Als ByteDance TikTok niet verkoopt, zal de socialemedia-app mogelijk verboden worden in de Verenigde Staten. Andere landen die de app (willen) verbieden zijn India, Taiwan, Pakistan en Afghanistan. Moet TikTok volledig op de schop?
TikTok is een van de populairste, maar ook een van de meest geopolitiek geladen apps van het moment. Het sociale medium van het Chinese moederbedrijf ByteDance telt wereldwijd meer dan een miljard gebruikers per maand. In Europa is de app goed voor 150 miljoen gebruikers, in de Verenigde Staten zijn dat er 100 miljoen. Gemiddeld brengt een gebruiker anderhalf uur per dag door op TikTok.
TikTok is al lang niet meer de onschuldige app waar uitsluitend tieners dansjes op delen. Hoewel de app vooral populair blijft onder jongeren – uit een studie van 2022 bleek dat in Vlaanderen 56 procent van de kinderen en 86 procent van de jongeren TikTok gebruikt – zijn er bijvoorbeeld ook heel wat journalisten en politici actief. Maar in verschillende westerse landen zien beleidsmakers in TikTok een groot gevaar. Sommigen vrezen dat het een Chinees spionage- en propagandakanaal is. Het neerhalen van de mysterieuze Chinese ballon boven de Verenigde Staten doet de discussie over een verbod op TikTok weer oplaaien.
Waar gaat het over?
Om te beginnen gaat het om de data die TikTok van zijn gebruikers verzamelt. Volgens de privacyverklaring gaat het onder meer over de naam, geboortedatum en locatie van de gebruiker, welke video’s die leuk vindt, naar wie die berichten stuurt én wat erin staat (naar eigen zeggen om spam te voorkomen, misdaad te detecteren en de gebruikers te beschermen). Als de gebruiker er toestemming voor geeft, krijgt ByteDance ook toegang tot zijn contactenlijst. Verder vraagt TikTok ook toestemming om de microfoon en camera van het mobiele toestel te gebruiken, en kan de gebruiker ervoor kiezen om die enkel te verlenen als hij de app gebruikt. Dat laatste baart sommige experts zorgen: kan TikTok op die manier ingezet worden om gebruikers af te luisteren?
De volgende belangrijke vraag is wat ByteDance, het moederbedrijf van TikTok, met die data doet. In principe verzamelt TikTok niet meer, maar ook niet minder data dan andere populaire socialemedia-apps. Maar omdat het over een Chinees bedrijf gaat, waar de overheidsinmenging doorgaans groter is dan in Europa of de Verenigde Staten, maken westerse landen zich zorgen.
De reputatie van ByteDance is bovendien niet vlekkeloos. Afgelopen zomer ontdekte het Amerikaanse tijdschrift Forbes dat 300 medewerkers van het bedrijf vroeger tewerkgesteld werden door Chinese staatsmedia. In november gaf ByteDance toe dat zijn personeel in China de gegevens van Europese gebruikers monitort om een ‘consistente, plezierige en veilige’ ervaring op de app te garanderen. Dat leidde uiteindelijk tot een wijziging van zijn privacybeleid. In december kwam Forbes dan weer naar buiten met het bericht dat medewerkers van ByteDance de app gebruikten om journalisten te bespieden die rapporteerden over TikTok. Die medewerkers zouden intussen ontslagen zijn.
Ten slotte stellen experts zich ook vragen bij het algoritme van TikTok, dat in mysterie gehuld is. Het schandaal rond Cambridge Analytica toonde in 2018 al aan hoe sociale media kunnen beïnvloeden wat mensen denken. Het Britse marketingbureau verzamelde toen via Facebook stiekem data van maar liefst 87 miljoen gebruikers en gebruikte ze voor gerichte advertenties, onder meer voor de presidentiële campagne van Donald Trump.
Moet TikTok op de schop?
Het verzamelen van zo veel data, de onzekerheid over hoe en wanneer de camera of microfoon van een gsm geactiveerd kan worden, het delen van die gegevens met de Chinese overheid, de onduidelijkheid over de werking van het algoritme en de gespannen geopolitieke relaties met China: ze zorgen ervoor dat steeds meer toezichthouders in TikTok een onaanvaardbaar risico zien.
Naar aanleiding van die ongerustheid is TikTok sinds kort verboden op werktelefoons van de Vlaamse, Waalse en federale overheid. Ook in onder meer Canada, Denemarken, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk werd de app verboden voor overheidspersoneel. Voor werknemers van het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad gelden die regels sinds kort ook.
‘Terecht’, vindt computerwetenschapper Jeroen Baert. ‘Wat mij betreft hoort geen enkele app die gebruikersdata verzamelt op een telefoon van overheidspersoneel. Voor wie met gevoelige data werkt, is het een risico. Dat geldt dus niet alleen voor TikTok, maar ook voor Twitter, Instagram en Facebook.’
