Naar aanleiding van een nieuwe internetwet begint de Europese Commissie een onderzoek naar TikTok. Vooral jongeren moeten online beter beschermd worden.
‘Vandaag openen we een onderzoek naar #TikTok wegens vermoedelijke schending van transparantie en verplichtingen om minderjarigen te beschermen’, zei de Europese Commissaris voor de Interne Markt Thierry Breton gisteren op X. De app zou minderjarige gebruikers onvoldoende beschermen en niet transparant genoeg zijn over zijn advertentiebeleid.
De Commissie laat er duidelijk geen gras over groeien. De Europese wet inzake Digitale Diensten (DSA) is pas sinds dit weekend van toepassing voor alle digitale diensten in Europa. Daaronder valt een hele resem bedrijven, maar de strengste regels zijn specifiek gericht op platformen met meer dan 45 miljoen gebruikers in Europa – waaronder dus TikTok, met meer dan 135 miljoen maandelijkse gebruikers.
De argwaan tegenover de app van het Chinese moederbedrijf ByteDance is groot. Commissiemedewerkers moesten TikTok vorig jaar nog van hun smartphone verwijderen, en ook in eigen land haalden verschillende politici in het verleden scherp uit naar de app. Toch kan niemand er nog omheen. TikTok is en blijft razend populair.
‘Uit onderzoek van Mediawijs naar het digitale mediagebruik bij minderjarigen blijkt dat 56 procent van de kinderen tussen de 6 en 12 jaar TikTok gebruikt’, zegt Hadewijch Vanwynsberghe, onderzoekster bij Kenniscentrum Mediawijs. ‘Bij jongeren stijgt dat percentage naar 86 procent.’
De Commissie onderzoekt of TikTok voldoet aan de Europese Wet inzake Digitale Diensten (DSA). Wat zal dat voor TikTok betekenen?
Hadewijch Vanwynsberghe: Er was al eens een vooronderzoek naar TikTok gevoerd. Na dat onderzoek bleven er veel vragen, bijvoorbeeld over de transparantie van de app. Volgens deze nieuwe wet, die focust op alle bedrijven die digitale diensten verlenen, moeten zeker grote platformen aan strenge eisen voldoen op het vlak van transparantie en risicovermindering. De bescherming van minderjarigen staat centraal. Indien ze daar niet aan voldoen, hangen er hoge boetes aan vast. Die kunnen oplopen tot 6 procent van hun omzet.
Wat zijn de grootste risico’s voor jonge gebruikers op TikTok?
Vanwynsberghe: We weten dat kinderen in hoge mate in contact komen met schadelijke content, maar ze zijn er niet altijd goed tegen gewapend. Uit onderzoek blijkt dat 18 procent van de kinderen en 37 procent van de jongeren al eens in aanraking kwam met manieren om zichzelf pijn te doen. Bijna evenveel jongeren kwamen al eens in contact met manieren hoe je zelfmoord moet plegen. Dan zie je dat minderjarigen onvoldoende worden beschermd. In principe zouden ze niet in aanraking mogen komen met zulke inhoud.
Verder werkt TikTok met algoritmes die ervoor zorgen dat je in een rabbit hole of tunnel terecht kunt komt. Je scrolt van een filmpje dat wel oké is naar filmpjes die al snel almaar extremer worden. Voor kinderen en jongeren die een risico hebben op eetstoornissen of suïcidaal zijn, kan dat gevaarlijk zijn. Zij raken moeilijk uit die tunnel en weten achteraf niet hoe ze ermee moeten omgaan.
Hoe kan TikTok jonge gebruikers beter beschermen?
Vanwynsberghe: Hoe ze dat technisch moeten aanpakken, daar kan ik me niet over uitspreken, maar er zijn zeker mogelijkheden om bepaalde content niet aan bepaalde personen te tonen. Verder heeft de app een leeftijdscheck van 13 jaar, maar als je ziet dat meer dan de helft van de kinderen tussen de 6 en 12 jaar op TikTok zit, kun je je vragen stellen bij de effectiviteit daarvan. Onderzoek toont aan dat kinderen vaak liegen over hun leeftijd om die apps te gebruiken.
Misschien moeten we er als samenleving anders mee omgaan. Waarom kunnen deze bedrijven ons niet garandéren dat er geen risico is op schadelijke content, bijvoorbeeld? Farmaceuticabedrijven moeten allerhande tests doorstaan die tonen dat hun medicatie niet schadelijk is voor de gezondheid. Waarom hoeven socialemediabedrijven dat niet te doen wanneer ze een nieuwe feature de wereld insturen? Die platformen moeten meer stilstaan bij de mentale en de fysieke gezondheid van hun gebruikers.
De Europese overheid én onderzoekers moeten toegang krijgen tot de werking van de platformen, en TikTok moet meer open communiceren over het gebruik van advertenties. Hoe gaat dat in zijn werk?
Vanwynsberghe: Het platform moet voor gebruikers voldoende transparant zijn over wat een advertentie is en wat niet. Dat gebeurt al wel, maar er is zeker nog ruimte voor verbetering.
Verder moet de app een databank bijhouden met daarin alle advertenties die ze plaatst, aan wie die advertenties gericht zijn, op welke momenten ze online stonden en wat daar exact in stond. Uit het vooronderzoek bleek dat er een lijst bestaat, maar dat ze onvolledig is.
Volgens Europa moeten we er voldoende op kunnen toezien wat er aan kinderen en jongeren wordt getoond. De Commissie wil niet dat mensen meningen opgedrongen krijgen. We mogen niet vergeten dat TikTok een Chinees bedrijf is. Europa is daar voorzichtig in.
Er komt ook een analyse van ‘het risicobeheer van verslavend ontwerp’. Is het niet al langer bekend dat sociale media verslavend zijn?
Vanwynsberghe: Er zijn verschillende manieren om ‘verslavend’ te definiëren. Enerzijds zijn er indicatoren die aangeven wanneer iets verslavend is, bijvoorbeeld wanneer je dagelijkse dingen niet meer naar behoren kunt uitvoeren. Het is niet helemaal duidelijk of sociale media volgens die definitie verslavend zijn.
Anderzijds: als je mensen concreet gaat ondervragen, zeggen ze vaak dat sociale media voor een verslavend gevoel zorgen. De vraag is dus hoe de Europese Commissie het verslavende aspect zal meten.
De strijd is niet nieuw. Zal het deze keer helpen?
Vanwynsberghe: Het is gissen naar het resultaat van dit onderzoek. Misschien doet de Commissie suggesties over wat er beter moet, of waar TikTok concreet aan moeten werken. Het is wel alvast een stap in de goede richting.
Het onderzoek is specifiek gericht op TikTok, wat met andere platformen zoals Facebook of X?
Vanwynsberghe: Naar X (het voormalige Twitter, nvdr) is al onderzoek gedaan. Verder vallen alle digitale platformen in Europa onder deze wetgeving, dus er zullen zeker nog andere onderzoeken volgen.
Mogelijk is de Commissie begonnen met TikTok omdat de bescherming van minderjarigen zo centraal staat in die wet – op Facebook zitten veel minder jongeren. Verder is het ook een Chinees bedrijf. Daar heerst toch wat bezorgdheid over.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier