.

Ten tweede moet er een kritische massa zijn die de beweging maakt. Zolang iedereen via WhatsApp blijft communiceren, zal de overstap nooit succesvol zijn. Maar het verleden leert dat gebruikers daar best toe in staat zijn. Facebook was enorm populair, maar een grote groep heeft de overstap naar Instagram gemaakt en jongeren zijn naar Snapchat vertrokken.

Recent mailde iemand me dat het best symbolisch zou zijn om van 15 maart de ‘dag van de transitie’ te maken. Dat is de dag waarop Rome zich in 44 voor Christus van dictator Julius Caesar bevrijdde, nadat hij door senatoren met messteken om het leven werd gebracht.

Zo’n ‘dag van de transitie’ kan de overstap versnellen, maar gebruikers kunnen ook klein beginnen en de mensen in hun omgeving proberen te overtuigen. Er is dan wel een periode waarin je twee apps naast elkaar gebruikt, maar als veel mensen die beslissing nemen, kan er in twee jaar tijd veel veranderen.

Voorspelt u een vergelijkbare beweging voor de andere apps van Meta?

Vanden Abeele: Dat geloof ik wel, en het is ook maar de vraag hoeveel Europese alternatieven er op de markt zullen komen. Op European Alternatives kunnen burgers nu al bekijken waar ze terechtkunnen.

Toch hoop ik dat we de positieve zaken die sociale media ons brengen niet uit het oog verliezen. Uit onderzoek blijkt dat zulke platformen gemeenschapsvormend zijn, dat gebruikers er hun identiteit kunnen uitdrukken en dat mensen er geïnspireerd worden. Laten we hopen dat we die voordelen kunnen behouden met applicaties die de mens minder exploiteren.