Een TikTok-verbod voor de doorsnee burger vindt Baert dan weer moeilijker te rechtvaardigen. ‘Los van de locatie van de hoofdzetel, is er geen groot verschil tussen TikTok en andere sociale media. Bovendien kom je met zo’n algemeen verbod ook in het vaarwater van de persoonlijke vrijheid. Als mensen goed geïnformeerd zijn, kunnen ze zelf beslissen welke potentieel privacygevoelige data ze willen delen. Dan moeten ze wel beseffen dat data die vandaag onschuldig lijken dat misschien in de toekomst niet meer zijn. Informatie over iemands geaardheid kan onder een nieuw regime bijvoorbeeld plots gevaarlijk zijn. En aangezien dataopslag goedkoop is, mag je er zeker van zijn dat alle gegevens bewaard worden. Als ze ooit van pas komen, kunnen ze gewoon worden opgevist.’
‘Een nationaal verbod, zoals ze in de Verenigde Staten overwegen, lijkt me nutteloos en gedoemd om te falen’, zegt Baert. ‘Als het verbod er komt, mag je er zeker van zijn dat jongeren binnen de kortste keren goochelen met VPN’s en andere trucs om opnieuw op TikTok te kunnen.’
Wat kan ByteDance doen?
Volgens ByteDance, dat altijd ontkend heeft dat de Chinese overheid gegevens van TikTok-gebruikers kan raadplegen, zou het afstoten van TikTok niets veranderen aan de datastromen. Het bedrijf zegt zelf maatregelen uit te rollen, zoals verificaties door derden. Maar volgens het persbureau Bloomberg overweegt TikTok wel degelijk om zich af te scheiden van het Chinese moederbedrijf.
Bovendien werkt TikTok in de Verenigde Staten al anders dan in de rest van de wereld. Het algoritme zou daar gecontroleerd worden door het Amerikaanse softwarebedrijf Oracle en ook de gegevens van Amerikaanse gebruikers zouden op servers in de VS opgeslagen worden. Intussen riep de Chinese overheid het land ook op te stoppen met ‘onterechte aanvallen’ tegen de app. Volgens Wang Wenbin, een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, heeft Washington voorlopig geen bewijs geleverd dat TikTok de nationale veiligheid van de Verenigde Staten bedreigt. Ook in Europa wil TikTok het vertrouwen winnen door Europese datacenters in gebruik te nemen.
Is het Westen hypocriet?
In de discussie zijn ook vanuit Europa en de Verenigde Staten kritische geluiden te horen. ‘Van TikTok vermoeden we dat er schimmige dingen gebeuren, van Meta (het moederbedrijf achter Facebook en Instagram, nvdr) wéten we het’, zegt Baert. ‘Meta is al in heel wat schandalen verwikkeld geraakt. Het is dus best hypocriet van het Westen om met de beschuldigende vinger naar China te wijzen. Afgezien van enkele incidenten met journalisten, is er weinig tastbaar bewijs dat ByteDance fouten heeft gemaakt. Misschien weten ze het beter te verbergen, maar dat valt voorlopig niet hard te maken.’
PVDA-parlementslid Jos D’Haese, die met 122.000 volgers de populairste Vlaamse politicus is op TikTok, wil niet meegaan in wat hij zelf ‘een heksenjacht’ noemt. ‘Er zijn zeker risico’s, maar voor mij zijn die bij TikTok niet groter dan bij Amerikaanse apps zoals Facebook of Twitter’, zei hij in De Morgen. ‘Twitter wordt geleid door een miljardair met extreemrechtse sympathieën. We weten dat Angela Merkel jarenlang werd afgeluisterd door de Amerikanen. Dit kadert in de opbouw van de spanningen tegen China door de Verenigde Staten. Donald Trump is ermee begonnen. China is een opkomende wereldmacht en heeft nu een sociaal medium dat populair is. Daar kan Washington niet mee om. Versta me niet verkeerd: ik bén bezorgd over de manier waarop sociale media waanzinnig veel data opslaan en wie daar toegang toe heeft: bedrijven en overheden. Maar ik wil daar een echt debat over.’
Daar is Baert het niet mee eens. ‘Als het aankomt op staatsveiligheid, vind ik dat TikTok – en bij uitbreiding alle datavergarende apps – wel degelijk verboden mogen worden voor overheidspersoneel, in het belang van het land en de samenleving. Dus sorry Jos D’Haese, dat betekent inderdaad dat je twee telefoons zult moeten meedragen. Dat is misschien wat onhandig, maar de tijd dat een telefoon twaalf kilo woog, is al even voorbij.’ (lacht)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier